هم‌زمان با آغاز بهار عربی در کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه، مردم در سوریه نیز در اعتراض به سیاست‌های حکومت «بشار اسد» به پا خاستند؛ اعتراضاتی نسبتا مسالمت‌آمیز که با واکنش شدید رژیم اسد و سرکوب معترضان مواجه شد و نهایتا در سال ۲۰۱۲ به جنگ داخلی انجامید. رفته رفته و با درگیری رژیم سوریه با نیروهای اپوزیسیون و اسلام‌گرا در داخل این کشور، کردها تحت سازماندهی «حزب اتحاد دموکراتیک (پ.ی.د)» با عقب‌نشینی تاکتیکی رژیم سوریه در برخی مناطق، شهرهای «عفرین»، «کوبانی» و «جزیره» را به کنترل خود درآوردند و پروژه تاسیس یک نظام مردمی و سیاسی غیرمتمرکز به نام «اداره خودگردان روژآوا» را کلید زدند.
اداره خودگردان روژآوا در سال ۲۰۱۴، در سه کانتون جزیره، عفرین و کوبانی اعلام موجودیت کرد. اداره خودگردان روژآوا بعدها به «اداره خودگردان روژآوا و شمال سوریه» و پس از آن با آزادسازی مناطق تحت اشغال داعش توسط «نیروهای دموکراتیک سوریه» با همکاری نیروهای ائتلاف علیه داعش، به «اداره خودگردان شمال و شرق سوریه» تغییر نام داد.
«الهام احمد»، از رهبران حزب اتحادیه دموکراتیک (پ.ی.د)، ریاست مشترک پیشین مجلس دموکراتیک سوریه و رئیس کنونی شورای اجرایی این مجلس، در گفت‌وگوی اختصاصی با «ایران‌وایر»، از روند هفت سال اخیر اداره خودگردان شمال و شرق سوریه، روابط و مذاکرات آن‌ها با رژیم سوریه، مطالبات مردم این منطقه برای شکل‌گیری دموکراسی در سوریه، روابط جمهوری اسلامی ایران با رژیم و تاثیر آن بر روند اداره خودگردان و تهدیدهای ترکیه می‌گوید.
***
الهام احمد در پاسخ به سوالم در مورد شرایط کنونی اداره خودگردان شمال و شرق سوریه گفت: «بیشتر از هفت سال از تاسیس اداره خودگردان روژآوا گذشته است. اداره خودگردان دموکراتیک با توجه به امکان‌ها و فرصت‌هایی که داشته است، به مردم خدمت کرده و موفق شده است فرهنگ خودگردانی را در میان آن‌ها جا بیندازد. در سطح ارتباطات خارجی هم پیشرفت‌های چشم‌گیری داشته‌ایم. اداره خودگردان در وضعیتی استثنایی تاسیس شد و در مدت این هفت سال هم در وضعیتی مشابه به پیشرفت ادامه داده است. می‌توانیم ادعا کنیم که سیستمی بدون اتکا به قدرت متمرکز را در این مدت برساخته و معرفی کرده‌ایم. حتی در زمان‌هایی که با حملات داخلی یا خارجی روبه‌رو بوده‌ایم، دست از تلاش برای توسعه سیستم خودگردان نکشیده‌ایم. مخصوصا در زمان حمله ارتش ترکیه و شبه‌نظامی‌های وابسته‌اش به عفرین که به آواره شدن مردم شهر منجر شد، مردم در زمان کوتاهی توانستند خود را بازسازماندهی کنند. اداره خودگردان تنها یک سیستم نیست، بلکه شکلی‌ست از جهان‌بینی، اراده و آگاهی جامعه. بر این اساس هیچ اهمیتی ندارد که در چه وضعیتی باشیم، استثنایی یا عادی، ما همواره در حال تمرین برای خودگردانی هستیم.»
ارتش ترکیه در تاریخ ۲۰ژانویه۲۰۱۸ در عملیاتی با نام «شاخه زیتون» به شهر عفرین واقع در غرب رودخانه فرات حمله کرد. نیروهای مردمی و نیروهای دموکراتیک سوریه به مدت ۵۸ روز در برابر این حمله مقاومت کردند، اما در نهایت با سکوت جامعه جهانی در برابر این حمله، شهر را ترک کردند و عفرین به اشغال شبه‌نظامیان اسلام‌گرای مورد حمایت ارتش ترکیه درآمد.
از الهام احمد در خصوص وضعیت فعلی عفرین پس از گذشت دو سال از اشغال آن پرسیدم، او با اشاره به این که دولت ترکیه در مناطق اشغالی سیاست «زمین سوخته» را پیش می‌برد، گفت: «دولت ترکیه در مورد عفرین برنامه‌ای درازمدت دارد. آن‌ها در حال تغییر بافت جمعیتی آن‌جا هستند. مردم را کشتند، آواره کردند، به اسارت گرفتند و شکنجه کردند. در واقع در آن‌جا سیاست زمین سوخته در جریان است. دولت ترکیه ادعا می‌کند که در صورت حل مشکلات داخلی سوریه، عفرین را ترک می‌کند، اما این ادعا دور از واقعیت است. دولت ترکیه حتی در تلاش است که کمپ‌های آوارگان در "شهبا" و "تل رفعت" را هم اشغال کند و آواره‌های کرد را بیشتر و بیشتر از آن نواحی دور کند. آن‌ها در صدد گسترش مرزهای خود و تغییر نقشه هستند. این را نه فقط در سوریه، بلکه در دیگر جاها هم پیش می‌برند، دست به دامان نقشه‌های باستانی شده‌اند و می‌خواهند به آن سمت پیش بروند. اما یادمان نرود که کردها در این میان مولفه نیرومندی هستند و تحت هر شرایطی به عفرین باز خواهند گشت. ترکیه باید تاوان همه جنایاتی را که در عفرین و دیگر مناطق سوریه انجام داده است، پس بدهد.»
سیاست زمین سوخته به معنی از بین بردن تمامی منابع و امکانات دشمن در زمین جنگ است. این امکانات و منابع ممکن است خوراک، محل زندگی، منابع طبیعی یا حتی نیروهای انسانی باشند. بر اساس گزارش «صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)» در پی اشغال عفرین ۱۶۷ هزار شهروند ناچار به ترک محل زندگی خود و آواره شدند. همچنین بر اساس آمارهای دیده‌بان حقوق بشر در سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه، صدها شهروند غیرنظامی در جریان انجام حملات هوایی ارتش ترکیه به عفرین کشته شدند.
الهام احمد معتقد است که مشکل اساسی‌تر آن‌ها پیش از ترکیه حتی، رژیم بشار اسد و حامیانش از جمله ایران است. او در مورد سنگ‌اندازی‌های رژیم سوریه از آغاز شکل‌گیری اداره خودگردان می‌گوید: «در ابتدای شکل‌گیری اداره خودگردان روژآوا، رژیم اسد از هیچ تلاشی برای برافروختن آتش جنگ در میان کردها و عرب‌ها فروگذار نکرد. کردها را علیه عرب‌ها و عرب‌ها را علیه کردها تحریک می‌کرد، اما با شکل‌گیری اداره خودگردان و مشارکت همه اقشار مردمی در این اداره این توطئه‌ها نقش بر آب شدند. در سیستم خودگردان برای مقابله با چنین نقشه و توطئه‌هایی فکر شده است، از این رو ملت‌ها و اتنیک‌های غیرکرد ساکن در سرزمین‌های تحت اداره خودگردان به اندازه کردها و گاهی بیشتر در آن مشارکت داشته و به آن تعلق دارند.»
سیستمی که خانم احمد به آن اشاره می‌کند، بر اساس نظریه «کنفدرالیسم دموکراتیک» تأسیس شده و طرفدارانش می‌گویند که آلترناتیوی برای دولت در شکل متعارف آن است. نظریه مذکور را «عبدالله اوجالان»، رهبر «حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)» که در ترکیه زندانی‌ست، بسط داده و محور آن «مشارکت جمعی در سیاست و اداره امور، برابری جنسیتی و حفاظت از محیط زیست» عنوان می‌شود.
او در ادامه به شکست این استراتژی دولت سوریه برای ایجاد اختلاف میان کردها و عرب‌ها اشاره کرد و گفت: «اداره خودگردان شمال و شرق سوریه متعلق به همه است. و این تنها یک شعار نیست، سطح مشارکت عرب‌ها و دیگر اقلیت‌ها در مجلس دموکراتیک سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه به روشنی بیانگر این مساله است. در زمان حمله ارتش ترکیه به "گریسپی" و "سریکانی"، مردم عرب حتی بیشتر از کردها در برابر این حمله ایستادگی کردند و شمار زیادی از آن‌ها به صفوف نیروهای دموکراتیک سوریه پیوستند.»
ارتش ترکیه در ماه اکتبر ۲۰۱۹ با ادعای این که نیروهای دموکراتیک سوریه تهدیدی برای امنیت ملی این کشور هستند، عملیاتی را در شمال و شرق سوریه با نام «چشمه صلح» از دو نقطه گریسپی و سریکانی شروع کرد. این عملیات دقیقا سه روز پس از اعلام خروج نیروهای آمریکایی از مناطق شرق فرات توسط «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، شروع شد. هدف از انجام این عملیات، عقب‌نشینی نیروهای دموکراتیک سوریه از مرزهای جنوبی ترکیه و ایجاد «منطقه امن ۳۰ کیلومتری» در این مرزها بود.
«مجلس دموکراتیک سوریه (م.س.د)» در سال ۲۰۱۵ در شهر «دیرک» تاسیس شد. م.س.د به عنوان چتری برای سیستم خودگردان شمال و شرق سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه (ق.س.د) عمل می‌کند و وظیفه‌اش انجام مذاکرات و پیشبرد روابط دیپلماتیک با نیروها و جریان‌های سیاسی داخلی و همچنین دولت‌های خارجی است. با مقایسه‌ای نه چندان دقیق می‌توان ادعا کرد که وظایف این مجلس تلفیقی‌ست از وظایفی که وزارت کشور و وزارت امور خارجه در دولت‌های متعارف بر عهده دارند. این مجلس از اعضای انتخابی در مجلس‌های قانون‌گذاری و شوراهای اجرایی اقلیم‌های فدرال و کانتون‌های زیرمجموعه آن‌ها تشکیل می‌شود.
رئیس شورای اجرایی مجلس دموکراتیک سوریه در ادامه جزئیات بیشتری را در خصوص کارشکنی‌های رژیم بشار اسد در روژآوا ارائه می‌کند: «رژیم سوریه در ابتدا سعی کرد که کمی ملایمت به خرج بدهد، تعدادی از زندانیان سیاسی کرد را آزاد کرد، به تعدادی هم شناسنامه داد، سعی کرد با توسل به تطمیع آن‌ها را مجاب کند که دست از تلاش برای شکل دادن به اداره خودگردان بکشند. رژیم می‌خواست به هر قیمتی که شده کردها را زیر سلطه خود نگه دارد، اما این اتفاق نیفتاد. درست است که کردها در جنگ مستقیم با رژیم مشارکت نکردند، اما خود را سازمان دادند، از نظر سیاسی و نظامی نیرومند شدند و از زیر سلطه رژیم خارج شدند. به سطحی رسیدند که رژیم ناچار شد با آن‌ها مذاکره کند. اما رژیم اسد تا کنون موجودیت اداره خودگردان و کردها را نپذیرفته است، رژیم خود را برتر می‌پندارد و به محض این که می‌بیند مذاکره برای بازگرداندن کردها تحت حاکمیت مرکزی جواب نمی‌دهد، به تهدید روی می‌آورد.»
از الهام احمد در مورد نقش ایران در ناآرامی‌های سوریه، اختلافات میان ایران و اسرائیل و تاثیر آن بر اداره خودگردان پرسیدم. او با تاکید بر این که آن‌ها با یا بی حضور ایران در سوریه خواهان تغییر رژیم هستند، گفت: «اختلافات و درگیری‌های میان ایران و اسرائیل امر تازه‌ای نیست، کردها باشند یا نه، این اختلافات وجود خواهند داشت. از همین رو هیچ‌کس نمی‌تواند به کردها به بهانه این که نیروهای آمریکایی در شمال و شرق سوریه حضور دارند حمله کند یا در مناطق تحت کنترل آن‌ها آشوب و بی‌نظمی ایجاد کند. ایران در خاک سوریه دنبال اهداف خود است، موضع ما هم روشن است، ما در سوریه خواهان دموکراسی و تغییر رژیم هستیم و تحت هر شرایطی از خود دفاع می‌کنیم.»
کانتون‌ها در شمال و شرق سوریه مجالس قانون‌گذاری و شوراهای اجرایی مختص به خود را دارند. این مجلس‌ها و شوراها از نماینده‌های شهرهای مختلف هر کانتون تشکیل می‌شود، آن‌ها برگزیدگان انتخابات در کمون‌های مختلف هر شهر هستند. کمون‌ها کوچک‌ترین واحد تصمیم‌گیری در اداره خودگردان به شمار می‌آیند. این کمون‌ها در جلسات هفتگی امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اجتماع خود را به شور می‌گذارند و تصمیمات اتخاذشده در این جلسات را از راه کمیته‌های مختلف به اجرا درمی‌آورند.
تشکیل کمون‌ها باعث مشارکت فعال همگانی در امور خرد و کلان جامعه و جهشی اساسی در بافت عشیره‌ای سابق در این مناطق شده است. بر اساس نظریه «کمونالیسم» از «مورای بوکچین»، نظریه‌پرداز آمریکایی، که عبدالله اوجالان با الهام از او کنفدرالیسم دموکراتیک را تئوریزه کرده است، تشکیل کمون‌ها در جامعه یکی از قدم‌های اساسی برای مقابله با دولت-ملت است. «بیانیه کنفدرالیسم دموکراتیک کردستان» که اوجالان در مارس ۲۰۰۵ منتشر کرد فراخوانی است برای ایجاد یک «ساختار کمونال-دموکراتیک» مبتنی بر جامعه طبیعی که در آن «تصمیمات اجرایی اصلی از آنِ مجلس روستا، محله و شهر و نمایندگان آنان است.»
الهام احمد رویکرد اداره خودگردان در برخورد با اقلیت‌های ملی، اتنیکی، دینی و مذهبی در سوریه را در تقابل کامل با سیاست‌های رژیم اسد می‌داند و می‌گوید: «جامعه سوریه متنوع است. از اقلیت‌های ملی و اتنیکی و مذهبی کرد، عرب، سوریانی، ترکمن، ارمنی، چرکز، علوی، سنی، زرتشتی، ایزدی و... تشکیل شده است. با این حال رژیم سوریه همواره کوشیده است با سیاستی شوونیستی این تنوع را از بین ببرد یا در میان بخش‌های مختلف آن آشوب و اختلاف ایجاد کند. رژیم بعث در تلاش بود که به کردها بفهماند عرب هستند، بشار اسد هنوز هم به کردها می‌گوید "کردهای عرب". همچنین هویت سوری را در قالب هویت صرفا عربی معرفی می‌کند و از دیگر بخش‌ها چشم‌پوشی می‌کند، هیچ حقی برای آن‌ها قائل نیست و وجودشان را انکار می‌کند. رژیم سوریه این رویکرد را مخصوصا در مورد کردها با شدت بیشتری دنبال کرده و هنوز هم می‌کند، حتی گاهی به تلاش برای نابودی فیزیکی کردها هم اقدام کرده است. دولت سوریه در سیاست "کمربند عربی" روستاهای کردنشین مرزی را خالی از سکنه و به جای آن‌ها دیگر شهروندان را ساکن کرد. آن‌ها هنوز هم همین‌طور فکر می‌کنند.»
دولت سوریه در دهه ۶۰ میلادی در اقدامی که به نام «سیاست کمربند عربی» شناخته می‌شود، صدها هزار شهروند کرد را مجبور به کوچ اجباری کرد. همچنین تابعیت ده‌ها هراز شهروند کرد را لغو کرد و برای آن‌ها «کارت اجانب» صادر کرد.
الهام احمد به این شکل ادامه می‌دهد: «زمانی هم که کردها در روژآوا به پا خاستند و هویت، فرهنگ و تاریخ خود را اعلام کردند، رژیم نپذیرفت. رژیم نمی‌خواهد که کردها در سوریه نسبت به حقوق خود آگاهی داشته باشند و تاثیر و تاثر آن‌ها با دیگر بخش‌های کردستان در ترکیه، ایران و عراق را خطرناک قلمداد می‌کند. رژیم به عرب‌ها می‌گوید که کردها مردمی بی‌فرهنگ و بی‌تاریخ هستند و کردها را به عنوان یک تهدید برای موجودیت آن‌ها معرفی می‌کند. در چندین مورد عشیره‌های عرب را تحریک کرده است تا به کردها حمله کنند، در داخل شهرهایی که کردها و عرب‌ها با هم زندگی می‌کنند نیز برنامه‌هایی مشابه را پیش برده است. به این شکل سعی دارد که آشوب و ناآرامی در میان کردها و عرب‌ها ایجاد کند.»
او در مورد احتمال حمله مجدد ارتش ترکیه به شمال و شرق سوریه نیز می‌گوید: «دولت ترکیه با حمله مجدد به شمال و شرق سوریه گور خود را می‌کند. تعداد پرشماری از اسرای داعش و نیروهای تندرو اسلامی در اسارت نیروهای دموکراتیک سوریه هستند، آن‌ها همین الآن هم برای فرار از زندان‌ها دست به هر کاری می‌زنند. هر روز شاهد هستیم که کانال‌های زیرزمینی حفر می‌کنند و دنبال کوچک‌ترین فرصت‌ها برای فرار می‌گردند. حمله ترکیه به این مناطق به نفع هیچ دولتی نیست، برای همین نه فقط ما بلکه باید همه با آن مقابله کنند. ما امیدواریم که چنین اتفاقی نیفتد، اما این احتمال وجود دارد و باید همه نسبت به آن هشیار باشند. ما پیش‌تر هم شاهد بودیم که نیروهای دموکراتیک سوریه در مقابل داعش از انسانیت دفاع کردند. ما نه تنها در برابر داعش جنگیدیم بلکه در برابر رژیم اسد هم موضع مشخص داشتیم، انتظار داریم که جامعه جهانی هم موضعی مشخص درباره ما داشته باشد. در سوریه باید یک سیستم دموکراتیک برپا شود، سیستمی که همه اقشار در آن مشارکت داشته باشند، و این مستلزم تغییر نظام فعلی است.»
اداره خودگردان سوریه در حال حاضر با سه اقلیم فدرال «فرات»، «جزیره» و «عفرین» که به ترتیب از ۶ کانتون کوبانی و گریسپی، قامیشلو و حسکه، عفرین و شهبا تشکیل شده‌اند، در حالی به حیات خود ادامه می‌دهد که کانتون عفرین تحت اشغال شبه‌نظامیان وابسته به ترکیه و برخی کانتون‌های دیگر در معرض تهدید اشغال توسط رژیم سوریه و دولت ترکیه قرار دارند. با این حال الهام احمد معتقد است که اداره خودگردان همان‌طور که در وضعیتی استثنایی شکل گرفت در وضعیتی مشابه به کارش ادامه خواهد داد و با مشارکت فعال و مستقیم مردمی موانع را از سر راه برمی‌دارد. او این سیستم را انقلابی در ساختار سیاسی و اجتماعی مسلط و شیوه‌ای برای گذار از بحران‌ها و بن‌بست‌های موجود در نظام‌های سیاسی جهان معاصر می‌داند.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر