۷ سال آموزش در مدرسه؛ چرا فارغ‌التحصیلان به زبان عربی مسلط نیستند؟

در ایران بیشتر جوانان به منظور ادامه تحصیل در خارج از کشور و برقراری ارتباط با کشورهای توسعه‌یافته به آموزش زبان انگلیسی گرایش دارند، اما در نظام آموزشی ایران تدریس زبان عربی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

اصل ۱۶ قانون اساسی می‌گوید از آن‌جا که زبان قرآن و علوم و معارف اسلامی عربی است و ادبیات فارسی کاملاً با آن آمیخته است، این زبان باید پس از دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه در همه کلاس‌ها و در همه رشته‌ها تدریس شود. بر اساس همین اصل، آموزش زبان عربی در همه پایه‌های تحصیلی دوره متوسطه اول و دوم گنجانده شده است.

هدف اصلی و اساسی تاکید نظام جمهوری اسلامی بر آموزش زبان عربی، اصرار بر درک و فهم قرآن، احادیث و روایات اسلامی در میان دانش‌آموزان بوده است، اما حالا بعد از گذشت بیش از ۴۰ سال از انقلاب ۱۳۵۷، در مورد کارایی و کارآمدی آن، پرسش‌ها و ابهام‌های زیادی مطرح است.

«مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی» در همین زمینه گزارشی با عنوان «چالش‌ها و راه‌کارهای آموزش زبان عربی در مدارس» ایران تهیه و منتشر کرده است. گزارش زیر به بررسی آن‌چه در تحقیق  مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است، می‌پردازد.

***

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که اواخر تیر ماه امسال منتشر شده است، به بررسی چالش‌های آموزش زبان عربی در ایران پرداخته است؛ زبانی که مطابق اصل شانزدهم قانون اساسی تدریس آن پس از پایان دوره ابتدایی، تا پایان دوره متوسطه، در همه پایه‌ها الزامی است، اما اغلب افراد پس از فارغ‌التحصیلی به این زبان تسلط ندارند. مرکز پژوهش‌ها در گزارش خود نیز به این موضوع پرداخته است: «با وجود این که دانش‌آموزان به مدت شش یا هفت سال زبان عربی را فرا می‌گیرند، کمتر فارغ‌ا‌لتحصیل دبیرستانی می‌تواند با اکتفا به اندوخته‌هایش در مدرسه، قادر به فهم مضامین قرآن یا احادیث باشد.»

به نوشته این مرکز، «یکی از عمده دلایل این نقیصه این است که معلم قواعد را به صورت طوطی‌وار به دانش‌آموز القا می‌کند و بعد از فراغت از امتحان، قواعد مذکور کارایی خود را از دست می‌دهند.»

در این گزارش آمده است که «در بسیاری از موارد، کتا‌ب‌های نگاشته‌شده در این زمینه و به تبع روش تدریس معلم، کمتر علاقه شخصی زبان‌آموزان را به خود جلب می‌کند.» و همچنین  از این‌که «روش آموزش سنتی از سوی تعداد قابل توجهی از معلمان درس زبان عربی مورد استفاده قرار می‌گیرد»، اظهار تاسف شده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس از تداوم روند آموزش سنتی زبان عربی در مدارس ایران به عنوان یکی دیگر از عوامل ناکامی این سیاست آموزشی مقام‌های جمهوری اسلامی نام برده و اضافه کرده است که «در اغلب مراکز دانشگاهی آموزش زبان عربی از رویکرد سنتی مدرسه تبعیت می‌شود.»

این گزارش استفاده از زبان فارسی برای آموزش زبان عربی، بی‌توجهی به تقویت قوه شنیداری دانش‌آموزان، بی‌توجهی به مکالمه و گفتار فراگیر عربی، عدم استفاده از روش‌های متنوع و نوین تدریس را از مهم‌ترین نقایص موجود در سیستم سنتی آموزش زبان عربی در مدارس ایران اعلام کرده است.

مرکز پژوهش‌‌های مجلس از آموزش نامناسب گرامر زبان عربی، دامنه محدود واژگان و متون عربی در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان و غلبه قواعد‌محوری در آموزش به عنوان سه عامل دیگر این نقیصه در سیستم آموزشی ایران نام برده است.

این مرکز نوشته است که «توجه بیش از حد به قواعد زبان باعث شده است معلمان و دانش‌آموزان علاقه چندانی به تدریس و یادگیری زبان عربی نداشته باشند.»

این مرکز همچنین نوشته است که نبود وسایل کمک‌آموزشی و زمان اندک تدریس دو نقیصه دیگر در سیستم آموزش زبان عربی در ایران به شمار می‌آیند.

این گزارش در پایان خواستار بازنگری در متون درسی، فرآیند تربیت نیروی انسانی و تغییر در شیوه‌های آموزشی برای بهبود روند آموزش زبان عربی در مدارس شده است.

این توصیه‌ها در شرایطی ارائه شده‌اند که روند و نحوه آموزش زبان عربی در حوزه‌های علمیه و مدارس دینی هم بسیار ناکارآمد و کم‌اثر اعلام شده است.

«محمد‌رضا زائری»، یکی از روحانیون فعال در امور فرهنگی و رسانه‌ای، در این خصوص گفته است «امروز غالب روحانیان ما نه تنها توان گفتگو و سخنرانی به زبان عربی را ندارند بلکه متاسفانه از خواندن متون بسیاری از کتاب‌های عربی نیز عاجزند.»

زائری «تنبلی و رخوت عمومی» و تنزل جایگاه زبان عربی در ذهن و فکر روحانیت را از جمله مهم‌ترین عوامل مهجوری زبان عربی در حوزه‌های علمیه دانسته است.

عربی و انگلیسی دو زبانی هستند که دانش‌آموزان در مدارس، شش تا هفت سال با آن‌ها سر و کله می‌زنند، اما در پایان تعداد بسیار اندکی از دانش‌آموزان یا حتی طلاب مسلط به این زبان‌ها می‌شوند.

وضعیت آموزش در مدارس ایران حکایتی قدیمی و آشناست و بسیاری می‌دانند که سطح و روش این آموزش‌ها به چه میزان است و چه‌قدر در آینده برای فارغ‌التحصیلان کارایی و سود دارد.

در این میان برخی هم طی این سال‌ها پیشنهاد افزوده شدن آموزش زبان چینی به متون درسی دانش‌آموزان را داده‌اند تا بلکه از این طریق انحصار زبان انگلیسی را بشکنند.

البته معلوم است چنان‌چه زبان سخت و پیچیده چینی وارد محتوای درسی دانش‌آموزان ایران شود، چه سرنوشتی در انتظار این زبان و دانش‌آموزان خواهد بود.