بلای ناگهانی کرونا روی سر موزه‌ها؛ از خانه سیمین و جلال تا خانه مقدم‌ها

تهران- زهره اکرامی، شهروندخبرنگار
کوچه «رهبری» در «دزاشیب»، محله‌ای قدیمی در تهران که به انتها برسد، خانه آجری دو نبشی نمایان می‌شود. در چوبی تیره رنگ و کلون برنزی روی آن یک نوستالژی تمام عیار است. این‌جا خانه دو نویسنده است؛ «سیمین دانشور» و «جلال آل احمد».
این خانه که در سال ۱۳۹۷، هم‌زمان با روز تولد دانشور تبدیل به موزه شد، حالا یک سالی است که رخوت و سکوت را تجربه می‌کند؛ مثل اغلب موزه‌های ایران که شیوع گسترده کرونا آن‌ها را به تعطیلی کشانده است.
یک شهروندخبرنگار که پیش از شیوع کرونا از این خانه قدیمی بازدید و عکاسی کرده بود، امروز بعد از یک‌سال دوباره به این خانه‌موزه سر زده و از درهای بسته خانه و کوچه خلوت رهبری عکاسی کرده است. او در این گزارش سراغ چند نفر از کارمندان موزه رفته و از بلایی که کرونا سر موزه‌ها آورده، نوشته است.
***
«کرونا بی‌کارمان کرد. ما دل‌مان به محل کارمان خوش است. الان هم می‌آییم و به موزه سرکشی و از آن مراقبت می‌کنیم اما تعطیل هستیم. چند وقتی هم گفتند با رعایت پروتکل باید عده‌ای را بپذیریم که اصلا کسی نیامد. صفای دیدن موزه‌ها به دیدارهای مدرسه از موزه است. معمولا معلم‌های ادبیات دوره راهنمایی همراه دانش‌آموزان برای بازدید از این خانه می‌آمدند اما حالا نه مدرسه‌ای باز است و نه اردویی برقرار.»
این‌ها را یکی از کارمندان خانه‌موزه سیمین و جلال می‌گوید؛ خانه‌ای که قصه زندگی دو نویسنده تاثیرگذار ادبیات ایران را روایت می‌کند. کتاب‌های این دو نویسنده در گوشه گوشه این خانه گرم دیده می‌شود؛ خانه‌ای که وسایل و نوع ساختش برای دهه ۴۰، مدرن محسوب می‌شد. مجسمه‌های جلال و سیمین که جلال را با چشمانی خیره پشت میز تحریر و در حال تفکر نشان می‌دهد و سیمین را روی صندلی تراس و در حال تماشای باغچه، یکی دیگر از جذابیت‌های این خانه موزه دیدنی است.
سیمین دانشور و جلال آل احمد در سال ۱۳۲۹ ازدواج کردند و جلال کار ساخت این خانه را درست دو سال بعد از ازدواج‌شان آغاز کرد.
گفته می‌شود این خانه قدیمی و نوستالژیک را آل احمد زمانی که سیمین دانشور برای تحصیل در «دانشگاه استنفورد» راهی امریکا شده بود، خودش ساخت. حکایت ساخته شدن این خانه را «ویکتوریا دانشور»، خواهر سیمین برای «ایسنا» روایت کرده است: «بعد از این که سیمین در سال دوم ازدواج‌شان در دانشگاه استنفورد سانفرانسیسکو قبول و راهی امریکا شد، آقای آل احمد تصمیم به ساخت این خانه در منطقه تجریش تهران گرفت که البته زمین آن را قبلا خریده بود. او حقوق سیمین را نیز در نبودش جمع می‌کرد. او تقریبا با دست‌های خودش همه خانه را ساخت. کل بودجه ساخت ان خانه مبلغ پنج هزارتومان شد که سه هزار تومان آن را از دوست قدیمی خود، "سیدعبدالله انوار" قرض گرفت. یکی از دلایل ساخت این خانه در این محل، همسایگی "نیما یوشیج" بود که دوست جلال بود.»
خانه‌موزه سیمین و جلال ادیبهشت ۱۳۹۷، هم‌زمان با تولد سیمین دانشور افتتاح شد. کارمند خانه‌موزه می‌گوید: «هزینه مبلغ ورودی این خانه‌موزه برای ایرانیان را سه هزار تومان و برای توریست‌های خارجی ۱۰ هزار تومان تعیین کردند. همان روز افتتاحیه، یکی از اعضای شورای شهر تهران گفت هزینه نگه‌داری سالیانه این خانه ۶۸ ساله، مبلغی حدود ۵۰۰ میلیون می‌شود. این یعنی با بودجه بلیت سه هزار تومانی در سال، باید ۱۶۶ هزار بازدید کننده داشته باشد. با یک حساب سرانگشتی بدون احتساب روزهای تعطیل، روزانه باید ۴۵۵ نفر از این خانه بازدید کنند تا هزینه نگه‌داری از آن تامین شود. اما فکر کنم در یک سال گذشته تعداد بازدید از این خانه کمتر از  انگشتان دست باشد.»

حکایت تعطیلی موزه‌ها و خانه‌موزه‌ها و ضررهای این‌چنینی فقط مختص خانه سیمین و جلال نیست. آبان امسال، «محمدرضا کارگر»، مدیر کل امور موزه‌ها گفته بود: «پیش‌بینی ما این بود که موزه‌ها در سال ۹۹ درآمدی در حدود ۱۸۰ میلیارد تومان داشته باشند. این در حالی است که تاکنون تنها سه میلیارد تومان درآمد داشته‌اند. ضمن آن که اگر در شرایط عادی به سر می‌بردیم، در حال حاضر باید مرز ۲۵ میلیون توریست را در حوزه بازدید از موزه‌ها رد می‌کردیم. اما اکنون با توجه به درآمد حاصله، می‌توان گفت کاهش بسیار چشم‌گیری در میزان بازدید از موزه‌ها را شاهد هستیم. در واقع می‌توان گفت با توجه به شرایط موجود، تعداد بازدیدکنندگان موزه‌ها صفر است.»
کارگر گفته بود به زودی تور مجازی موزه‌ها راه‌اندازی می‌شود اما تنها مجموعه «کاخ گلستان» تور بازدید مجازی دارد که شامل عکس‌های بزرگ پانوراما از قسمت‌های مختلف کاخ است.
یک کارشناس میراث فرهنگی که با امور موزه‌ها همکاری می‌کند، می‌گوید: «کارمندان موزه‌ها درگیر پروژه‌های مجازی شده‌اند و کارهایی در حال انجام است اما هنوز مشخص نیست آیا بازدید مجازی هم درآمدی برای موزه‌ها خواهد داشت یاخیر. ضمن این که بسیاری از موزه‌ها و مخصوصا خانه‌موزه‌ها اصلا سایت ندارند که بتوانند بازدید مجازی بگذارند. سایت‌های برخی مجموعه‌ها نیز به شدت قدیمی هستند و قبل از هرکاری اول باید به روز شوند.»

«محمدجواد» کارمند خانه‌موزه «مقدم» است. او می‌گوید: «موزه‌ها خیلی دیر تعطیل شدند. یعنی فکر می‌کنم تابستان بود که در طرح تعطیلی‌های دولت و ستاد مقابله با کرونا نام موزه‌ها هم مطرح شد. اما از زمان شیوع کرونا کلا بازدیدها کم شدند و گاهی به صفر می‌رسیدند. بعد هم که در چندین دوره تعطیل شدند. بعضی موزه‌ها با رعایت پروتکل بهداشتی باز شدند و برخی دیگر هم‌چنان تعطیل هستند.»

خانه موزه مقدم هم در این میان چند باری باز و بعد تعطیل شد: «موزه ما با رعایت پروتکل، چندباری در این میان باز شد. پروتکل‌هایی را در سایت‌ موزه گذاشتند؛ مثلا ما به هیچ وجه برای تهیه بلیت پول نقد نمی‌گیریم و حتما بازدیدکننده‌ها باید با دستکش کارت بکشند، بیش از ۱۰ نفر نباید بازدید کنند، به شیشه‌ها دست نزنند و البته ماسک هم اجباری است. اما واقعا چه کسی با این شرایط به موزه می‌آید.»
خانه مقدم یکی از قدیمی‌ترین خانه‌های تهران است که در خیابان «شیخ هادی» قرار دارد. این خانه که اواخر دوره قاجار ساخته شده، ابتدا محل سکونت «احتساب‌الملک»، از صاحب منصبان قاجار بوده و بعد به فرزندش، دکتر «محسن مقدم»، استاد باستان‌شناسی «دانشگاه تهران» واگذار ‌شده است.
او با هدف حفظ میراث فرهنگی ایران، آثار و اشیای قدیمی را نگه‌داری می‌کرده، برای همین است که این خانه پر از اشیای قدیم است؛ ازچپق‌ها و قلیون‌ها و ظرف‌های سفالی تا تابلوهای نقاشی، پارچه‌ها، مُهرها و مسکوکات.
محمدجواد می‌گوید نگه‌داری این خانه‌های قدیمی هزینه دارند: «اگر رها شوند، خدا می‌داند چه برسرشان می‌آید. امیدوارم فکری به حال این هزینه‌ها شود تا این خانه‌ها از بین نروند.»