ویروس کرونا، اقتصاد و زنانی که به بازار کار بازنگشتند

آن‌طور که مرکز آمار ایران اعلام کرده است، نرخ بیکاری در تابستان امسال با یک‌دهم واحد درصد افزایش نسبت به تابستان پارسال به ۹.۶ درصد رسیده است. در این گزارش می‌توان به شاخص‌های مهم دیگری از بازار کار ایران نیز توجه داشت؛ از جمله آنکه نرخ مشارکت اقتصادی در تابستان امسال به ۴۱.۱ درصد رسیده و در مقایسه با نرخ مشارکت اقتصادی در تابستان ۱۳۹۹ افتی معادل ۰.۷ واحد درصد را تجربه کرده است، اما این‌ها همه ماجرای بازار کار و تغییرات شاخص‌های این بازار نیست.

شاید مهم‌ترین یافته گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت بازار کار ایران در تابستان ۱۳۹۹ کاهش شمار شاغلین در تابستان امسال باشد که همچنان از تعداد شاغلین تابستان دو سال قبل، یعنی دوران پیش از همه‌گیری بحران کرونا بیش از یک میلیون و ۳۴۵ هزار نفر، معادل ۵.۲ درصد کمتر است.

در این گزارش تصریح شده است که شمار شاغلین در تابستان ۱۴۰۰ به بیش از ۲۳ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر رسیده است این به معنای آن است که تعداد شاغلین در فصل گرم سال ۱۴۰۰ نسبت به تابستان پارسال نیز کاهشی در حدود ۱۳۷ هزار نفر را تجربه کرده است.

مردانه‌تر

اما از این مهم‌تر مقایسه تغییرات شمار شاغلین به تفکیک جنسیت آن‌هاست، شمار شاغلین مرد در تابستان ۱۴۰۰ در مقایسه با تابستان پارسال حدود ۴۱ هزار نفر افزایش یافته و به کمتر از ۲۰ میلیون نفر رسیده است.

مقایسه تعداد مردان شاغل در تابستان امسال نسبت به شمار آن‌ها در تابستان دو سال قبل که پیش از بروز بحران کروناست، نشان می‌دهد که همچنان شمار مردان شاغل در تابستان امسال کمتر از تعداد شاغلین مرد در تابستان ۱۳۹۸ است، به طوری که در تابستان دو سال قبل تعداد شاغلین مرد بیش از ۲۰ میلیون و ۳۳۱ هزار نفر بود که در تابستان ۱۴۰۰ با افت حدود ۴۱۹ هزار نفری به کمتر از ۲۰ میلیون نفر رسیده است.

اما مقایسه تعداد زنان شاغل در دو سال اخیر بیانگر آن است که بیکاری در بازار کار ایران طی سال‌های پس از فراگیری بحران کرونا به شدت زنانه شده است و این بحران بیشتر بازار کار زنان را متاثر ساخته است.

نرخ مشارکت اقتصادی زنان از تابستان ۱۳۹۸ که ۱۷.۶ درصد بود، در تابستان ۹۹ به ۱۴.۱ درصد و در تابستان بعدی یعنی تابستان ۱۴۰۰ به ۱۳.۵ درصد افت کرده است.

تعداد زنان شاغل در تابستان امسال در مقایسه با تابستان پارسال بیشتر از ۱۷۷ و ۵۰۰ نفر کاهش داشته و به حدود سه میلیون و ۴۹۲ هزار نفر رسیده است.

مقایسه شمار شاغلین زن در تابستان امسال با تابستان دو سال قبل بیانگر کاهش ۹۲۷ هزار و ۲۶۱ نفری جمعیت زنان شاغل در این دو سال است، به عبارتی دیگر شمار مطلق شاغلین زن از تابستان ۱۳۹۸ تا تابستان ۱۴۰۰ نزدیک به ۲۱ درصد کاهش داشته است.

بازار کار در ایران در سال‌های اخیر شوک‌های قابل توجهی را از سر گذرانده است، مهم‌ترین و پایدارترین آن‌ها نرخ رشد اقتصادی منفی در دو سال پیاپی و به طور عام‌تر نرخ‌های رشد اقتصادی ناچیز در یک دهه گذشته است که مجال رونق‌ در بازار کار و توان اشتغال‌زایی را از اقتصاد ایران گرفته است، اما در میانه تحریم و ناکارآمدی‌های سیاست‌گذاری اقتصادی، آنچه بازار کار در ایران را با یک شوک تمام‌عیار مواجه ساخت، فراگیری بحران کرونا بود. بحرانی که با به تعطیلی کشاندن و خانه‌نشین کردن بسیاری از افراد جامعه در خانه‌های خود، زمینه نابودی مشاغل را فراهم آورد.

حال مقایسه یافته‌های مرکز آمار ایران از وضعیت بازار کار در تابستان ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که اگرچه کل بازار کار تحت تاثیر این بحران کوچک‌تر و محدودتر شده است؛ اما قربانیان اصلی زنان شاغل و بازار کار زنان بوده‌ است.

قربانیان کرونا در بخش خدمات

بررسی شمار شاغلین به تفکیک بخش‌های اقتصادی نیز نتایج جالب توجهی دارد، در تابستان امسال همچنان بخش خدمات با سهم ۴۸.۸ درصدی بیشترین اشتغال را در خود جای داده است. ۱۱ میلیون و ۴۲۹ هزار و ۳۷۶ نفر در تابستان ۱۴۰۰ در بخش خدمات مشغول به کار بودند که نسبت به تابستان ۱۳۹۹ افزایش حدود ۱۰۴ هزار نفری را تجربه کرد؛ اما تعداد شاغلین در بخش خدمات در تابستان امسال همچنان کمتر از تعداد شاغلین در این بخش در تابستان دو سال قبل است و نشان می‌دهد که بخش خدمات هنوز نتوانسته به شرایط پیش از کرونا برسد.

در تابستان ۹۸ بیش از ۱۲ میلیون نفر در بخش خدمات شاغل بودند که در مقایسه با شمار شاغلین این بخش در تابستان ۱۴۰۰،  افتی بیش از ۷۱۳ هزار نفر را تجربه کرد.

فاصله‌گذاری‌های اجتماعی و اعمال محدودیت‌های ناشی از کرونا عمدتا متوجه بخش‌های خدماتی بود، بر اساس گزارشی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر اساس داده‌های بهار ۱۴۰۰ منتشر کرد، فعالیت‌های اقتصادی «هتل و رستوران»، «آموزش»و «بهداشت و مددکاری اجتماعی» از جمله فعالیت‌های اقتصادی زیر بخش خدمات بودند که بیشترین کاهش شغل را ناشی از بحران کرونا متحمل شدند.

در میان دو بخش اقتصادی دیگر یعنی بخش‌های کشاورزی و صنعت، به نظر می‌رسد بخش صنعت به شرایط پیش از کرونا بازگشته و تعداد شاغلین در این بخش به میزان شاغلین بخش صنعت در تابستان دو سال قبل یعنی حدود ۷ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر نزدیک شده است.

اما روند از دست رفتن شغل‌ها در بخش کشاورزی در این دو تابستان ادامه داشته است که می‌توان آن را ناشی از خشکسالی امسال دانست، در مجموع شمار شاغلین در بخش کشاورزی در تابستان ۱۴۰۰ نسبت به تابستان دو سال قبل از آن با کاهش ۶۳۱ هزار نفر به حدود ۴ میلیون نفر رسیده است.

تصویری جامع و ناامیدکننده

اگر بخواهیم تصویری جامع از تحولات کلان بازار کار در دو سال اخیر داشته باشیم، این خلاصه می‌تواند به شکل‌بندی این تصویر کمک کند.

 از تابستان ۱۳۹۸ تا تابستان ۱۴۰۰، یک میلیون و ۳۹۴ هزار و ۳۷۲ نفر به جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر این افزوده شده است.

با اینکه جمعیت ۱۵ سال و بیشتر در این دو سال افزایش داشته؛ اما هم‌زمان در فاصله این دو تابستان از جمعیت فعال ایران به میزان یک میلیون و ۷۴۴ هزار و ۱۱۶ نفر کاسته شده است، یعنی شمار بیشتری از جمعیت در سن کار از بازار کار خارج شده‌اند به این معنا که آن‌ها یا از یافتن شغل دلسرد بوده‌اند یا ترجیح داده‌اند به تحصیل یا فعالیت‌هایی غیرشغلی مشغول و سرگرم باشند.

و البته از تابستان ۱۳۹۸ تا تابستان ۱۴۰۰، جمعیت شاغل در ایران نیز با افت یک میلیون و ۳۴۵ هزار و ۹۰۴ نفری روبه‌رو بود. بر اساس یافته‌های مرکز آمار ایران شمار بیکاران نیز از تابستان ۱۳۹۸ تا تابستان امسال ۳۹۸ هزار و ۲۱۲ نفر کاسته شده است که حاصل خروج شمار قابل توجهی از جمعیت در سن کار از بازار کار و کاسته شدن از جمعیت فعال اقتصادی است.