مسلمانان شیعه اکثریت جمعیت را هم در ایران و هم در آذربایجان تشکیل می‌دهند. با این حال روابط دو کشور مسئله‌دار است و با افزایش خصومت‌ها میان ارمنستان و آذربایجان، روابط ایران و آذربایجان بدتر شده است. یکی از سیاستمداران ارمنی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید: «ایران باید در مناقشه اخیر برای حفظ منافع خود فعالانه‌تر درگیر شود»، در حالی که یکی از کارشناسان منطقه‌ای هشدار می‌دهد که جنگ تهدیدی در جهت بی‌ثباتی داخلی ایران است.
جنگی که در منطقه محصور نارگونو-قره‌باغ بین ارمنستان و آذربایجان در گرفته، جان صدها نفر را در نزدیکی مرز ایران گرفته است. این منطقه محصور به صورت رسمی بخشی از خاک آذربایجان است، اما توسط اقوام ارمنی مورد حمایت ارمنستان اداره می‌شود. با توجه به نگرانی‌های فزاینده ایران در مورد جاه‌طلبی‌های آذربایجان در منطقه، این می‌تواند تهدیدی در جهت آسیب‌های بیشتر به روابط ازپیش شکننده ایران و آذربایجان باشد. در نتیجه دولت ایران علی‌رغم این که ارمنستان کشوری مسیحی و آذربایجان عمدتا مسلمان شیعه است، تمایل به جانبداری از ارمنستان دارد.
«واهرام تر-ماتووسیان»، دانشیار دانشگاه آمریکایی ارمنستان، توضیح می‌دهد که اگرچه ممکن است جانبداری ایران شیعه از ارمنستان مسیحی عجیب به نظر برسد، اما این به عنوان یک پیشرفت تازه به حساب نمی‌آید. در این مناقشه‌ها دغدغه‌های سیاسی از مذهب پیشی گرفته‌اند.
تر-ماتووسیان به ایران‌وایر می‌گوید: «ایران نمی‌خواد ترکیه درگیر این بحران باشد. با این حال ترکیه به طور فزاینده‌ای از آذربایجان حمایت می‌کند و این بحران به یک نگرانی ژئوپلیتیکی برای ایران در رقابتش با ترکیه تبدیل شده است که روز به روز قوی‌تر می‌شود. این رقابت از زمان جنگ امپراتوری ایران با عثمانی وجود داشته و هنوز پابرجاست.»
تر-ماتووسیان همچنین می‌گوید ایران نگران است که ترکیه با گسیل نیروهای مزدور سوری، که اغلب رادیکال هستند، به جنگ با ارمنستان کمک کند و خواستار آتش‌بس شده است. او می‌گوید علاوه بر این، ایران نیز از آذربایجان به خاطر روابطش با اسرائیل عصبانی است. اسرائیل تامین‌کننده سلاح، از جمله هواپیماهای بدون سرنشین برای آذربایجان است.
تر-ماتووسیان می‌گوید: «همه این نگرانی‌ها از مسئله مذهب بیشتر اهمیت دارد و به همین دلیل ایران بیشتر از ارمنستان حمایت می‌کند.»
از نظر «برندا شفر»، استاد «مدرسه عالی نیروی دریایی آمریکا»، دشمنی ایران با آذربایجان چندان به رابطه این کشور با اسرائیل مربوط نیست. شفر طی ایمیلی برای ایران‌وایر نوشت: «برخی می‌نویسند که تهران به دلیل روابط نزدیک باکو با اسرائیل از آذربایجان حمایت نمی‌کند، اما این موضوع از نظر زمانی درست نیست. تهران این سیاست را در دسامبر ۱۹۹۱ (دی ماه ۱۳۷۰)، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در حال فروپاشی بود، به وضوح بیان کرد. ایران دریافته بود که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دو دیوار فرو ریخته‌اند. نه فقط دیوار بین اروپای شرقی و غربی، بلکه ما بین جمهوری‌های مسلمان شوروی سابق و ایران. رسانه‌ها و مقامات ایرانی به صراحت اعلام کردند که بیم آن دارند که ملی‌گرایی از مرزهای جمهوری‌های جدید آذربایجان و ترکمنستان عبور کند و بر جمعیت آذری و ترکمن ایران تاثیر بگذارد. این سیاست پنج سال پیش از برقراری همکاری نزدیک میان آذربایجان و اسرائیل بیان شده بود.»
یک سیاستمدار: ایران باید وارد عمل شود
ارمنستان در میان چهار کشور ترکیه، آذربایجان، ایران و گرجستان قرار گرفته است. بر اساس پیمان دفاعی روسیه با این كشور، روسیه متعهد به محافظت از این كشور است. با این حال در چند سال اخیر روسیه، سلاح‌های مدرن به آذربایجان فروخته است که این امر منجر به زیر سوال رفتن اتحاد دفاعی‌اش با ارمنستان شده است.
«سوس آوتیسیان»، یکی از اعضای پارلمان ارمنستان از «حزب ائتلاف گام من»، به ایران‌وایر می‌گوید: «ارمنستان با تروریست‌ها و نیروهای آذربایجانی تحت کنترل ترکیه می‌جنگد. این نگه داشتن تعادل در منطقه است.»
او می‌گوید: «ایران متحد بسیار مهمی است. آن‌ها به خوبی می‌دانند که تروریست‌ها می‌توانند به سمت جنوب حرکت کنند، اما در این مناقشه بسیار متعادل رفتار کردند.» او ادامه می‌دهد: «ایرانی‌ها حرکت نمی‌کنند. آن‌ها معمولا زمانی وارد عمل می‌شوند که احساس خطر کنند. من فکر نمی‌کنم که آن‌ها اکنون چنین احساسی داشته باشند. اما آن‌ها باید نگران باشند.»
اگر ایران نگران هم نیست، قطعا نسبت به وضعیت آگاه است. بر اساس گزارش «بی‌بی‌سی»، منتشرشده در هفتم اکتبر (۱۶ مهر ماه)، هفته گذشته «حسن روحانی»، رئیس‌جمهور ایران، گفت: «حواسمان باشد این جنگ به جنگ منطقه‌ای تبدیل نشود.»
به گفته تر-ماتووسیان، ایران کار زیادی برای حل این بحران انجام نداده است و مطمئن نیست که دولت ارمنستان برای تامین کمک از سوی ایران چه می‌کند.
با این حال ممکن است برای ارمنستان دشوار باشد تا مقامات ایرانی را متقاعد کند که ایران و ارمنستان نگرانی‌های مشابهی دارند.
تر-ماتووسیان می‌گوید: «ایران از این نگران است که اگر آذربایجان بخش‌های ناگورنو-قره‌باغ را تسخیر کند، این منطقه بسیار نظامی شود و آذربایجان بخش شمالی ایران را محاصره کند.» او اضافه می‌کند که بعضی از ملی‌گرایان آذربایجانی این قسمت از ایران را از آن خود می‌بینند.
او با ذکر یک مثال روشن می‌گوید که برخی از ملی‌گرایان می‌خواهند آذربایجان را به «آذربایجان شمالی» تغییر نام دهند و این بر این موضوع دلالت دارد که یک آذربایجان جنوبی در خاک ایران است. بنا به گفته برندا شفر، ایران حاضر نیست به سادگی امنیت اقتصادی و یا امنیت کشور را بابت یک مسئله مذهبی قربانی کند.
شفر می‌گوید: «با وجود این که ایران به طور رسمی خود را حامی مسلمانان مظلوم معرفی می‌کند، اما هرگز در مناقشاتی که تهران را ملزم به ریسک یا فداکاری واقعی اقتصادی و یا امنیتی نماید، از مسلمانان حمایت نمی‌کند. به عنوان مثال، رابطه بسیار خوب ایران با چین را ببینید. با وجود سرکوب و حبس دسته‌جمعی ایغورهای مسلمان و تلاش پکن برای ریشه‌کن کردن اعمال اسلامی آن‌ها، ایران روز به روز همکاری خود را با چین عمیق‌تر می‌کند.»
او می‌گوید: «به علاوه، ایران علی‌رغم کشته شدن هزاران مسلمان چچنی توسط روسیه، از جمله دردوران اوج جنگ‌های چچن، روابط زیادی با روسیه دارد. از این منظر باید به روابط ایران با ارمنستان نگاه کرد. منافع ژئوپلیتیکی، تهران را در کنار ارمنستان قرار می‌دهد. ارمنستان به روسیه نزدیک است و به ایران کمک می‌کند تحریم‌ها را دور بزند، در حالی که آذربایجان به ترکیه و اسرائیل نزدیک است و به شدت با تحریم‌های ایران موافق است.» او اشاره می‌کند که ایران همچنین از فروش گاز طبیعی به آذربایجان سود می‌برد.
مشکلات چیز جدیدی نیست
ارمنستان و آذربایجان سال‌ها بر سر ناگورنو-قرع‌باغ با هم درگیر بودند و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در یک جنگ خونین با یکدیگر جنگیدند. رابطه متلاطم ایران و آذربایجان نیز تاریخچه‌ای دارد. تر-ماتووسیان می‌گوید آذربایجان سال‌هاست که از معاملات اقتصادی ایران با ارمنستان عصبانی است و برخی در این کشور ایران را متهم می‌کنند که به دغدغه‌های مالی خود نسبت به مذهب بیشتر بها می‌دهد.
ایران در سال ۱۹۹۱ (۱۳۷۰) بلافاصله آذربایجان را به رسمیت شناخت، اما در اوایل دوران جنگ میان آذربایجان و ارمنستان در سال‌های بعد از آن، ایران پس از اظهارات تحریک‌آمیز باکو، آذربایجان را تهدید به مداخله نظامی کرد.
پس از آن روابط میان ایران و آذربایجان در زمان‌هایی بهبود یافته و در زمانی دیگر رو به وخامت گذاشته است، به عنوان مثال، آذربایجان در سال ۲۰۰۷ (۱۳۸۶) تلویزیون دولتی ایران را متهم به تحریک مردم آذربایجان کرده بود.
به گزارش رویترز، ایران در سال ۲۰۱۲ پس از افزایش نگرانی‌ها در مورد رابطه آذربایجان با اسرائیل و پس از تظاهرات علیه ایران در باکو، سفیر خود را به طور موقت از آذربایجان فراخواند. پس از آن که چهره‌های ایرانی از آذربایجان به خاطر تصمیمش برای میزبانی «مسابقه آواز یوروویژن» انتقاد کردند و این مسابقه را «رژه همجنس‌گرایان» نامیدند و به دولت آذربایجان برچسب ضداسلامی زدند، مردم در باکو به خیابان‌ها ریختند.
به گفته شفر بعید است که آذربایجان و ایران به طور ناگهانی با یکدیگر دوست شوند.
شفر اضافه می‌کند: «آذربایجان تلاش می‌کند روابط خود را مبتنی بر نزاکت سیاسی با ایران حفظ کند، اما ۳۰ سال حمایت ایران از ارمنستان نمی‌تواند به راحتی از حافظه پاک شود. همچنین، ایران در داخل آذربایجان علیه ماهیت سکولار دولت و سیستم آموزشی اقداماتی را انجام داده است. از جمله این اقدامات، حمایت از عناصر تروریستی ترویج‌دهنده اسلام رادیکال در آذربایجان است. همچنین آذربایجان با تحریم‌های آمریکا علیه ایران موافق است و نیز همکاری‌های استراتژیک با اسرائیل را حفظ کرده است.»
او همچنین اشاره می‌کند که ایران به طور فزاینده‌ای نگران اعتراضات ضددولتی است. در این میان تظاهرات‌های متعددی از سوی اقلیت آذربایجانی در ایران برگزار شده است.
او می‌گوید: «با این حال، با ظهور جنگ میان ارمنستان و آذربایجان در ماه جولای سال جاری (تیرماه) و ادامه آن تا اواخر سپتامبر (اوایل مهرماه)، بسیاری از اقوام آذربایجانی در ایران از حمایت تهران از ارمنستان خشمگین شده‌اند و در حال اعتراض و تجمع هستند. این امر باعث فشار مضاعف بر رژیم ایران و تهدیدی برای بقای آن است.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر