اختلاف طبقاتی میان مردگان؛ قبرهای ۸۰۰ میلیونی

سارا یغمایی؛ شهروندخبرنگار، مشهد

اسمش خانه آخرت است و موقعی که راجع به آن حرف می‌زنند، می‌گویند فرقی نمی‌کند کی باشی و کجا باشی، آنچه مهم است و به آن رسیدگی می‌شود، اعمال تو است. اما وقتی مردن فرا می‌رسد و بازماندگان  دنبال مکانی برای دفن می‌گردند، می‌بینی باز هم همه‌اش حرف بود و اینجا هم فاصله طبقاتی بی‌داد می‌کند؛ فاصله طبقاتی میان مردگان.

***

در شهر مذهبی مثل مشهد،  فاصله طبقاتی در بین مردگان شاید از هر جای دیگر کشور عیان‌تر باشد. اگر به گروه عامه مردم تعلق داشته باشی و سری در میان سرهای وابستگان به حکومت و یا در خدمت دستگاه حاکمه نباشی و اوضاع اقتصادی‌ات هم معمولی باشد، خانه ابدیت در قبرستان‌‌های معمولی‌تر و ارزان‌تری مثل «بهشت رضا» است؛ اما اگر از خواص باشی و ژن خوب محسوب شوی، اوضاع فرق می‌کند؛ خانه آخرت تو می‌تواند در قبرستان‌های گران‌قیمتی مثل «باغ خواجه ربیع» یا «بهشت ثامن‌الائمه» در حرم امام رضا، امام هشتم شیعیان باشد.

گوشه سمت راست صحن آزادی، درست روبه‌روی ایوان طلای حرم، تابلویی توجه‌ات را جلب می‌کند که روی آن نوشته شده؛ «بهشت ثامن‌الائمه»، وقتی داخل می‌شوی، قبرستانی بزرگ با دیوارهای نسبتا کوتاه سفیدرنگ، ستون‌های گرد و طاق‌هایی نیم‌دایره‌ای به چشم می‌خورد. اینجا از گل و گیاه و هوای آزاد خبری نیست، زیرزمین است و اگر بیشتر از نیم‌ساعت آنجا باشی، کمبود اکسیژن و نمور بودن را حس می‌کنی؛ اما با همه این‌ها اینجا قبرستان «از ما بهتران است.»

«یلدا» که پدربزرگش را تازگی در این قبرستان به خاک سپرده‌اند و برای فاتحه خواندن آمده است، می‌گوید: «خانواده پدری‌ام از سرشناس‌های مشهد هستند، او چند سال پیش اینجا قبر را برای خودش حدود ۲۰۰ میلیون تومان خریده بود؛ ولی اگر حالا می‌خواستیم اینجا را بخریم کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان نبود. با اینکه خانواده ما چندان مذهبی نیست و راستش را بخواهید در حرم دفن شدن و کنار آرامگاه امام رضا بودن، خیلی برای‌ ما اهمیتی ندارد؛ اما برای پدربزرگم که سری در سرها داشت، خیلی مهم بود که در اینجا دفن شود. اینجا شباهت زیادی به قبرستان ندارد، زمینی صاف و مسطح با سنگ قبرهای مرمر یک‌شکل و بی‌روح، که وقتی دلت می‌خواهد یادی از گذشتگان‌ات بکنی و به سر مزارشان حاضر شوی، حتی نمی‌توانی چند شاخه گل با خودت بیاوری، خیلی کسل‌کننده به نظر می‌رسد؛ اما خب منبع درآمد خوبی برای آستان قدس رضوی به شمار می‌آید.»

در حرم امام رضا، سه تا قبرستان با نام‌های بهشت ثامن‌الائمه ۱، ۲ و ۳ در طبقات زیرین صحن‌ها وجود دارد. بهشت ثامن‌الائمه ۱ از همه قدیمی‌تر و به نسبت دو تای دیگر ساده‌تر است. در این سه بهشت، مردگان را در سه طبقه سیمانی دفن می‌کنند و بسته به طبقه‌ای که مرده در آن دفن می‌شود، قیمت آن  نیز متفاوت است.

قیمت‌های امسال هنوز به صورت رسمی اعلام نشده و فعلا با همان قیمت‌های پارسال جای قبر می‌فروشند. کف قیمت هم از ۳۰۰ میلیون تومان در طبقه زیرین شروع می‌شود و هر چه قبر بالاتر و در مکان‌های جدید‌تر باشد، قیمت هم بالاتر می‌رود و به ۸۰۰ میلیون تومان هم می‌رسد. به قول «حمیده» که او هم وجود این بهشت در حرم توجهش رو جلب کرده و برای دیدن آن آمده است: «اینجا هم مثل همه جای دیگر این مملکت هر چقدر پول بدهی آش می‌خوری و پولدار بودن و وابسته بودن، حرف اول را می‌زند.»

البته همه کسانی که اینجا دفن می‌شوند، مجبور نیستند مثل بقیه پول بدهند؛ خواص بودن باز هم کارساز است. به‌عنوان مثال، آیت‌الله «علم‌الهدی» نماینده ولی فقیه و امام جمعه مشهد که خادم رسمی حرم به شمار می‌آید، اینجا دو جای قبر مجانی دارد. به طور کلی، براساس قانون حرم خادمان رسمی دو طبقه قبر و آن‌هایی که افتخاری در حرم خدمت می‌کنند، یک طبقه رایگان دارند.

نکته جالب در مورد قبرستان‌های حرم اینکه، خانواده متوفی موظف‌اند، علاوه بر پولی که برای کفن و دفن در حرم می‌پردازند، حداقل هزینه جای قبر بهشت رضا (عمومی‌ترین قبرستان مشهد و وابسته به شهرداری این شهر) را نیز که در حال حاضر حدود دو میلیون تومان است، پرداخت کنند.

از اولین قبرستان گران‌قیمت مشهد که بگذریم، نوبت به قبرستان «خواجه ربیع» می‌رسد. این آرامستان که در انتهای خیابانی به همین نام در پایین شهر و در اطراف مقبره خواجه ربیع (یکی از تابعینی که  گفته می‌شود صحابه پیامبر اسلام را درک کرده و از یاران و سرداران علی امام اول شیعیان  به شمار می آید) دایر است نیز قیمت‌های بالایی دارد و باز هم جای هر کسی نیست؛ قیمت‌هایی که به گفته «حسن» یکی از اهالی این منطقه، می‌تواند پول ودیعه مسکن یک خانواده در یکی از محلات این منطقه باشد.

او می‌گوید: «خیلی وقت‌ها از سر کنجکاوی و اینکه جایی برای گشت‌وگذار ندارم، به این قبرستان سر می‌زنم و از افرادی که برای دفن مردگانشان به اینجا آمده‌اند، می‌پرسم چقدر پول برای خریدن این جای قبر پول داده‌اند. وقتی آن‌ها از رقم‌های ۵۰ و ۶۰ میلیون تومانی حرف می‌زنند، آه از نهادم برمی‌آید که چرا خانه آخرت هم این‌قدر به فقیر و غنی بودن بستگی دارد.»

قبرهای این آرامستان که شامل دو باغ است نیز سه طبقه است و قیمت قبرها در باغ اول تا حدود ۱۰۰ میلیون تومان و در باغ دوم تا ۵۰ میلیون تومان می‌رسد و مانند حرم، خانواده متوفی موظف‌اند علاوه بر پولی که برای کفن و دفن در اینجا می‌پردازند، حداقل هزینه جای قبر بهشت رضا یعنی دو میلیون تومان را نیز پرداخت کنند.

مقصد بعدی، قبرستان «بهشت رضا» است که مانند بهشت زهرای تهران و بسیاری دیگر از قبرستان‌های کشور، آرامستانی عمومی است و تقریبا از همه طبقات و گروه‌های اجتماعی در آن به خاک سپرده می‌شوند. اگرچه که اینجا هم بخشی به‌عنوان قبرهای خانوادگی در نظر گرفته شده است و به صورت غرفه‌ای به یک خانواده واگذار می‌شود و قیمت آن از بقیه جاها گران‌تر است؛ اما تعداد این آرامگاه‌های خانوادگی زیاد نیست و شاید به بیست مورد هم نرسد؛ بقیه مردگان بدون توجه به طبقه اجتماعی و موقعیت اقتصادی در کنار یکدیگر در قبرهایی که این روزها قیمت آن بین ۲ تا ۱۰ میلیون تومان است و شاید در روزهای آینده، تورم شامل آن‌ها نیز بشود، در خاک آرام می‌گیرند.

مطالب مرتبط:

قیمت قبر چند است؟ تجملات در بهشت زهرا