حجم بازار سرمایه در ایران به همان اندازه که بزرگ است، ترسناک و نگرانکننده است. اگرچه ظاهرا اوضاع بورس خوب است، اما هر لحظه بیم و نگرانی از سقوط سهامداران و بازیگران بازار بورس را رها نمیکند.
***
روز یکشنبه ۲۶مرداد۱۳۹۹، ششمین روز متوالیست که فعالان بورس اوضاع را با نگرانی دنبال میکنند. در این مدت ارزش بازار سهام حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است؛ پدیدهای که باعث نگرانی از سقوط ادامهدار بازار سهام در ایران شده است. در حال حاضر جمعیت زیادی از ایرانیان زندگی و داراییشان را تبدیل به پول نقد کرده و به بازار بورس آوردهاند؛ درست در زمانی که اقتصاد ایران و اقتصاد جهان در حال دست و پنجه نرم کردن با بزرگترین بحران اقتصادی تاریخ است.
در این ۶ روز چه اتفاقی افتاد؟
ماجرا از صبح روز دوشنبه، ۲۰مرداد۱۳۹۹، آغاز شد؛ زمانی که «سازمان خصوصیسازی» در اطلاعیهای اعلام کرد که سهام دولت در قالب دومین صندوق سرمایهگذاری قابل معامله (ETF) عرضه نخواهد شد. پیش از این گفته شده بود که پذیرهنویسی سهام دولت در چهار پالایشگاه، در قالب دومین صندوق سرمایهگذاری با نماد «دارا دوم» در اوایل شهریور ماه آغاز خواهد شد، اما «به دلیل عدم اقدام وزارت نفت در تاسیس صندوق مذکور»، این اتفاق رخ نخواهد داد و باقیمانده سهام دولت در این چهار پالایشگاه به صورت ۴سنتی «بلوکی» در بورس واگذار خواهد شد.
تبصره ۲ قانون بودجه سال ۱۳۹۹ به دولت اجازه داده است که باقیمانده سهام دولت در شرکتها را از طریق صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله (ETF) واگذار کند. در همین راستا هیات وزیران مجوز تاسیس ۳ صندوق ETF را صادر کرده است.
اولی،صندوق باقیمانده سهام دولت در بانکهای «صادرات»، «ملت»، «تجارت» و شرکتهای «بیمه البرز» و «اتکایی امین» است که با نماد «دارا یکم» از روز ۱۴اردیبهشت۱۳۹۹ در بورس تهران عرضه شد.
دومی، صندوق باقیمانده سهام دولت در پالایشگاههای اصفهان، تهران، بندرعباس و تبریز است که اول قرار بود پذیرهنویسی آن با نماد «دارا دوم» در مرداد ۱۳۹۹ آغاز شود، اما بعد به اوایل شهریور موکول شد و سپس گفته شد که منتفی شده است و به گفته وزیر اقتصاد، روز پنجم شهریور ۱۳۹۹ سهام آن برای فروش (تا سقف ۵ میلیون تومان و با تخفیف ۳۰ درصدی) عرضه خواهد شد.
سومی هم صندوق صنایع خودرویی و فلزی، شامل باقیمانده سهام دولت در شرکتهای «ایرانخودرو»، «سایپا»، «فولاد مبارکه» و «ملی صنایع مس» است که احتمالا در اواخر پاییز یا اوایل زمستان عرضه خواهند شد.
سطح بالای حساسیت بازار
اختلاف وزارت نفت و وزارت اقتصاد برای تشکیل صندوق ETF طی دو روز باعث شد که بازار سرمایه در ایران تکان نسبتا شدیدی بخورد. این اختلاف فقط دو روز علنی شد و موضوع اختلاف هم فقط نحوه عرضه سهام بود. اما سطح حساسیت بازار سرمایه در ایران به حدی بالا است که اختلاف جزئی، تکانههای شدید به همراه خواهد داشت.
البته عرضه در قالب صندوق سرمایهگذاری ETF متفاوت از واگذاری شرکتهای دولتی به صورت بلوکی است. در اولی حجم انبوهی از خریداران سهام را خواهند خرید و در حالت بلوکی خریداران بزرگ طرف معامله با دولت خواهند بود.
ETF یا بلوکی، چه فرقی با حالت دولت و سهامداران دارد؟
در صورت اول، حجم فعالیت بازار با توجه به سقف معامله چشمگیر خواهد بود، اما مدیریت این شرکتها در دست صندوقها باقی خواهد ماند؛ صندوقهایی که اختیار آن فعلا در دست نهادهای دولتی است. به عبارتی سهام دولت واگذار شده، اما مدیریت همچنان در دست دولت است.
منتقدان معتقدند که با این روش دولت سهام خود را فروخته است، ولی مدیریت را همچنان در دست دارد. حرف بیراهی نیست، اما بستگی به این دارد که بدانیم دولت چهقدر به دنبال حفظ مدیریت خود است.
ظاهرا به نظر میرسد که وزارت نفت ترجیح میداد دندان چهار پالایشگاه باقیمانده را به کل بکند و با واگذاری یکباره آن، بار مدیریت را هم از روی شانههای خود بردارد، اما احتمالا ترجیح بسیاری از نهادهای مالی و صنعتی چیز دیگری باشد.
قاعدتا دولت در حالی که با بحران مدیریت انبوه شرکتهای زیانده دست و پنجه نرم میکند، باید به دنبال واگذاری مدیریت بنگاههای خود، به خصوص آنهایی باشد که سهامشان را واگذار کرده است. اما دلایل دیگری هم هست که نشان میدهد دولت ترجیح میدهد مدیریت بنگاههای واگذارشده را در دست خود نگه دارد.
یکی از این انگیزهها، تجربه واگذاریهای پیشین است. ETF روشی است که چالش «اهلیت» را در فرایند خصوصیسازی به طور موقت حل میکند. یعنی موقع واگذاری سهام دولتی، لازم نیست دولت اهلیت خریدار عمده را بسنجد، اما به هر حال در درازمدت بحث مدیریت صندوقها به چالشی تازه تبدیل خواهد شد.
«مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی» در گزارش خود در اردیبهشت ماه ۱۳۹۹، به این موضوع اشاره کرده است که مسئله اهلیت خریدار تداوم خواهد داشت و در طرح صندوقها، تنها در کوتاهمدت مسئله پاک شده است. این نهاد معتقد است: «با انتقال تدریجی مدیریت به بخش خصوصی از طریق ورود دارندگان درصد مشخصی از واحدهای صندوقها در هیئتامنای صندوق نیز، باز هم امکان ورود افراد یا مجموعههای واحد به هیئتامنای صندوق (یا خرید میزان مورد نیاز از واحدهای صندوق) و متعاقب آن به دست گرفتن (یا دخالت در) مدیریت بنگاه وجود خواهد داشت.»
صندوقهای ETF و کسری بودجه دولت
بسیاری معتقدند که هدف از تشکیل صندوقهای سرمایهگذاری ETF جبران کسری بودجه دولت است. البته مقامهای دولتی این را رد میکنند، اما مرکز پژوهشهای مجلس در گزارش خود به این اشاره کرده است که «هدف اصلی از این اقدام، درآمدزایی از ناحیه واگذاری مالکیت بنگاهها و تامین سریع کسری بودجه و در عین حال حفظ مدیریت دولت بر این شرکتها تا پایان دوره برنامه ششم توسعه است.» با این حال، طبق هشدار نهاد پژوهشی مجلس شورای اسلامی، این درآمدزایی اگرچه مسئله کوتاهمدت دولت را حل میکند، «اما مسئلهای بزرگ برای کشور در آینده ایجاد خواهد کرد.»
روزنامه «دنیای اقتصاد» هم در گزارشی که ۱۶تیر ۱۳۹۹ منتشر کرده، نوشته است «در صورت پر شدن سقف تقاضا برای دو صندوق باقیمانده (دارا دوم و دارا سوم) با تخفیف ۲۰ درصدی و البته با احتساب رقم اولیه فروش "دارا یکم"، درآمدی بالغ بر ۱۶۳ هزار و ۳۱۰ میلیارد تومان از آن دولت میشود.»
این در حالی است که برخی منابع میزان کسری بودجه امسال را ۱۳۱ هزار و برخی تا ۱۸۰ هزار میلیارد تومان برآورد کردهاند. در این صورت صندوقهای ETF به تنهایی مشکل کسری بودجه امسال دولت را حل خواهند کرد.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر