زمانه تغییر کرده است؛ دیگر خاموشی برق، تنها به معنای نداشتن روشنایی یا در نهایت ندیدن سریال تلویزیونی مورد علاقهای نیست که در میانه جنگی فرساینده و هشتساله با همسایه غربی از فقط دو شبکه تلویزیونی موجود پخش میشد.
اما حالا قطعی برق معنایی گستردهتر از آن سالها دارد؛ قطعی برق دیگر فقط نداشتن روشنایی، سررفتن حوصله از تماشا نکردن تلویزیون یا حتی کلافگی از نبودن خنکی باد کولر نیست. اکنون نداشتن برق معنایی همچون از دست دادن امکان تحصیل، ناتوانی از شرکت در آزمونی که برایش بسیار زحمت کشیدهای، تعطیلی کار و فعالیتی است که وابسته به اینترنت و رایانه است یا حتی شکست خوردن در مسابقات شطرنجی است که اینترنتی برگزار میشود و عنوان مجازی را یدک میکشد.
هنوز تابستان شروع نشده، بسیاری از شهرهای ایران از جمله مناطقی از پایتخت با خاموشیهای وسیع و طولانیمدت برق روبهرو شدند؛ خاموشیهایی که نه فقط گسترده و طولانیمدت، بلکه ناگهانی و بیخبر بود. قطعی برق در آستانه خردادماه، قبل از آنکه مصرف برق به پیک تابستانی برسد؛ از تحمل هفتهها و ماههای دشوار پیشِ رو خبر میدهد.
کسری ۹ هزار مگاواتی
آنطور که «مصطفی رجبیمشهدی»، سخنگوی صنعت برق به ایلنا گفته؛ کمبود برق در اوج مصرف تابستان امسال به ۴۷۰۰ مگاوات خواهد رسید.
اما ارزیابیهای بدبینانهتری نیز وجود دارد؛ از جمله آنکه بر اساس پیشبینی «هاشم اورعی»، رییس اتحادیه انرژی ایران در گفتوگو با روزنامه جهان اقتصاد، حداکثر تقاضا در سال جاری به ۶۵ هزار مگاوات میرسد؛ در حالیکه حداکثر برق قابل تحویل ۵۶ هزار مگاوات خواهد بود که به معنای کسری تراز ۹هزار مگاواتی برق است. رییس اتحادیه انرژی ایران، این کسری تراز ۹هزار مگاواتی را به معنای «خاموشیهای گسترده» میداند.
کسری تراز برق مختص امسال نیست؛ پارسال هم دخل برق ایران کفاف خرجش را نمیداد. تقاضای برق در سال گذشته در اوج مصرف ۶۳ هزار مگاوات بود؛ اما برق تحویلی در بهترین حالت بالغ بر ۵۸ هزار و ۲۵۰ مگاوات میرسید که نشان از کسری تراز ۵ هزار مگاواتی داشت. خاموشیهای تابستانی و زمستانی پارسال نتیجه همین کمبود ۵ هزار مگاواتی بود که امسال تقریبا دو برابر خواهد شد.
در سال ۱۳۹۹ ظرفیت نصبشده نیروگاههای ایران به ۵۸ هزار و ۳۱۳ مگاوات رسید؛ اما بالاترین میزان برق تولیدی در سال ۱۳۹۹ کمی بیشتر از ۵۸ هزار و ۲۵۰ مگاوات بود که با ظرفیت نصب شده فاصلهای ۳۲ درصدی دارد.
راندمان نازل تولید برق در نیروگاههای ایران و همچنین میزان اتلاف در شبکه تولید، انتقال و توزیع میتواند یکی از دلایل این فاصله ظرفیت اسمی و نصب شده با میزان برق تحویلی را توضیح دهد. راندمان تولید برق در نیروگاههای حرارتی ایران در حدود ۳۸ تا ۳۹ درصد ارزیابی میشود و تلاش این است تا با افزایش سهم نیروگاهها با سیکل ترکیبی که راندمان بالاتری نسبت به همتایان گازی و حرارتی خود دارند، میانگین راندمان یا بازدهی کل تولید برق در ایران به ۴۲ درصد برسد.
سرمایهگذاری؛ صفر
اما این کسری تراز برق از کجا ناشی میشود؟ چرا تعادل تولید و مصرف برق برهم خورده است؟
هاشم اورعی، رییس اتحادیه انرژی ایران میگوید؛ دلایل این پیشی گرفتن مصرف برق از تولید آن دلایل مختلفی دارد و پیش از همه به کاهش سرمایهگذاری در صنعت برق برمیگردد. کاهش سرمایهگذاری که هم روند افزایش تولید متناسب با رشد مصرف را متوقف یا کند کرده است و هم اجازه بهسازی و نو کردن شبکه توزیع فرسوده و غیربهینه را بازستانده؛ تا جایی که اتلاف برق در شبکه توزیع به سطح نگرانکنندهای رسیده است.
بر اساس ترازنامه انرژی سال ۱۳۹۶ ایران، ۳.۱ درصد از برق تولیدی در نیروگاههای ایران صرف تامین انرژی مورد نیاز تجهیزات و ماشینآلات همان نیروگاه میشده است.
همچنین بخشی از انرژی برق تولید شده، در شبکههای انتقال، فوق توزیع و توزیع عمدتا به صورت گرما تلف میشود. کل سهم تلفات شبکه برق ایران در سال ۱۳۹۶ بیش از ۱۱ درصد بوده است. متوسط شاخص تلفات برق در سطح جهانی در سال ۲۰۱۶ میلادی کمتر از ۸ درصد و برای کشورهای عضو OECD در همان سال به ۶ درصد میرسید؛ مقایسه اعداد و ارقام میزان تلفات برق در شبکه توزیع برق ایران با شاخصهای جهانی نشان میدهد که چه فاصله قابلتوجهی با سطح استاندارد تلفات برق وجود دارد.
علاوه بر اتلاف برق در زنجیره تولید، انتقال و توزیع برای تعادل در میزان تولید و مصرف برق میبایست سالانه بیش از سه هزار مگاوات به طرف تولید برق اضافه شود تا پاسخگوی رشد سالانه مصرف برق در کشور باشد که در سالهای اخیر این افزایش ظرفیت سالانه انجام نشده است و احتمالا دلیل آن تحریم اعلام میشود. سال گذشته به ظرفیت اسمی تولید برق دو هزار و ۵۰۰ مگاوات افزوده شده است که افزایش یک هزار و ۸۰۲ مگاواتی قدرت عملی نیروگاهها را به دنبال داشت.
«ابراهیم خوش گفتار»، نایبرییس هیاتمدیره سندیکای تولیدکنندگان برق ایران چند روز قبل گفته بود که در چهار سال گذشته هیچ سرمایهگذاری جدیدی در حوزه تولید برق صورت نگرفته و نمره وزارت نیرو در این حوزه را «صفر» اعلام کرده بود.
این در حالی است که «رضا اردکانیان»، وزیر نیرو مرداد ۱۳۹۸ از رکوردشکنی در تولید و صادرات برق ایران به کشورهای همسایه خبر داده بود.
آبی برای تولید برق نیست
یکی از دلایل کاهش تولید برق در سال جاری نیز کاهش تولید برق نیروگاههای برق آبی اعلام شده است که تحت تاثیر خشکسالی و کاهش ۵۳ درصدی ذخایر آب پشت سدهای نیروگاههای برقآبی رقم خواهد خورد.
به گفته مصطفی رجبیمشهدی، سخنگوی صنعت برق ایران، به دلیل کاهش ذخایر آب پشت سدهای نیروگاههای برقآبی، امسال حدود ۳۵۰۰ مگاوات تولید برق این نیروگاهها در دسترس نخواهد بود.
اما وزارت نیرو به جز خشکسالی و کاهش بارندگی چند دلیل عمده دیگر را نیز به عنوان عوامل مهم برهم خوردن تعادل بین تولید و مصرف برق اعلام کرده است.
افزایش تقاضای برق به دلیل افزایش ۴ درجهای دما، یکی از این عوامل است که استفاده بیشتر از دستگاههای تهویه مطبوع و خنککنندهها را به دنبال داشته است. همچنین کمبود بارندگی باعث شده تا ساعات استفاده از پمپهای کشاورزی برای تامین آب این بخش افزایش یابد که میزان مصرف را بالا برده است.
متهمین جدید: ماینرها
اما در یکی دو سال گذشته متهمین جدیدی نیز به جمع متهمین افزایش تقاضای برق در ایران اضافه شدهاند و آن استخراجکنندگان رمزارزها یا ماینرها هستند که با مجوز و بیمجوز بازار برق ایران را با عدم تعادل روبهرو کردهاند.
ماجرای مزارع استخراج رمز ارز از دیماه ۱۳۹۹ بالا گرفت. خاموشی گسترده در بسیاری از شهرهای ایران باعث شد تا زمزمه دلیل خاموشی از بابت فعالیت این استخراجکنندگان به تجمعات و تظاهرات در شهری مثل رفسنجان بدل شود که بزرگترین مرکز استخراج رمزارز با سرمایهگذاری چینیها را در خود جای داده بود؛ اعتراضات مردمی چنان بالا گرفت که استاندار کرمان دستور داد تا مرکز استخراج رمزارز رفسنجان به طور موقت تعطیل شود؛ اما از آن پس، گمانهزنی درباره نقش این ماینرها در خاموشیهای ایران به خبرهای رسمی کشیده شد.
استفاده از رمزارزها به عنوان روشی برای دور زدن تحریم های بانکی و انجام نقل و انتقالات ایران با طرفهای خارجی به شایعات درباره نقش سپاه پاسداران در این فعالیتها دامن زد. ورود بسیج مساجد به این عرضه و تبدیل زیرزمینهای مساجد به مراکز استخراج رمزارز با برق مجانی گزارشها و گمانهزنیهای رسانهای را به دنبال داشت.
سالی یک میلیارد دلار
«شهباز حسنپور»، نایبرییس کمیسیون اقتصادی مجلس، چندی پیش میزان استخراج رمزارز در ایران را سالانه بیش از نیم میلیارد دلار اعلام کرده و دور زدن تحریمها و اقدام قانونی جوانان ایرانی در این بازار را از نقاط مثبت قانونمند شدن صنعت رمزارز دانسته بود.
اما بر اساس گزارشی که خبرگزاری رویترز، هفته گذشته و به نقل از دادههای تحقیقاتی یک موسسه تحلیل بلاکچین به نام «الیپتیک» منتشر کرد، درآمد سالانه ایران از محل استخراج رمزارزها، نزدیک به یک میلیارد دلار ارزیابی شده است.
بر اساس یافتههای این گزارش، حدود ۴.۵ درصد از استخراج رمزارز بیت کوین جهان در ایران صورت میگیرد و درآمدهای حاصل از این فعالیتها میتواند در تجارت خارجی به کمک ایران آمده و پیامدهای تحریمهای آمریکا علیه اقتصاد ایران را کاهش دهد.
رویترز در گزارش خود به نقل از موسسه «الیپتیک» اذعان کرده بود که تعیین ارقام دقیق استخراج رمزارز در ایران دشوار است.
بر اساس قانون خریدوفروش و استفاده از رمزارزها در داخل ایران ممکن نیست؛ اما بانک مرکزی اجازه داده است تا استخراجکنندگان رمزارزها در ایران از رمز ارز خود برای واردات کالا استفاده کنند.
اما استخراج همین رقم سالانه نیم تا یک میلیارد دلاری چقدر برق لازم دارد؟ پیش از این مقامهای دولتی ایران ارزیابیهای مختلفی از میزان مصرف برق استخراجکنندگان رمزارز ارائه کردهاند.
مصطفی رجبیمشهدی، مجموع مصرف برق واحدهای استخراج رمزارزها در ایران را در حدود ۱۵۰۰ مگاوات ارزیابی کرده است که به گفته او از این میزان حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ مگاوات برق را واحدهای دارای مجوز و مجاز مصرف میکنند.
به گفته سخنگوی صنعت برق ایران ۸۷ درصد استخراج رمزارز در ایران غیرقانونی است و فقط ۱۳ درصد از استخراجکنندگان رمز ارزها در ایران به شکل قانونی فعالیت میکنند.
مصطفی رجبیمشهدی، استخراج رمزارز در منازل را موجب نگرانی صنعت برق بهویژه در پیک مصرف برق تابستان اعلام کرده است. بر اساس اعلام این فعال صنعت برق، هر دستگاه ماینر به اندازه یک کولر گازی، برق مصرف میکند.
«همایون حائری»، معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی نیز گفته بود؛ مجوزهای صادر شده برای استخراج رمزارز در ایران به ۳۰۰ مگاوات میرسد، با این حساب متوقف کردن استخراجکنندگان رسمی و دارای مجوز رمزارزها با هدف کنترل مصرف برق، چندان کمکی به ماجرا نمیکند؛ چرا که حدود ۹۰ درصد از فعالان این عرصه بدون مجوز و مخفی مشغول به فعالیت هستند یا وابستگیهایی دارند که دستورات وزارت نیرو خیلی هم شامل حال آنها نمیشود.
برقگرفتگی اقتصاد
افزایش ظرفیت تولید برق به سرعت ممکن نیست، انجام سرمایهگذاری جدید برای افزایش ظرفیت تولید یا ارتقای راندمان، بهسازی و نوسازی شبکه تولید، انتقال و توزیع به دلیل تنگناها و محدودیتهای مالی میسر نیست و تنها راه پیشِ روی وزارت نیرو افزایش واردات یا اعمال خاموشیهای اجباری به مصرفکنندگان است.
خاموشی تحمیلشده به فعالان اقتصادی اما هزینههای گزافی به دنبال دارد. در سالی که همهگیری کرونا از یکسو و تحریمها از سویی دیگر، رمقی برای تولید باقی نگذاشته است؛ اعمال خاموشی قوز بالای قوز تولیدکنندگان به حساب میآید.
«ابوالفضل روغنی»، رییس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران چندی پیش گلایه کرده بود که در شرایط کمبود برق و خاموشی صنایع نخستین قربانی اعمال محدودیتها هستند.
به گفته این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران، با اینکه صنایع بیشترین پول را به برق یا گاز میدهند، اما در اوج مصرف اولین قربانی هستند. به این دلیل که برایشان مهم نیست و بلافاصله انرژی صنعت را قطع میکنند. این یک مشکل چندین ساله و یک زخم عمیق است که تا کنون نتوانستهاند آن را برطرف کنند.
ابوالفضل روغنی در گفتوگو با ایلنا، تاکید کرده بود که قطعیهای مکرر آب، برق و گاز لطمات بسیار سنگینی به صنعت کشور وارد کرده است.
به گفته این فعال اقتصادی؛ «به محض گرمی هوا، تامین برق تبدیل به بزرگترین مشکل صنعت میشود، در زمستان هم که هوا سرد است، گاز تبدیل به بزرگترین چالش برای صنعت کشور میشود. الان صنعت کشور به طور جدی با این مشکلات مواجه است.»
بر اساس نتایج پایش ملی محیط کسبوکار که اتاق بازرگانی ایران با کمک اتاق اصناف و اتاق تعاون انجام میدهد، مولفه «محدودیت دسترسی به حاملهای انرژی شامل برق، گاز، گازوئیل و ...» در مجموع جزء مولفههای مناسب برای فعالان اقتصادی به حساب میآید.
نتایج این پایش در زمستان ۱۳۹۹ از نامناسبتر شدن این مولفه نسبت به فصلهای قبل خبر میداد؛ اما هنوز تا اینکه این معضل به معضلی جدی برای فعالان اقتصادی بدل شود، مسیری باقی است. این مولفه در زمستان پارسال برای رشتهفعالیتهای «خدمات اداری و پشتیبانی» و «استخراج معدن» مشکل جدیتری نسبت به دیگر فعالیتها محسوب میشد.
دعا کنیم هوا گرم نشود
برآوردی از میزان خسارت بر کسب و کارها از بابت قطعی برق در دست نیست و میزان این خسارات بسته به نوع فعالیتها متفاوت است. این زیان شامل توقف تولید و تجارت و عدم انتفاع ناشی از دست از کار شستن، آسیب به ماشینآلات و خطوط تولید، تاخیر در انجام تعهدات و فاسد شدن اقلام فاسدشدنی یا نیازمند به نگاهداری در شرایط خاص میشود که زنجیرهای از افت در شاخصهای اقتصادی را به دنبال خواهد داشت.
در این میان تلاش وزارت نیرو بر اساس بخشنامهای که وزیر نیرو صادر کرده است، به کنترل مصرف برق در ادارات، خاموشی روشنایی جادهها، بزرگراهها و معابر، کاهش مصرف برق خانگی و آموزش صرفهجویی به مصرفکنندگان این بخش و همچنین تشدید شناسایی و برخورد با استخراجکنندگان غیرمجاز رمزارزها معطوف است.
هیچ بعید نیست، در چنین وضعیتی مسئولین وزارت نیرو در روزها و هفتههای آینده دست به دعا شوند که هوا آنقدری گرم نشود یا بارندگی افزایش یابد؛ همچون متولیان آلودگی هوا که برای حل معضل آلودگی دست به دعا برای وزش باد و بارش باران برداشته بودند.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر