«تنهازیستی»، انتخاب رو به رشد گروهی از دختران و زنان در ایران است؛ سبک جدیدی از زندگی که روحانیون حاکم بر ایران را خشمگین کرده است.
گزارشهای رسمی میگویند آمار خانوارهای تک نفره به نسبت کل خانوارهای ایران در سال ۱۳۸۵، درصدی معادل ۲.۵ بوده که این عدد در سال ۱۳۹۵ به ۸.۵ درصد رسیده و سهم زنان از این نسبت، ۶۶.۴ درصد است.
به تازگی یک پژوهش رسمی گزارشی در این زمینه با عنوان «دلایل و زمینههای تنهازیستی زنان تهرانی» منتشر کرده است. خلاصهای از این تحقیق را در این مطلب میخوانید.
***
در سال ۱۳۸۵، بیش از ۸۸۰ هزار خانوار تک نفره در ایران وجود داشته که این رقم در سال ۱۳۹۵ به بیش از دو میلیون نفر رسیده است. از این تعداد، بیش از ۶۸ هزار خانوار، مردسرپرست و بیش از یک میلیون و ۳۵۰ هزار خانوار، زنسرپرست هستند. معنای این اعداد این است که ۱۲ درصد از مجموع ۲۴ میلیون خانوارهای کشور دارای سرپرست زن هستند.
آمارها میگویند بخشی از این جامعە تک نفره را زنانی تشکیل دادهاند که به صورت اختیاری این سبک از زندگی را برگزیده و بخشی دیگر نیز به دلایل مختلفی، از جمله طلاق یا مرگ همسر، از روی اجبار این شکل از زندگی را انتخاب کردهاند.
بخش قابل توجهی از این انتخاب اختیاری، ریشه در تحول نظام ارزشی در میان جوانان ایرانی طی سالهای پس از انقلاب و به ویژه سالهای پس از پایان جنگ دارد.
تمایل غالب و عمومیت یافته جوانان به دیر ازدواج کردن، نمودی از ابعاد گسترده و وسیع تغییرات اجتماعی در ایران است که نظام ارزشی جدید را در جامعه خلق کرده است.
این نظام ارزشی جدید که تغییرات گسترده در الگوی روابط جنسی یکی از مصادیق آن است، منجر به افزایش روند معاشرتهای عاطفی و جنسی، آنهم پیش از ازدواج یا خارج از چارچوب ازدواج در میان جوانان ایران شده است.
در میان این جوانان، گروهی از دختران هستند که هرگز ازدواج نکرده اما در عین حال انتخاب کردهاند که از خانواده جدا شوند و تنها زندگی کنند.
بالا رفتن سن ازدواج، علایق مبنی بر داشتن آزادیهای بیشتر و تعلقاتشان نسبت به سبک زندگی شخصی، در گسترش موج تنهازیستی به عنوان شکلی رایج از زندگی این دسته دختران در کلانشهرها در سالهای اخیر به وضوح قابل مشاهده است.
مجموعه دلایل مهم دیگری همچون قواعد و قوانین خانوادگی، روابط با جنس مخالف، شکاف نسلی و کشمکشهای بین نسل جوان و گذشته، استفاده از رسانههای جمعی و متعاقب آن، ظهور اندیشهها و تفکرات نوگرا و در نتیجه، استقلال و خودمختاری رفتاری دختران از دیگر عوامل گسترش سبک زندگی تکزیستی در بین دختران ایران است.
این دختران تنهازیست نه تنها در سیاستگذاریهای موجود در ایران جایگاهی ندارند بلکه به عنوان یک دردسر و مشکل اجتماعی دیده میشوند و روحانیون حاکم بر ایران بارها به طور علنی با شکلگیری چنین زیستی مخالفت و تلاش کردهاند مانع گسترش آن شوند.
دوفصلنامه «مسائل اجتماعی ایران»، وابسته به «دانشگاه خوارزمی» هم در آخرین شماره خود، گزارشی در این زمینه با عنوان «دلایل و زمینههای تنهازیستی زنان تهرانی» منتشر کرده و به ریشههای گرایش دختران ازدواج نکرده ساکن تهران به زندگی تنها پرداخته است.
این پژوهش تلاش کرده است دلایل و زمینههای انتخاب تنهازیستی دختران هرگز ازدواج نکرده در شهر تهران را ذیل دو مقوله کلان «زمینههای شکل دهنده» و «دلایل و انگیزهها» تفسیر و تبیین کند.
در این پژوهش، گروهی از دختران ازدواج نکرده تنهازیست در تهران مورد پرسش قرار گرفتهاند.
زمینههای شکل دهنده به تنهازیستی
این پژوهش از «تحصیلات دانشگاهی و زندگی خوابگاهی»، «اشتغال و استقلال اقتصادی و خانواده» و «شرایط خانوادگی» به عنوان سه عامل و شاخص در این بخش نام برده است.
آنطور که پژوهشگران نوشتهاند، این سه مؤلفه هر یک به تنهایی یا در کنار یکدیگر میتوانند زمینه تمایل دختران به تنهازیستی باشند.
در این پژوهش آمده که تحصیلات و زندگی خوابگاهی یکی از مهمترین مؤلفهها برای ایجاد گرایش در بین دختران در ایران برای تنهازیستی است.
تحصیلات وقتی مستلزم رفتن به شهر دیگر و زندگی خوابگاهی باشد، زمینه را برای تمرین جدایی از خانواده فراهم میکند. برای دخترانی که در خوابگاه مدتی جدا از خانواده خود زندگی کردهاند، بازگشتن به مناسبات خانوادگی و مداخلات احتمالی آسان نیست.
مؤلفە دومی که این پژوهش به آن پرداخته، متغیر خانواده است؛ به این صورت که خانواده هم میتواند نقش مؤثر و مشوق جداییگزینی و تنهازیستی داشته باشد و هم میتواند از طریق ایجاد محدودیت و موانع برای زیست فرد در کنار اعضای خانواده، بر او فشار ایجاد و وادارش به کوچ به زندگی مستقل کند.
این پژوهش مؤلفه سوم را هم ذیل اتفاقات و رخدادهای نابهنگام و عمدتاً نامطلوب جای داده است؛ به این معنا که گاهی اتفاقات پیشبینی نشده و شرایط جدیدی که ممکن است در زندگی هر کس پیش آید (مانند طلاق، جدایی والدین، مرگ یا ازدواج مجدد)، فرد را در وضعیتی قرار دهد تا تصمیماتی بگیرد که براساس تمایل و خواسته قلبی او نیست. به گونهای که اگر آن شرایط پیش نمیآمد، فکر و تصمیم زندگی تکنفره نیز شکل نمیگرفت.
دلایل و انگیزههای تنهازیستی
زندگیهای مستقل تک نفره در جامعه ایران سالها است که به یکی از راههای جایگزین کسب استقلال بدون ازدواج تبدیل شده است.
دختران مصاحبه شونده در این پژوهش گفتهاند بر آزادی عمل خود در کلیە امور زندگی، از جمله استقلال در افکار، گفتار و رفتار اهمیت بسیار بالایی قائل هستند و به همین خاطر زیست تک نفره را برگزیدهاند.
برخی از آنها به صراحت گفتهاند حاضر نیستند آزادی و استقلال به دست آورده را تحت هیچ شرایطی از دست بدهند؛ نه با برگشت به خانه پدری و نه حتی با ازدواج.
این پژوهش همچنین نشان میدهد داشتن زندگی مستقل باعث شده است که این دختران ازدواج نکرده روحیه و احساسات بهتری را نسبت به زندگی داشته باشند و تجربه زندگی مستقل و لذت مدیریت فردی زندگی آنها نیز موجب شده است که علیرغم مواجه بودن با مشکلات و مسایل، تمایلی به بازگشت به محیط خانواده نداشته باشند.
مهارتآموزی از دیگر دلایل انتخاب تنهازیستی دختران در این پژوهش اعلام شده که در ترغیب این دختران برای روی آوردن به زندگی مستقل و انتخاب آن موثر بوده است.
بخش قابل توجهی از زنان مورد مطالعه در این تحقیق همچنین گفتهاند تنهازیستی به آنها چیزهایی از زندگی یاد میدهد که وقتی ازدواج میکنند و وابسته به فرد دیگری میشوند و یا در خانه پدری و در کنار خانواده زندگی میکنند، نمیتوانند آن مهارتها را یاد بگیرند.
از نظر این دختران تنهازیست، تجربه زندگی مستقل قبل از ازدواج به عنوان فرصتی برای ارتقای فردی، افزایش توانمندیها و یادگیری مهارتهای بیشتر است.
برخی اوقات نیز محیط زندگی و شرایط حاکم بر آن از نظر برخی از این دختران، محدود کننده دانسته شده است به گونهای که در آن فضا، زمینه و بستری برای پیشرفت برای خود ندیدهاند.
فرهنگ، ارزشهای حاکم و یا کمبودها و امکانات اندک نیز سبب شدهاند که برخی از این دختران محیط خانوادگی را ترک کنند و برای پیشرفت کردن و تجربههای جدید مبتنی بر علایق و اهداف خود، به زندگی مستقل روی آورند؛ حتی اگر این انتخاب و تصمیم، مصائب و مشکلاتی را در پی داشته باشد.
این پژوهش یکی دیگر از دلایل تنهازیستی دختران را ذیل مفهوم رها شدن از قواعد و چارچوبهای خانواده تعریف کرده است.
تغییر در باورها و نگرشهای والدین و فرزندان باعث تفاوت دیدگاه دو طرف شده است و برهمین اساس، فرزندان مانند گذشته حاضر نیستند از هنجارها و قوانین خانواده پیروی کنند. همین موضوع هم سبب شده است شیوه زندگی تکنفره جایگزین ارزشهای جمعگرایانه شود.
از سوی دیگر، طولانی شدن دوران تجرد این دختران، کاهش آستانه تحمل قوانین خانوادهها از سوی آنها را در پی داشته و در سوق دادن آنها به زندگی تک نفره نقش بهسزایی ایفا کرده است.
این دسته از دختران خود را با قواعد و چارچوبهای خانواده همسو نمیدانند و این قوانین را سختگیرانه و غیرقابل قبول و ترک خانواده و تشکیل زندگی مستقل را راهکاری برای فرار از این وضعیت میدانند.
حس آسودگی و راحتی در زندگی مستقل و تکنفره برای دخترانی که ازدواج نکردهاند را هم میتوان به عنوان دلیل دیگر تنهازیستی این دختران برشمرد.
آنها زندگی مستقل را فرصتی میدانند برای آن که بتوانند آن طور که دوست دارند، زندگی کنند و برای کارهایی که انجام میدهند، مدام در حال پاسخگویی نبوده و مجبور نباشند به خاطر دیگر اعضای خانواده، آنچه را دوست ندارند یا برایشان اهمیت ندارد را مهم تلقی کنند و انجام دهند.
فرار از برچسبزنی و کاهش نگرش منفی اطرافیان به دلیل عدم ازدواج دختر خانواده نیز از دیگر دلایل انتخاب تنهازیستی این دختران در این پژوهش اعلام شده است.
نگرش منفی و تعابیر نامناسبی که در مورد دختران ازدواج نکرده در گذشته وجود داشت، با افزایش تحصیلات و اشتغال زنان، استقلال اقتصادی و کسب جایگاه اجتماعی، گرچه در جامعه ایران کم رنگتر شده اما از بین نرفته و کماکان برای دختران مجرد، آزار دهنده است.
براساس یافتههای به دست آمده در این پژوهش، زندگی مستقل و خارج شدن از چتر حمایت مستقیم خانواده سبب شده است نه تنها بار منفی تجرد طولانی مدت کاسته شود بلکه بعد از مدت زمانی، با به نمایش گذاشتن موفقیتهای اکتسابی در زندگی مستقل یک نفره، به این دسته از دختران به چشم دختر ازدواج نکرده در خانه پدر مانده نگریسته نشود.
به همین خاطر هم هست که تنهازیستی راهحل گروهی از دختران برای گریز از نگرش منفی و پاسخگویی در خصوص علل مجرد بودن انتخاب شده است.
نتایج این تحقیق موید انقلابی آرام و زیرپوستی در جامعه سنتی و مذهبی ایران است که به تدریج از باورهای گذشته خود فاصله گرفته است و به ارزشهای مدرن و جهانی و مبتنی بر انتخاب فرد احترام میگذارد و آن را میپذیرد.
مطالب مرتبط:
زندگی مجردی زنان، "خطری" برای جامعه!
نگاه خانواده های ایرانی به ازدواج سفید
رئیس کمیسیون عمران: ساخت خانههای ۳۵ متری یعنی تشویق جوانان به زندگی مجردی
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر