«علی مطهری»، نایب رییس دهمین دوره مجلس شورای اسلامی روز اول دی ۱۳۹۹ در توییتی مدعی شد: «قرار داشتن در لیست سیاه FATF باعث ابطال سهمیه واکسن کرونا ایران شد.»
در پستی که در صفحه منتسب به علی مطهری در توییتر درج شده، آمده است: «به خاطر این که در لیست سیاه افایتیاف قرار داریم، نتوانستیم پنجاه میلیون دلار مبلغ سهمیه ایران از واکسن کرونای سازمان جهانی بهداشت برای هشت میلیون ایرانی را منتقل کنیم و سهمیه ایران باطل شد. مجمع تشخیص مصلحت نظام باید پاسخگو باشد.»
آیا سهمیه واکسن کرونا ایران در سازمان بهداشت جهانی باطل شده است؟ «ایرانوایر» در این گزارش میکوشد به این پرسش پاسخ دهد.
طرح کواکس و سهمیه کشورها از واکسن تولیدی کووید-۱۹
«کواکس» ( (covax طرحی است که در آن ۷۶ کشور ثروتمند جهان متعهد شدهاند به یک برنامه جهانی واکسن کرونا با هدایت سازمان جهانی بهداشت ملحق شوند. هدف از این برنامه، کمک به خرید و توزیع عادلانه واکسن کرونا است. ایران هم عضو این کنسرسیوم است.
براساس این طرح، مقرر شده است در نوبت اول توزیع واکسن تولید شده، تا سقف ۲۰ درصد جمعیت به کشورها سهمیه واکسن تعلق گیرد.
طبق آنچه سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است، ۱۹۰ کشور جهان در طرح کواکس شرکت کردهاند. مقرر شده است تا نیمه اول سال ۲۰۲۱، تا سقف ۲۰ درصد جمعیت واکسن در اختیار کشورها قرار گیرد تا براساس اولویتهای تعیین شده توسط این سازمان، واکسن به گروههای هدف شامل پزشکان و پرستاران، معلمان و پرسنل مدارس، سالمندان و افراد بالای ۶۵ سال و افراد دارای بیماریهای زمینهای تعلق بگیرد.
سازمان بهداشت جهانی تاکید دارد که کشورها براساس سهمیهای که در طرح کواکس دارند، بیش از ۲۰ درصد جمعیت خود تا زمانی که همه کشورهای عضو ۲۰ درصد خود را دریافت کنند، نمیگیرند.
ایران و طرح کواکس
ایران از جمله ۱۹۰ کشوری است که به طرح کواکس پیوسته و توافقنامه پیشخرید واکسن را امضا کرده است. براساس فایل موجود در وبسایت سازمان بهداشت جهانی، تا تاریخ ۱۵ دسامبر ۲۰۲۰، یعنی هشت روز پیش، نام ایران هم در لیست کشورهای متقاضی دریافت واکسن قرار دارد و هم در لیست کشورهایی که تقاضای آنها تایید شده است:
هنوز از طرف هیچ مقام سازمان بهداشت جهانی خبری مبنی بر باطل شدن سهمیه ایران اعلام نشده است.
پس خبر ابطال سهمیه ایران از کجا آمده است؟
بررسی های «ایرانوایر» نشان میدهند که سهمیه ایران ابطال نشده بلکه وجود دو چالش تحریم ایران و موانع موجود در راه انتقال پول به دلیل قرار داشتن ایران در لیست سیاه افایتیاف، کار خرید واکسن را برای ایران سخت کرده است. ولی این دو چالش نمیتوانند به لغو سهمیه ایران منجر شده باشند چرا که:
۱- تحریمهای گستردهای علیه ایران توسط دولت «دونالد ترامپ» اعمال شده است؛ از تحریم نفت و پتروشیمی گرفته تا تحریم نظام بانکی. اما دارو، واکسن و تجهیزات درمانی و کمکهای بشردوستانه از این تحریمها مستثنی هستند.
رییس کل بانک مرکزی ایران در توضیح تاثیر تحریمها بر خرید واکسن، روز ۲۵ آذر ۱۳۹۹ در گفتوگو با وبسایت همین بانك توضیح داده بود: «وزارت بهداشت ایران برای خرید واکسن کرونا توافقاتی با کواکس داشته است. مبلغ مشخصی هم باید از طرف ایران پرداخت شود که بخشی از آن به عنوان پیشپرداخت باید به حساب ذینفع، در یک بانک اروپایی پرداخت شود. علیالاصول، همین که این پرداخت برای واکسن کرونا است و فرستنده و ذینفع پول هم مشخص است، باید کفایت کند و نباید هیچ دلیل و سند دیگری برای این موضوع نیاز باشد. مورد مصرف واکسن کرونا مشخص است و هیچ کارکرد دیگری ندارد. اما به دلیل فشارهایی که امریکاییها بر بانکهای مختلف اروپایی آورده و آنها را از کار با ایران ترسانده و جریمههای بسیار سنگینی را علیه آنها تحمیل کردهاند، بانک مقصد در صورتی حاضر است پول را دریافت کند که مجوز اختصاصی و موردی توسط امریکا صادر شود و تمام مراحل انتقال پول به صراحت در آن ذکر شود.»
در واقع، آنچه از اظهارات «عبدالناصرهمتی»، رییس کل بانک مرکزی روشن میشود، این است که نظام بانکی دنیا از مبادله مالی با ایران پرهیز دارد چرا که از عواقب آن هراسناک است که آنهم نه به تحریمها بلکه به قوانین افایتیاف باز میگردد.
«آسوشیتدپرس» در مقالهای که روز ۱۹ دسامبر ۲۰۲۰، یعنی چهار روز پیش منتشر کرد، مدعی شد که خزانهداری امریکا مجوز مشارکت ایران در طرح کواکس را صادر کرده است و از این بابت ایران مشکلی برای خرید واکسن ندارد. بنابراین، مشکل اصلی را نه در تحریمهای امریکا بلکه به قرار داشتن ایران در لیست سیاه افایتیاف باید جستوجو کرد.
۲- قرار گرفتن ایران در لیست سیاه افایتیاف به منزله این است که جمهوری اسلامی برای هر مبادله بانکی، باید توضیح دهد منبع پول و نقل و انتقالاتی که به تامین آن منجر شده، کجا است و اگر منبع تامین ارز، فروش نفت یا سایر کالاهایی باشد که در لیست تحریمهای امریکا قرار دارند، بانکها از انتقال ارز حاصله از کالای تحریم شده جلوگیری میکنند. سازمان افایتیاف پیشنهاداتی برای اقدامات موثر و متناسب برای کشورهای عضو در قبال کشوری که در لیست سیاه قرار دارد، تدوین و به آنها ابلاغ کرده است.
بر این اساس، هرگونه مبادله مالی و پولی از طریق نظام پولی سوئیفت بینالملل با کشوری که در لیست سیاه قرار گرفته است، ممنوع میشود و کشورهای عضو نه تنها هیچگونه تبادل مالی با این کشورها و افراد آن انجام نمیدهند بلکه مکلف هستند همکاری مالی با شرکتهای مالی کشورهای ثالث که در کشور با ریسک بالا فعالیت میکنند را نیز متوقف و تبادل مالی آنها را ردگیری و به افایتیاف گزارش کنند. چنین محدودیتی هرگونه صادرات و واردات را تحت شعاع قرار داده و ریسک بازرگانی با این کشورها را به شدت افزایش میدهد به طوری که در عمل، تبادل مالی جای خود را به تبادل کالا به کالا با هزینه بیشتر میدهد.
بنابراین، ایران برای واریز پول واکسن باید توضیح دهد که منبع این پول کجا است و از چه راهی به دست آمده است. از آنجا که ایران تلاش دارد که از پول بلوکه شده صادرات نفت ایران به کره جنوبی، هزینه واکسن را پرداخت کند، با مشکل برخورده است چراکه نفت ایران تحریم بوده و پول حاصله از آن نیز مشمول تحریم است و هیچ بانکی حاضر به قبول این پول نیست. وگرنه اگر ایران بخواهد از منابع دیگر پول را واریز کند، راههای وجود دارد.
آسوشیتدپرس در این خصوص نوشته است: «تحریمها نمیتوانند مانع از این شوند که ایران با هواپیمایی پر از پول نقد به ژنو پرواز کند و هزینه خرید واکسن از کواکس را بپردازد.»
(Those sanctions, however, would not stop Iran from flying a load of cash to Geneva to pay for its participation in COVAX. )
پس ایران چهگونه در واردات سایر داروها مشکلی ندارد؟ همتی در پاسخ به این پرسش گفته است: «سایر اقلام دارویی تولید کنندگان و عرضه کنندگان متعددی دارند و علیرغم تحریمها، تلاش میشود تا از کانالهای مختلف پرداختهای آنها انجام شود و آن اقلام وارد کشور شوند. خوشبختانه با راهکارهایی که اتخاذ شده است، پرداختهای مربوط به آنها از کانالهایی که برای امریکا قابل رصد و تحریم نیستند، انجام میشود.»
در واقع، همتی مدعی است در واردات سایر داروها، ایران تحریمها و نظام سوئیفت بینالمللی را دور میزند ولی در واردات واکسن چون یک سیستم و مکانیزم مشخص تعبیه شده است، راه دور زدن تحریمها و افایتیاف وجود ندارد.
آیا منابع داخلی خبر ابطال سهمیه واکسن کرونا ایران را تایید میکنند؟
کسی در ایران خبر علی مطهری در خصوص ابطال سهمیه واکسن کووید-۱۹ کشور را تایید نکرده است. تنها «علی ربیعی»، سخنگوی دولت ایران تایید کرده که نپیوستن به افایتیاف مشکلاتی را برای ایران در خرید واکسن کرونا ایجاد کرده است.
ربیعی در نشست خبری هفتگی خود گفته است: «در مورد واکسن قبلاً همکاران من در وزارت بهداشت توضیحات مفصلی ارایه دادند. در مورد انتقال پول، بنابر قوانین تحریمها و قواعد افایتیاف، چندین مرحله انتقال پول با مشکل مواجه شد و با موانعی رو به رو بودیم. به طور کلی، نپیوستن به افایتیاف آثار خود را نشان خواهد داد. قبلا نیز دولت دیدگاه خود را در این زمینه اعلام کرده بود.»
این پاسخ از نظر منطق درست است ولی به منزله ابطال سهمیه ایران نیست. چراکه ایران میتواند برای پرداخت هزینه واکسن، از پولهایی غیر از منابعی که شائبه پولشویی دارند یا منابعی که ممکن است این احتمال را ایجاد کنند که از اقدامات تروریستی حاصل شدهاند، استفاده کند و نگرانی بانکهای خارجی از سلامت پول و محل هزینهکرد آن را برطرف سازد.
«سعید نمکی»، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز روز چهارشنبه سوم دی ۱۳۹۹ در گفتوگویی، خبر منتشره از سوی علی مطهری را رد کرده و گفته است: «سهمیه ما در کواکس از بین نرفت و به دلیل نقل و انتقال پول، این روند کمی طول کشید و خوشبختانه مشکلاتش حل شد. ما ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دوز واکسن در قالب کواکس را در سهمیه خود داریم که از معتبرترین تولیدکنندگان واکسن کرونا در جهان است و با تأیید سازمان جهانی بهداشت، طبق جدولی که سازمان جهانی بهداشت برای توزیع در همه کشورهای جهان دارد، برای ما نیز توزیع خواهد شد.»
بنابراین، میتوان گفت قرار داشتن نام ایران در لیست کشورهایی که تقاضای دریافت واکسن آنها تایید شده، به منزله تایید ادعای «کیانوش جهانپور»، سخنگوی سازمان غذا و دارو است که پیشتر گفته بود: «توافقنامه پیشخرید ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دوز واکسن از مجموعه کواکس با سازمان بهداشت جهانی امضا و پیشخرید شده است.»
لیست کشورهایی که تقاضای دریافت واکسن آنها توسط کواکس تایید شده است، نشان میدهد که حداقل تا روز ۱۵ دسامبر ۲۰۲۰ ایران در این لیست قرار داشته و هنوز نسخه جدیدتری از این لیست منتشر نشده است.
جمعبندی
علی مطهری، نایب رییس مجلس دهم روز اول دی ۱۳۹۹ در توییتی مدعی شد: «لیست سیاه FATF، ایران را از سهمیه واکسن کرونا محروم کرد.»
در پستی که در صفحه منتسب به علی مطهری در توییتر درج شده، آمده است: «به خاطر این که در لیست سیاه افایتیاف قرار داریم، نتوانستیم پنجاه میلیون دلار مبلغ سهمیه ایران از واکسن کرونای سازمان جهانی بهداشت برای هشت میلیون ایرانی را منتقل کنیم و سهمیه ایران باطل شد. مجمع تشخیص مصلحت نظام باید پاسخگو باشد.»
بررسیهای «ایرانوایر» نشان میدهند:
۱- نام ایران تا روز ۱۵ دسامبر ۲۰۲۰ در لیست کشورهایی که تقاضای دریافت واکسن کرونا آنها توسط کواکس تایید شده، قرار داشته است.
۲- هیچ مقام سازمان بهداشت جهانی هنوز ابطال سهمیه واکسن کرونا ایران را تایید نکرده است.
۳- هیچ مقامی در داخل ایران ابطال سهمیه واکسن کرونا ایران را تایید نکرده است بلکه برعکس، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی این خبر را رد کرده و معتقد است سهمیه واکسن ایران در کواکس پابرجا است.
۴- گوی یا مجری طرح کواکس اعلام کرده که مجوز مشارکت ایران در طرح کواکس از خزانهداری امریکا دریافت شده است، پس تحریمها به طور مستقیم مانع فروش واکسن کرونا از طریق کواکس به ایران نیستند.
۵- به دلیل قرار داشتن در لیست سیاه افایتیاف، انتقال پول از طریق نظام بانکی با موانعی روبهرو است؛ یعنی ایران هر پولی، از جمله پول بلوکه شدهاش در کره بابت صادرات نفت به این کشور را برای تامین هزینه خرید واکسن از کواکس نمیتواند استفاده کند.
فکتهای موجود از نادرستی ادعای علی مطهری حکایت دارند. مجموعه بررسیهای «ایرانوایر» بیشتر این فرضیه را تقویت میکنند که موافقان پیوستن ایران به افایتیاف میکوشند از مانع تراشی افایتیاف در مسیر خرید واکسن کرونا، موضع دولت را تقویت کنند و مجمع تشخیص مصلحت نظام را به تصویب لوایح دولت مجاب سازند. لذا «ایرانوایر» ضمن تاکید بر درستی مانع تراشی افایتیاف در راه خرید واکسن کرونا، به ادعای علی مطهری در خصوص قرار داشتن در لیست سیاه افایتیاف باعث ابطال سهمیه واکسن کرونا ایران شد، نشان «حقیقت ندارد» میدهد.
حقیقت ندارد: اظهار دروغی درباره یک واقعه مشخص تازه یا چیزی که قبلا عدم صحت آن اثبات نشده است با استفاده از واقعیات و مدارک موجود.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روششناسی راستیآزمایی در «ایرانوایر»، اینجا کلیک کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر