مرور رسانه‌ها: خبرگزاری مهر و گمراه کردن مخاطبان با خبر جعلی از راشا تودی

سوشیال مدیا یا شبکه‌های اجتماعی، این روزها ابزار انتقال سریع خبر به شمار می‌آیند. احتمالا همه ما، این روزها، بیش از آنکه اخبار و اطلاعات را مستقیم از رسانه‌های سنتی دریافت کنیم، خبرها را از طریق سوشیال مدیا دریافت می‌کنیم، اما حتی به عنوان کاربران شبکه‌های اجتماعی، در میان انبوهی از اطلاعات و اخباری که به طور لحظه‌ای دریافت می‌کنیم، انتظارمان این است که دقیق‌ترین خبرها را از رسانه‌های معتبر سنتی دریافت کنیم و به طور طبیعی به آن‌ها اعتماد بیشتری هم داریم. فرض کنید با گزارشی از «بی‌بی‌سی» یا «سی‌ان‌ان» در خصوص یک رویداد مهم مواجه می‌شویم، با وجود آنکه آن رسانه برای ما معتبر است، ولی چنین گزارشی برای ما معتبرتر جلوه می‌کند، اگر تولیدکننده آن گزارش، خبرنگاران حرفه‌ای آن رسانه باشند تا شهروندخبرنگاران.

با این وجود، این روزها به دلیل اینکه منابع تولید اخبار متنوع شده‌اند، یعنی ما تنها محدود به رسانه‌های سنتی معتبر (ملی و بین‌المللی) نیستیم، بلکه رسانه‌های محلی، شهروندخبرنگاران، رسانه‌های دیجیتال، سازمان‌های تولیدکننده محتوا، سازمان‌های تحقیقاتی و وبلاگ‌ها نیز در تولید اخبار نقشی فعال دارند، باز وقتی به حوزه اخبار جنگ، منازعات و درگیری‌ها می‌رسیم، نگاه‌مان به منبع انتشار اخبار است، چراکه هنوز به‌ویژه در این حوزه حرفه‌ای‌ها نقشی پررنگ‌تر و موثرتر دارند؛ زیرا فرض بر این است که آن‌ها بر اساس اصول حرفه‌ای، بدون جهت‌گیری‌های سیاسی و جناحی، قادرند تا روایتی دقیق و صحیح از آنچه در منازعات جاری است، به تصویر بکشند.

چنین انتظاری از رسانه‌های سنتی زمانی می‌تواند واقع‌بینانه و درست باشد که استقلال و آزادی رسانه‌ها به رسمیت شناخته شده باشد؛ وگرنه اگر رسانه وابسته به حکومت باشد، نام آن را رسانه معتبر نمی‌گذاریم و در زمان وقوع منازعات نیز به آن رجوع نمی‌کنیم. برای روشن شدن مساله، لطفا این گزارش خبرگزاری مهر وابسته به دستگاه تبلیغات اسلامی حکومت جمهوری اسلامی  را با عنوان شورای امنیت خواستار تحقیقات بیشتر درباره حمله به «مرسر استریت» شد ببینید.

خبرگزاری مهر به نقل از یک منبع آگاه در سازمان ملل متحد مدعی شده است: «اعضای شورای امنیت در نشست اخیر، خواستار تحقیقات بیشتر درباره حمله به مرسر استریت شدند؛ لذا اتهام زنی‌های ضدایرانی انگلیس با عدم اجماع مواجه شد.»

در این گزارش آمده است، یک منبع آگاه در سازمان ملل به شبکه تلویزیونی راشا تودی اعلام کرد که اعضای شورای امنیت سازمان ملل در نشست اخیر خود تاکید کردند که بدون انجام تحقیقات مستقل، نمی‌توانند از اتهام‌زنی شرکای غربی خود در مورد حمله اخیر به نفتکش صهیونیستی مرسر استریت در سواحل عمان حمایت کنند. بر اساس اعلام این منبع آگاه، برخی از اعضای شورای امنیت آمادگی ندارند تا بدون انجام تحقیقات کامل، از ادعاهای انگلیس علیه ایران در جلسه دیروز جمعه حمایت کنند.

این خبر مصداق خبر جعلی یا «فیک‌نیوز» است. چرا؟

قبل از توضیح چرایی فیک‌نیوز بودن این خبر، به این نکات باید توجه کرد.

آیا این خبر، مخاطب را به منبع اصلی ارجاع می‌دهد؟

خیر؛ هیچ لینکی از مطلب اصلی در این گزارش وجود ندارد؛ تنها اشاره شده که این خبر را خبرگزاری راشا تودی منتشر کرده است.

آیا منبع خبر راشا تودی معتبر است؟

خیر؛ راشا تودی آن‌گونه که خبرگزاری مهر نوشته است، هیچ منبعی معرفی نکرده و تنها نوشته که «یک منبع آگاه در سازمان ملل» به راشا تودی این خبر را گفته است.

آیا راشا تودی اساسا مستندی ارائه کرده است؟

خیر؛ این گزارش مستند به هیچ فکت و سند معتبری نیست.

آیا راشا تودی یک منبع معتبر شناخته می شود؟

خیر؛ راشا تودی رسانه‌ای متعلق به روسیه است و در نقش دستگاه پروپاگاندای نظام سیاسی این کشور عمل می‌کند. رسانه‌های حکومتی داخلی در ایران، این روزها بارها و بارها از گزارش‌های این بنگاه خبری روسی استفاده کرده و می‌کنند؛ چرا که این گزارش‌ها در جهت سیاه‌نمایی آمریکا و غرب و تامین‌کننده خواست‌های دستگاه‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی است.

اساسا گزارش‌های رسانه‌های دولتی از آنچه در حکومت‌های مخالف و غیر هم‌پیمان می‌گذرد، چندان قابل استناد نیستند و همواره باید به آن‌ها به دیده تردید نگریست.

فارغ از درستی یا نادرستی محتوای این گزارش خبری، از منظر سواد رسانه‌ای این گزارش مصداق فیک‌نیوز یا خبر جعلی است؛ چراکه نه منبع آن روشن است، نه هیچ فکت مستندی از سوی رسانه تولیدکننده ارائه می‌شود و نه خود رسانه منتشرکننده اعتبار دارد. ضمن اینکه تلاش برای انحراف افکار عمومی و شکل‌دهی به افکار عمومی برای مواجهه با گزارش‌های رسانه‌های غیروابسته در این گزارش مشهود است.

رسانه‌های حکومتی به دلیل آنکه تحت کنترل نیروهای امنیتی و سیاسی قرار دارند، اطلاعاتی که منتشر می‌کنند، عموما تحت نفوذ قدرتمندان است و به گونه‌ای اطلاعات را فریم‌بندی شده تحویل مخاطب می‌دهند که خالی از واقعیت است یا تنها بخش‌هایی از واقعیت هستند. از این رو بدگمانی و بی‌اعتمادی به این رسانه‌ها، کاملا به‌جا و واقعی است. در نتیجه در جریان وقوع منازعات، به جای آنکه نگاه مخاطبان به طور معمول به رسانه‌های معتبر و مستقل داخلی باشد، به منابع خبری خارجی و یا منابع خبری غیرحرفه‌ای است. رسانه‌هایی که برای گزارش منازعات ساخته نشده‌اند و یا دسترسی مستقیم به منابع خبری مرتبط ندارند.