روز یکشنبه ۱۰ مرداد ۱۴۰۰، با گذشت بیش از دو هفته از اعتراضات مردم خوزستان در شهرهای مختلف و سرکوب گسترده معترضان، «صادق مرادی»، رییس کل دادگستری استان خوزستان، مردم معترض به بی‌آبی را «معاندین نظام» خواند و گفت این افراد با «دشمنان خارجی» در ایجاد «ناامنی‌ها و ناآرامی‌ها اخیر» دست داشته‌اند.
او که پیرو دستور رییس قوه قضاییه به زندن سپیدار اهواز رفته بود، گفت به پرونده‌ها و اتهامات «امنیتی» افراد بازداشت شده «خارج از نوبت و در اسرع وقت رسیدگی می‌شود.»
برخی رسانه‌های داخل ایران گزارش دادند که در جریان این دیدار، آقای مرادی دستور آزادی برخی از افراد بازداشت شده را صادر کرده ولی به تعداد آن‌ها اشاره نکردند. قوه قضاییه ایران تاکنون اعلام نکرده است که چند نفر را در جریان اعتراض‌های خوزستان بازداشت کرده است.
***
یکی از نگرانی‌های فعالان حقوق بشر بازداشت گسترده شمار زیادی از کودکان و نوجوانان در اعتراضات اخیر خوزستان است. یکی از جوانانی که در اعتراضات مردم اهواز نسبت به بی‌آبی حضور داشته است، به ایران‌وایر می‌گوید:
«تعداد بازداشتی‌های بین ۱۲ تا ۱۷ سال حداقل خیلی زیاد است؛ مخصوصا در محلی که ما زندگی می‌کنیم، نوجوانان زیادی در اعتراضات بیرون بودند؛ هم شور و هیجان جوانی دارند، هم واقعا دلشان می‌خواهد باعث و بانی تغییر در این وضعیت اسفبار شوند. نه امکان درس خواندن دارند، نه شغل، نه چشم‌اندازی برای آینده. جانشان را کف دست می‌گیرند و همراه افراد بزرگسال می‌شوند.»
این مرد جوان یکی از ساکنان «کوی علوی» است. اهالی کوی علوی که مردم عرب آن را به نام قدیمش «حی‌الثوره» می‌شناسند؛ یکی از نقاطی بود که در طی شب‌های اعتراض حتی در زمانی که اینترنت قطع و مختل شد، حضوری فعال داشتند. این جوان که تعدادی از نزدیکانش و دوستانش همچنان در بازداشت هستند، می‌گوید: «بعد از سرکوب گسترده معترضان ما می‌دانستیم که بازداشت‌ها گسترده‌تر می‌شود. اینجا محله بزرگی است. از شب چهارم اعتراضات نیمه‌شب‌ها از سه طرف ورودی‌ها به کوی علوی را می‌بستند و تا صبح وقت اذان خانه به خانه دنبال کسانی بودند که در اعتراضات شرکت داشتند. تعداد بازداشت‌شده‌ها از دستمان در رفته، ولی خیلی کودک و نوجوان را بردند.»
«کریم دحیمی»، فعال حقوق بشر ساکن بریتانیا که خود تا پیش از خروج از ایران در محله کوی علوی زندگی کرده و بزرگ شده است؛ در خصوص بازداشت جوانان و نوجوانان در اعتراضات خوزستان می‌گوید: «این اتفاق تازه‌ای در مورد اعتراضات خوزستان نیست. همیشه شمار زیادی از بازداشت‌شدگان نوجوان هستند. این منطقه تعداد زیادی از فعالان فرهنگی عرب را در خود جای داده و هدف نیروهای امنیتی از بازداشت افراد کم سن و سال آن است که از آسیب‌پذیری آن‌ها استفاده کنند، آن‌ها را تحت فشار بگذارند و مجبورشان کنند هویت افرادی را که در اصطلاح هماهنگ‌کننده و لیدر اعتراضات بوده‌اند، لو بدهند. در حالی‌که بخش زیادی از مردم آن منطقه جوان و نوجوان هستند. شاید در گذشته در مطالبات بین طوایف لیدری وجود داشت که بیاید بین دو طایفه تحت عنوان شیخ یا بزرگتر نقش‌آفرینی کند؛ اما امروز در مطالبات سیاسی مردم عرب در خوزستان همه چیز خودجوش اتفاق می‌افتد.»
به گفته آقای دحیمی، کوی علوی، کوت عبدالله، ملاشیه و برخی شهرها مثل شادگان و حمیدیه همیشه برای حاکمیت به عنوان «مناطق تنش‌زا» تعریف می‌شده‌اند: «در این مناطق حکومت می‌داند که اگر اعتراضی رخ بدهد، زن و مرد و کوچک و بزرگ یک‌صدا به خیابان می‌آیند؛ برای همین هم سرکوب در این نقاط همیشه شدیدتر از جاهای دیگر است.»
کریم دحیمی می‌گوید فعالان حقوق بشر خوزستان تاکنون هویت بیش از ۲۰۰ تن از بازداشت‌شدگان این اعتراضات را احراز کرده‌اند: «اخبار خیلی دردناکی می‌شنویم. تعداد بازداشت‌شده‌ها خیلی بیشتر از کسانی است که ما نامشان را می‌دانیم. برخی از فعالان در اهواز می‌گویند فقط ۸۰۰ بازداشتی جدید به بند قرنطینه زندان شیبان اهواز منتقل شده‌اند که شمار زیادی از آن‌ها کودک و نوجوان هستند. حتما اطلاع دارید که بند قرنطینه زندان شیبان اهواز فقط ۱۲۰ نفر ظرفیت دارد؛ بنابراین ناگفته پیداست که وضعیت بازداشت‌شده‌ها چه‌قدر در این شرایط همه‌گیری کرونا بحرانی است.»
خبرگزاری هرانا نیز در گزارشی که از هویت بازداشت‌شدگان تا پایان چهاردهمین روز اعتراضات منتشر کرده است، نام ۸ کودک زیر ۱۸ سال را ذکر کرده که در شهرهای شاوور، بستان، سوسنگرد، شادگان و اهواز بازداشت شده‌اند.
قانون در مورد بازداشت کودکان و نوجوانان چه می‌گوید؟
«معین خزائلی»، حقوق‌دان ساکن سوئد در پاسخ به این پرسش ایران‌وایر می‌گوید: «در این زمینه قانون جدید حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب اردیبهشت ۱۳۹۹ شرایط ویژه‌ای را برای رسیدگی به وضعیت کودکانی که متهم به بزهکاری هستند، تعیین کرده است. بر اساس ماده ۳ این قانون نقض قوانین جزایی توسط اطفال و نوجوانان، یعنی همه افراد زیر ۱۸ سال، به معنی در وضعیت مخاطره‌آمیز قرار گرفتن کودک یا نوجوان است. به همین سبب نیازمند مداخله فوری دو مرجع اصلی حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان یعنی سازمان بهزیستی و قوه قضاییه هستیم. به علاوه اینکه اساسا رسیدگی به پرونده این کودکان و نوجوان باید با دستور دادسرای ویژه اطفال و نوجوانان و توسط پلیس ویژه اطفال صورت گیرد و سازمان بهزیستی نیز در جریان قرار گیرد.»
معین خزائلی می‌گوید: «کودکان و نوجوانان به دلیل شرایطی که دارند در معرض آسیب بیشتری بوده و حقوقشان بسیار راحت‌تر از افراد بالغ مورد تعدی و تجاوز قرار می‌گیرد. حتی بر اساس ماده ۶ قانون جدید حمایت از اطفال و نوجوانان نیروی انتظامی موظف است، در مواجه با شرایط مشهود مخاطره‌آمیز برای کودک و نوجوان مانند ارتکاب بزه مشهود، پس از بازداشت کودک یا نوجوان فورا دفتر حمایت قضایی کودک در قوه قضاییه و سازمان بهزیستی را در جریان گذارد.»
این حقوق‌دان با اشاره به ماده ۲۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری اضافه می‌کند: «بازداشت طفل یا نوجوان توسط نیروی انتظامی باید فورا به اطلاع مقام قضایی ویژه اطفال و نوجوانان برسد و حتی تعطیلی دادسرا و پایان وقت اداری نیز نباید مانع این اطلاع‌رسانی شود.»
موارد مورد اشاره این حقوق‌دان به وضوح در خصوص هیچ‌یک از کودکان و نوجوانان بازداشت‌شده در اعتراضات خوزستان رخ نداده است.
یکی از خانواده‌هایی که فرزند نوجوانش در سوسنگرد به دست نیروهای امنیتی بازداشت شده است، در گفت‌وگو با ایران‌وایر تصریح کرد که از سوی هیچ‌یک از نهادهای امنیتی اطلاعات سپاه یا اداره اطلاعات و همچنین نیروی انتظامی از وضعیت فرزندشان اطلاعاتی کسب نکردند: «شب سوم اعتراضات سوسنگرد مردم زیادی آمدند و ساختمان فرمانداری را محاصره کردند. خیلی‌ها آن شب بازداشت شدند. نیروهای یگان ویژه با تجهیزات نظامی کامل دور تا دور جمعیت را گرفتند. مردم هیچ کار خاصی نمی‌کردند، یزله بود و شعارهای انتقادی به عملکرد مقامات در مورد بی‌آبی. اما همان‌جا تعداد زیادی کودک و نوجوان و جوان را با تیرهای ساچمه‌ای هدف گرفتند. بعضی‌هایشان را همان‌طور خونین و زخمی با خودشان بردند؛ بعضی‌ها را هم که فرار کردند، شب‌های بعد شناسایی کردند و بردند. فرزند من و دو دوستش هم بازداشت شدند و ما یک هفته تمام سرگردان بودیم، اما هر جا می‌رفتیم می‌گفتند اینجا نیست. تا اینکه بعد از دستور رییس قوه قضاییه آزادشان کردند.»
در میان تصاویر و ویدیوهای منتشر شده از اعتراضات خوزستان ویدیویی بود که تن زخمی و خون‌آلود کودکی ۱۱ ساله را نشان می‌داد که آماج گلوله‌های ساچمه‌ای قرار گرفته بود؛ اما به دلیل ترس از بازداشت از مراجعه به مراکز پزشکی و درمانی خودداری کرده و وضعیت بسیار بحرانی داشت.
کریم دحیمی در این‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: «خیلی از زخمی‌شده‌ها شرایط مشابهی داشتند. چند سال قبل هم در اعتراضات خوزستان کودک ۱۲ ساله‌ای که چند تیر ساچمه‌ای به سرش اصابت کرده بود، به شدت دچار جراحت شد. خانواده‌اش دار و ندارشان را برای درمانش فروختند، اما فایده نداشت. در همین اعتراضات اخیر هم چند نفر از جان‌باخته‌ها افرادی بودند که ابتدا زخمی شدند، اما شدت جراحات و خونریزی شدید موجب شد جان خود را از دست بدهند.»
معین خزائلی در خصوص بازداشت کودکان و نوجوانان در اعتراضات به نکته مهمی اشاره می‌کند: «ضابط قضایی خود راسا و مستقیما اجازه تحقیقات مقدماتی از کودک یا نوجوان بازداشت شده را ندارد و این تنها مقام قضایی و دادسرای اطفال و نوجوانان یا دادگاه است که می تواند از افراد زیر ۱۸ سال تحقیقات مقدماتی به عمل آورد.»
به گفته این حقوق‌دان هرگونه بازداشت کودکان و نوجوانان «به ویژه در شرایط به غیر از جرم مشهود» باید صرفا با دستور مقام قضایی ویژه اطفال و نوجوانان و توسط پلیس اطفال و نوجوانان صورت گیرد و نه توسط نیروهای یگان ویژه پلیس با آن وضعیت ترسناک و با تسلیحات جنگی سنگین مانند تصاویری که از بازداشت افراد در خوزستان منتشر شده است: «تمامی تحقیقات مقدماتی نیز باید توسط مقام قضایی صورت گیرد نه پلیس یا اداره اطلاعات و یا اطلاعات سپاه.»
یکی از اقدامات فراقانونی صورت گرفته در زندان شیبان که پیش از این اتفاق افتاده، اعمال نفوذ مراجع قضایی در تغییر سن کودکان بازداشت شده برای جلوگیری از انتقال آن‌ها به کانون‌های اصلاح و تربیت است.
معین خزائلی با اشاره به قانون جدید حمایت از اطفال و نوجوانان می‌گوید: «قانون جدید صراحتا می‌گوید که آن‌ها باید در محلی کاملا جداگانه از افراد بالغ نگهداری شوند. این موضوع در ماده ۲۸۷ قانون آیین دادرسی کیفری هم مورد تاکید قرار گرفته است، از این رو هرگونه تخطی از این قانون به ویژه از سوی مقام قضایی تخلف از قانون است و مقام قضایی متخلف قانونا می‌تواند در دادسرای انتظامی قضات یا دادسرای کارکنان دولت تحت پیگرد قرار گیرد.»
نگهداری بازداشت شدگان در محلی به‌جز بازداشتگاه
کریم دحیمی در خصوص بازداشت‌شدگان شهرهای دیگر خوزستان می‌گوید: «در برخی شهرها مثل خرمشهر و آبادان و شادگان ما اطلاع داریم که محل نگهداری بازداشت‌شدگان محل‌هایی به‌جز بازداشتگاههای شناخته شده نیروی انتظامی یا نهادهای امنیتی مستقر در آن شهرهاست. حدود ۷۰ نفر از بازداشت‌شدگان در خرمشهر به اردوگاه نظامی شهید باکری در جاده اهواز خرمشهر منتقل شده‌اند. شماری از آن‌ها را هم به بیمارستانی صحرایی در نزدیکی دارخوین برده‌اند. این موضوع خیلی موجب نگرانی خانواده بازداشت‌شدگان است؛ چون در برخی موارد به خصوص برای بازداشت‌شدگان کم سن و سال هیچ اطلاعاتی از محل نگهداری و شرایط به خانواده‌ها نداده‌اند.»
انتقال زندانیان بازداشت‌شده به مکان‌های ناشناخته و نامتعارف که به «زندان‌های مخفی» یا «خانه‌های امن» نهادهای امنیتی مشهورند، در ایران مسبوق به سابقه است.
معین خزائلی اما با استناد به قوانین ایران هم این اقدام را غیرقانونی توصیف می‌کند و می‌گوید: «به طور کلی بر اساس آیین نامه نحوه ایجاد، اداره و نظارت بر بازداشتگاههای انتظامی تنها بازداشتگاه‌هایی قانونی محسوب شده و صلاحیت پذیرش متهم دارند که از سوی سازمان زندان‌ها و قوه قضاییه مجوز دریافت کرده باشند. همچنین به موجب این آیین‌نامه لیست این بازداشتگاه‌ها باید برای روسای دادگستری محل قرارگیری بازداشتگاه فرستاده شود؛ از این رو وجود بازداشتگاه مخفی غیرقانونی بوده و هرگونه نگهداری متهمان در محلی به‌جز بازداشتگاه رسمی مجوزدار تخلف محسوب می‌شود.»
این حقوق‌دان با اشاره به ماده ۴۴ قانون آیین دادرسی کیفری می‌گوید: «اگر بازداشت متهم در حین ارتکاب جرم مشهود صورت گرفته باشد، پلیس تنها مجاز است فرد را تا ۲۴ ساعت تحت نظر نگه دارد و بعد از آن باید پرونده را برای کسب تکلیف به مقام قضایی ارائه داده و برای ادامه بازداشت قرار بازداشت از مقام قضایی دریافت کند. در این صورت متهم باید با قرار قضایی به بازداشتگاه عمومی نیز نظر سازمان زندان‌ها و یا بازداشتگاه انتظامی منتقل شود. بنابراین مسئولیت مستقیم بازداشت متهمان و نگهداری آنان با مقام قضایی (دادستانی محل بازداشت) است و نگهداری متهم در محلی به غیر از بازداشتگاه مجاز جرم محسوب می‌شود.»
مطالب مرتبط:
اعتراضات خوزستان به خون کشیده شد؛ دست کم سه کشته و ده‌ها زخمی در شب ششم
پنج شب با مردم معترض خوزستان؛ شاهدان عینی چه می‌گویند؟
درباره شاخص‌های فلاکت‌بار زندگی خوزستانی‌ها چه می‌دانید؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر