سیما ابراهیمی
تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهره‌ها گره خورده است. هر یک خشتی گذاشته‌اند تا سقفی پدیدار شود؛ خشت‌هایی که گاه به قیمت زندگی و جان‌شان تمام شده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریده‌اند.
از سوی دیگر، در تاریخ جهان بسیاری از زنان و مردان نیز به دلیل استعداد شگرف‌شان برای تخریب و نابودی ساخته‌های دیگران، «تأثیرگذار» نام‌گرفته‌اند.
زنان ایرانی، نویسنده برگ‌های بسیاری از کتاب تاریخ ۲۰۰ سال اخیر ما بوده‌اند؛ چه به دلیل تأثیر مثبت بسیاری از آن‌ها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعی، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژه‌های علمی، سیاست‌ورزی، موسیقی و سینما و چه به دلیل تأثیر بعضی از آن‌ها در تشویق به خشونت، گسترش جهل و جزم‌اندیشی و سوءاستفاده از قدرت مالی و اقتصادی در جهت منافع خود.
مجموعه «زنان تأثیرگذار» «ایران‌وایر» یک مقدمه است. افرادی که نام‌شان در این فهرست آمده است، نماینده برخی اقشار جامعه هستند که هر روز در ایران و کشورهای دیگر بر زندگی خانواده و اجتماع خود تأثیر می‌گذارند. بدیهی است که همه فعالیت‌ها و یا تمام افراد حاضر در این مجموعه مورد تأیید «ایران‌وایر» نیستند اما تأثیرگذاری هیچ‌یک از افراد این لیست را نمی‌شود کتمان کرد.
این لیست، دومین سری سلسله بیوگرافی‌های زنان تأثیرگذار ایران است که به‌مرور تکمیل می‌شود. از مخاطبان «ایران‌وایر» درخواست داریم تا پیشنهادات خویش را برای غنای این مجموعه با ما در میان بگذارند.
***
او اولین زنی است که سنتور را به صورت حرفه‌ای نواخت؛ اولین زنی که در «هنرستان موسیقی ملی»، سنتور درس داد و اولین زنی که جلوی استادان بزرگ موسیقی، تک‌نوازی کرد. «ارفع اطرایی» دو روز پیش ۷۹ سالگی را پشت سر گذاشت.
او هشتم تیر۱۳۲۰ به دنیا آمده و جزو اولین دخترانی بوده که در دهه ۳۰ وارد «هنرستان موسیقی ملی» شده است؛ هنرستانی که به همت «انجمن دوست‌داران موسیقی ملی» و «روح‌الله خالقی»، موسیقی‌دان و نوازنده سرشناس ویولن پایه‌گذاری شد.
روح‌الله خالقی، «کلنل علینقی وزیری»، «حسین صبا»، «مصطفی کمال‌پور تراب»، «فرامرز پایور» و«محمود کریمی» از استادان موسیقی او در هنرستان بوده‌اند. سال ۱۳۳۸ ارفع اطرایی تحصیلات خود را در هنرستان ملی به پایان رساند.
او درباره ورودش به دنیای موسیقی در آن سال‌ها به سایت «موسیقی ما» گفته است: «درآن زمان هنوز موسیقی به عنوان رشته تحصیلی رسمی شناخته نشده بود. اقدام و تصمیم پدر من در وارد کردن بنده به هنرستان که تحت تاثیر راهنمایی و توجیهات استاد خالقی بود، در بین فامیل و آشنایان باعث تعجب شده بود.»
آموزش سنتور در هنرستان موسیقی را با حسین صبا آغاز کرده است اما یک سال پیش از فارغ‌التحصیلی او، صبا از دنیا می‌رود و ارفع اطرایی در سال آخر هنرستان، شاگرد کلاس‌های سنتور فرامرز پایور می‌شود. این آموزش البته با اتمام هنرستان تمام نمی‌شود. اطرایی می‌گوید: «روش‌های نوازندگی و آموزش جناب استاد پایور باعث شدند که بعد از پایان هنرستان هم در خدمت استاد پایور آموزش ببینم.»
پژوهش‌گران حوزه موسیقی، اطرایی را شاگرد برجسته فرامرز پایور می‌دانند. بزرگان موسیقی نیز به این اذعان داشته و زمانی که پایور در دسترس نبوده است، از ارفع اطرایی به عنوان جانشین او استفاده می‌کرده‌اند.
خودش درباره این موضوع به «روزنامه شرق» گفته است: «سال ١٣٣٦، به مناسبت افتتاح تلویزیون ثابت پاسال، استاد دهلوی و استاد پایور قطعه کنسرتینو برای سنتور را به صورت مشترک ساختند و تنظیم کردند که با ارکستر آقای دهلوی و با تک‌نوازی آقای پایور اجرا شد. اما زمانی که استاد پایور برای سه سال به لندن سفر کردند، در طول آن مدت تنها کسی که با ارکستر آقای دهلوی تک‌نوازی سنتور این قطعه را اجرا کرد، من بودم.»
ارفع اطرایی پس از فارغ‌التحصیلی، به عنوان نخستین زن مدرس سنتور در هنرستان موسیقی ملی و سپس در دانشگاه‌ها و مراکز عالی به تدریس پرداخت. او سال ۱۳۵۳ سرپرستی گروه موسیقی «تالار رودکی» را برعهده گرفت و با هنرمندان زیادی همکاری کرد. اطرایی که سال‌های پیش از انقلاب بدون محدودیت به اجرا می‌پرداخت، پس از انقلاب و در پی تفکیک ارکستر زنان و برخورد با نوازندگان زن در کنسرت‌ها، در این‌باره اعتراض کرد.
او در گفت‌وگو با «سایت زنان موسیقی» گفته است: «در گذشته و در تربیت شاگردان هنرستان‌های موسیقی، برخلاف سال‌های اخیر، بهترین موسیقی‌دانان ایران بودند. تفکیک جنسیتی وجود نداشت و این خود از پایه بسیاری از مشکلات را مرتفع می‌کرد. از طرفی با مرور تاریخ معاصر موسیقی ایران، مشاهده می‌کنیم که تبلور نامی چون قمرالملوک وزیری، نام اساتیدی چون ارسلان‌خان درگاهی و مرتضی‌خان نی‌داوود را تحت تاثیر قرار می‌داد.»
او در همین گفت‌وگو از اعتراضاتش به «خانه موسیقی» نیز حرف می‌زند و می‌گوید: «من بارها اعتراض کرده‌ام که چرا خانه موسیقی در عمل و برخلاف اساس‌نامه‌اش، یک سازمان کاملا مردانه و مردسالار است. تعداد زیادی از مدیران خانه موسیقی شاگرد خانم‌های موسیقی‌دان هستند اما حتی نامی هم از این اساتید نمی‌برند.»
ارفع اطرایی در طول بیش از ۶۰ سال فعالیت هنری، در زمینهٔ معرفی و شناساندن موسیقی اصیل ایرانی، به ویژه ردیف‌ها و دستگاه‌های موسیقی ملی و سنتور نوازی معاصر و هم‌چنین آثار بزرگان موسیقی ایران مثل حبیب سماعی، حسین صبا و فرامرز پایور تلاش‌های زیادی کرده است. او مجموعه مقاله‌ها و کتاب‌های زیادی در حوزه موسیقی نوشته است که در مراکز آموزش عالی موسیقی تدریس می‌شوند. از این کتاب‌ها می‌توان به «فرهنگ لغات موسیقی ایرانی»، «سنتور ناظمی»، «زندگی و آثار حبیب سماعی»، «بوی جوی مولیان»، «سازشناسی ایرانی» و «معارف پایور» که به سبک سنتورنوازی فرامز پایور پرداخته است، اشاره کرد.
اطرایی جزو موسیقی‌دان‌هایی است که دارای مدرک درجه یک هنری از وزارت فرهنگ است و راوی نسل طلایی موسیقی ایران.
با این حال، گفت‌و گویی که اطرایی در سال ۱۳۹۵ با روزنامه شرق انجام داد، تکان دهنده بود. او از سال ۱۳۹۳ با سرطان دست و پنجه نرم می‌کند و روزهای بیماری را نزد فرزندان خود در امریکا می‌گذراند: «در یک سال و نیمی که در امریکا هستم، با استفاده از حقوق پسرم و یک بیمه جزیی که دولت امریکا در اختیار افراد خاص قرار داده است، فقط توانستم بخشی از هزینه‌های درمانم را تهیه و پرداخت کنم. زمانی که در ایران بودم، بیمه ای داشتم که نه خدمات درمانی بود و نه تامین اجتماعی! مطلقا هیچ کاربردی برای من نداشت و مورد تایید هیچ بیمارستانی نبود. من با آن بیمه یک استامینوفن کدئین هم نمی‌توانستم بگیرم. خب، در این شرایط بعد از ۶۰ سال فعالیت مستمر هنری، وقتی جز پسرانم کسی نیست که یاری‌ام کند و حتی حالی از من بپرسد، مجبور به فروش ساز و کتاب‌هایم که با ارزشترین دارایی‌هایم بودند، شدم تا زنده بمانم.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر