هفته گذشته خبرگزاری ایرنا گزارشی با عنوان «سوئیفت روسی؛ جایگزینی برای سوئیفت اروپایی» منتشر کرد. گزارشی که در آن گفته شده اتصال ایران به «سیستم تبادلات بین‌بانکی ملی روسیه» موسوم به SPFS می‌تواند گامی بلند در توسعه روابط بازرگانی ایران باشد؛ اما ماجرا چیست؟
این اولین بار نیست که در رسانه‌های ایرانی صحبت از «سوئیفت روسی» به میان می‌آید. در سال‌های گذشته گزارش‌های متعددی در رسانه‌های ایران منتشر شده که مضمون همگی آن‌ها یکی بود. شبکه تبادلات مالی روسیه یک راه نسبتا مطمئن برای دور زدن تحریم سوئیفت است.
به‌عنوان‌مثال روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی به تاریخ اول آبان ۱۳۹۷، دو هفته مانده به سررسید دوم تحریم‌های ایالات‌متحده علیه ایران نوشت: «دو امکان پیش روی ایران قرار دارد؛ در درجه اول بانک‌های ایرانی می‌توانند با استفاده از پیشنهاد روسیه، از شبکه اطلاع‌رسانی مالی روسی استفاده کنند و خود را بی‌نیاز از سوئیفت سازند، چراکه بانک‌های روسی نیز در پی دور زدن تحریم سوئیفت هستند. در وهله دوم نیز ایران قصد دارد پیام‌رسان مالی وطنی سپام* را فراملی کند تا برخی از بانک‌های خارجی نیز پیام‌های مالی خود را از این کانال عبور دهند.»
این اتفاق ظاهرا تا الان رخ نداده است یا اگر داده تاثیر محسوسی در مبادلات مالی ایران نگذاشته است.
باید دید سیستم تبادلات بین‌بانکی روسیه چیست؟ آیا می‌تواند جایگزین سوئیفت -دست‌کم برای ایران- باشد؟ آیا سامانه پیام‌رسانی مالی ایران قابلیت اتصال به روسیه را دارد؟
سوئیفت، مخفف عبارت «جامعه جهانی ارتباطات مالی بین‌بانکی» است در سال ۱۹۷۳ میلادی توسط ۲۳۹ بانک از پانزده کشور اروپایی و آمریکای شمالی راه‌اندازی شد و هدف از آن جایگزینی روش‌های ارتباطی غیراستاندارد کاغذی یا از طریق Telex در سطح بین‌المللی با یک روش استانداردشده جهانی بود.
بحث عضویت بانک‌های ایرانی به سوئیفت از میانه دهه ۱۳۶۰ آغاز شد. ماهوار SAP نهایتا در سال ۱۳۷۰ در بانک مرکزی نصب شد و یک سال بعد نخستین بانک‌های ایرانی به این پیام‌رسان متصل شدند.
در بهار سال ۲۰۱۲ به دنبال تفاهم میان همه ۲۷ کشور اتحادیه اروپا و حکم شورای اروپا سوئیفت همه بانک‌های ایرانی را از شبکه بین‌المللی خود حذف کرد. پس از برجام بیشتر بانک‌های ایرانی به دنبال تصویب برجام به شبکه بازگشتند، اما با خروج ایالات‌متحده آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها ارتباط ایران با سوئیفت از آبان ۱۳۹۷ دوباره قطع شد.
مبادلات مالی بدون استفاده از سوئیفت به‌شدت زمان‌بر، دشوار و پرهزینه است. سوئیفت بزرگ‌ترین شبکه مالی دنیا است که حتی تروریست‌ها هم به‌رغم احتمال ردگیری حاضر به کنار گذاشتن آن نیستند؛ اما ایران به لطف تحریم‌ها در ده سال گذشته تنها دو سال به این شبکه متصل بوده است.
ایران در تمام طول این مدت مجبور بوده کارهای مالی‌اش را یا از طریق واسطه انجام دهد یا در مواردی که یک موسسه مالی حاضر به پذیرش ریسک معامله با ایران بوده اموراتش را از راه قراردادهای بین‌بانکی رفع‌ورجوع کند.
ماجرای پیوستن ایران به «سیستم تبادلات بین‌بانکی ملی روسیه» به‌نوعی قرارداد بین‌بانکی به‌حساب می‌آید. اگرچه در سال‌های گذشته رسانه‌ها مطالب اغراق‌شده‌ای درباره «سوئیفت روسی» منتشر کرده و از پیدا شدن یک رقیب برای «سوئیفت» نوشته‌اند، اما واقعیت این است که هم از نظر امکانات و هم از نظر حجم فعالیت‌ها این دو فاصله‌ای بسیار بزرگ با یکدیگر دارند.
در حال حاضر بیش از ۱۱ هزار بانک و موسسه مالی از بیش از ۲۰۰ کشور جهان در سوئیفت عضویت دارند سالانه حدود ۸ میلیارد پیام مالی از این طریق جابجا می‌شوند. حجم مبادلات مالی انجام‌شده از طریق سوئیفت در سال گذشته میلادی بالغ‌بر ۷۷ تریلیون دلار بوده است.
این مقیاس را داشته باشید تا آن را با وضعیت پیام‌رسان روسی مقایسه کنیم. در سال ۲۰۱۸ کل حجم پیام‌های ردوبدل شده در پیام‌رسان روسی حدود ۵ میلیون پیام بوده است؛ یعنی کل کارکرد یک سال پیام‌رسان مالی روسیه کمتر از یک‌چهارم فعالیت یک روز سوئیفت بوده است. این پیام‌رسان حتی داخل روسیه هم رونق چندانی ندارد. با اینکه دولت روسیه در حال اجباری کردن استفاده از SPFS در این کشور است اما براساس گزارش‌ها در سال ۲۰۱۸ تنها ۱۸ درصد از پیام‌های مالی از این سامانه منتقل شده‌اند.
بااین‌همه، گزارش‌ها از روسیه نشان از آن دارد که این کشور برای راه‌اندازی و توسعه این سامانه انگیزه زیادی دارد. راه‌اندازی این سیستم مالی از سال ۲۰۱۴ و در پی تهدید آمریکا به تحریم روسیه به جریان افتاد. البته تحریم روسیه به سبک و سیاق ایران، بسیار بعید و دور از ذهن است، چراکه حجم مبادلات اقتصادی روسیه با جهان قابل مقایسه با ایران نیست. اما راه‌اندازی یک سامانه ملی که قابلیت ارتباط خارجی هم داشته باشد، هم ابزاری برای نشان دادن قدرت است و هم وسیله‌ای برای درست کردن یک حیات خلوت دور از چشم آمریکا و کشورهای اروپایی. به‌هرحال، ایالات‌متحده آمریکا و اروپا در شرایط خاص امکان ردگیری مبادلات مالی را دارند، اما وقتی مرکز پیام‌رسان در روسیه قرار گرفته باشد، اوضاع به‌مراتب متفاوت خواهد بود. قطعا شبکه‌ها و باندهای بزرگ پول‌شویی و نهادهای تامین‌کننده منابع مالی تروریسم ترجیح می‌دهند به‌جای پذیرفتن ریسک سرشاخ شدن با آمریکا روی دیوار روسیه یادگاری بنویسند
اما مساله اینجا است که کدام بانک‌های خارجی از کدام کشورها حاضرند به‌طور علنی به عضویت پیام‌رسان مالی روسیه دربیایند؟ شهریور پارسال برخی منابع خبری به نقل از رییس بانک مرکزی روسیه از پیوستن ۸ بانک خارجی به SPFS خبر دادند. معلوم نیست این بانک‌ها دقیقا متعلق به کدام کشورها هستند، اما گفته شده از کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده‌اند.
هم‌زمان با این خبر برخی رسانه‌های ایران به نقل از مقام‌های روسی خبر دادند که سامانه مبادلات مالی ایران (سپام) به شبکه پیام‌رسان مالی روسیه پیوسته است، اما پس‌ازآن نه‌تنها گزارش دیگری دراین‌باره منتشر نشده، بلکه نشانه‌ای از حل‌وفصل مشکلات ایران برای نقل‌وانتقال پول دیده نشده است.
در سال‌های گذشته روسیه توافقاتی با چین و هند برای ارتباط سامانه‌های داخلی کشورها با یکدیگر داشته؛ اما به نظر می‌رسد این توافقات فعلا جنبه تعارف سیاسی دارد و در عمل تا رسیدن به حدی که بتوانند باعث رونق پیام‌رسان‌های داخلی روسیه و چین شود، فاصله بسیار زیادی دارد.
واقعیت این است که بانک‌ها -حتی بانک‌های روسیه- حاضر نیستند جاده امن، کوتاه، ارزان، مطمئن و امتحان پس‌داده سوئیفت را رها کند و پیام‌های مالی‌اش را از کوره‌‌راه‌های سنگلاخی پرپیچ‌وخم پیام‌رسان‌های مالی روسی مخابره کنند؛ مگر اینکه به وضعیت بانک‌های ایرانی افتاده و به‌اجبار تحریم از آب خوردن سوئیفت محروم شده باشند.
سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی سپام وسط بانک مرکزی ایران برای الکترونیکی کردن مراودات بانکی و ایجاد زیرساخت یکپارچه خدمت‌رسانی راه‌اندازی شده است. این سامانه، برای اتصال ارتباطات، مکاتبات و مراودات میان بانک‌ها و بانک مرکزی را به‌صورت الکترونیکی و امن طراحی شده و ابزارهای نظارتی بانک مرکزی بر این مراودات بر روی آن قابل پیاده‌سازی است.
بانک مرکزی ایران در توضیح این سامانه نوشته است: «با استفاده از سپام نه‌تنها برای اولین بار، یک زیرساخت پیام‌رسانی واحد مالیِ ملی در کشور برای تمام مراودات مالی عمده بانک‌ها از قبیل اعتبارات اسنادی ارزی و ریالی، ضمانت‌نامه‌های ارزی و ریالی، حوالجات ارزی، مکاتبات، استعلام‌ها و مذاکرات از طریق یک شبکه واحد پیام‌رسانی قابل انجام بوده، بلکه امکان اتصال به بانک‌های خارجی در خارج از کشور را می‌توان به‌گونه‌ای برقرار کرد که بدون به‌کارگیری امکانات موسسه سوئیفت و نگرانی‌های مربوط به آن، با زبانی مشترک و آشنا، تعاملات مالی با آخرین فناوری‌های موجود صورت گیرد.»
مطالب مرتبط:
رازهای آمریکایی از طراحی تحریم های ایران؛ تهران چگونه به تحریم کمک کرد؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر