سالها است که رواج خودکشی در استان ایلام یکی از سوژههای رسانهها است؛ استانی که بیشترین آمار مرگ خودخواسته را در ایران دارد. فقر، معضلات اقتصادی و خشونت به عنوان عوامل اصلی بالا بودن این آمار مطرح شدهاند. در سالهای اخیر بیشتر آمار خودسوزی و خودکشی، مربوط به زنان ایلامی بوده است. اگرچه در دورههای مختلف نسبت جنسیتی متغیر داشته است و در سالهایی مردان آمار بالاتری در این زمینه داشتهاند. حالا در پی آزادی و مرخصی زندانیان به دلیل شیوع ویروس کرونا در ایران، برخی از آنها به «ایرانوایر» خبر دادهاند که خودکشی در زندان مرکزی ایلام امری عادی و رایج است. با توجه به گستردگی مرگ خودخواسته در این شهر، به نظر میرسد که عادی بودن این اقدام در زندان به عوامل فرهنگی هم مربوط باشد.
***
«دو ماه پیش یک زندانی به اسم "حمید پیری" که به اعدام برای قتل محکوم شده بود، پیش از اجرای حکم، در انفرادی با خوردن قرص برنج خودکشی کرد. پایان خودخواسته زندگی در میان زندانیان این زندان زیاد اتفاق میافتد. کسی که در قرنطینه است، چهطور میتواند قرص برنج تهیه کند؟ ابزارهای خودکشی چهطور به زندان راه پیدا میکنند؟ خیلیها به خاطر سرقت معمولی یا درگیری در زندان هستند اما خود را حلقآویز میکنند. مرگ به آسانی در این زندان اتفاق میافتد. خودکشی، خودزنی و درگیریهای سنگین امری عادی هستند.»
این را یکی از زندانیان زندان مرکزی ایلام میگوید.
ساختار زندان مرکزی ایلام متشکل از مجموعهای است که بند زنان و کودکان در آن جدا از بخش مردان قرار دارد. بخش مردان نیز از پنج بند تشکیل شده است؛ بندهای سلامت، مالی، عمومی یک و دو و قرنطینه.
به گفته زندانیانی که به تازگی در این زندان بودهاند، تفکیک جرایم در این بندها رعایت نمیشود و تمام این مجموعه تنها از یک بهداری برخوردار هستند. همچنین شرایط نگهداری زندانیان به قدری وخیم است که تنها در یکی از سه اتاق بند سلامت بیش از ۴۰ زندانی نگهداری میشوند با یک دوش حمام و سه توالت. یک هواخوری کوچک هم در آن وجود دارد با سه تلفن عمومی در همان جا. برای همین زندانیان در باران و برف هم ناچار هستند برای تماس، در هواخوری صف ببندند.
رعایت نشدن حقوق ابتدایی زندانیان، عدم توجه به اعتراضات و خواستههای آنها در کنار شرایط غیر بهداشتی و نگاه تحقیرآمیز، مهمترین بخش روایتهای زندانیان این زندان است. آنها میگویند حتی تجهیز زندان هم برعهده زندانیان است: «مایع دستشویی، لوازم شستوشو، لامپ، پتو و فرش را هم زندانیان تهیه میکنند. شخص رییس زندان به صراحت مقابل مطالبات و اعتراضهای زندانیان میگوید که مرخصی زندانیانی که در تجهیز بیمارستان نقش دارند، رسیدگی میشود. عدهای برای برخورداری از این حقوق ابتدایی خود، اقدام به تجهیز زندان میکنند. وقتی اعتراض کرده بودیم که اقلام بهداشتی مثل صابون را زندان باید تهیه کند، خود رییس زندان گفت هرچه از این اقلام به دستشان برسد را پس میفرستند. آنها طوری به زندانیان نگاه میکنند که انگار لیاقت دریافت این حقوق را ندارند.»
رییس فعلی زندان مرکزی ایلام، «صفدر فولادی» است که در اسفند سال ۱۳۹۸ به این سمت منصوب شد.
یکی از زندانیان که در ماههای گذشته شاهد و راوی خودکشی برخی از افراد در این زندان بوده است، برای «ایرانوایر» شرح داد که ابزارهای خودکشی توسط خود مسوولان زندان در اختیار زندانیان قرار میگیرد: «بخشی از درآمد پرسنل زندان از زندانیان پرداخت میشود. مواد روانگردان یا ابزارهای مختلف برای درگیری، خودزنی و خودکشی هم توسط پرسنل به زندانیان میرسد. من در زندان تیغه شمشیر دیدم. سلاح سرد به راحتی به دست زندانیان میرسد. درگیریهای شدید رایج است و هیچ خبری هم به بیرون از زندان نمیرسد. خبرهای خودکشی میان زندانیان میپیچد و از آنجایی که بسیاری از زندانیان از طبقات محروم هستند، ارتباطی با مرکز و رسانهها ندارند یا خانوادههایشان برای سکوت کردن، تهدید میشوند و خبری از شرایط آنها منتشر نمیشود.»
این در حالی است که مسوولان زندانهای ایلام روایتهای دیگری از رسیدگی به زندانهای این استان، از جمله زندان مرکزی ایلام دارند. در دوران شیوع ویروس کرونا در دوم اسفند ۱۳۹۸، «مهدی توفیقزاده»، سرپرست کل زندانهای ایلام گفته بود برای جلوگیری از انتشار ویروس کرونا، تمامی اماکن نگهداری زندانیان ضدعفونی و برای هر انتقالی که انجام میشود، از زندانیان تست ابتلا به این ویروس را میگیرند. بعد او حتی گفت در همین راستا، از لباسهای استریل برای زندانیان و بازداشتیها، سربازان و کارکنان استفاده میشود.
توفیقزاده همچنین ادعا کرده بود برای پیشگیری از شیوع ویروس، تیمهای پزشکی در زندانها مستقر هستند و وضعیت آنها به طور مستمر رصد و مراقبت میشود.
«علی دهقانی»، رییس کل دادگستری استان ایلام هم در فروردین ۱۳۹۹ تاکید کرده بود فرآیند پیشگیری از شیوع ویروس در زندانهای این استان به طور مستمر پیگیری و تمامی درخواستهای زندانیان بررسی و با همکاری و حمایت مراجع قضایی، مشکلات آنها مرتفع میشود.
در حالی که یکی از زندانیانی که به تازگی از این زندان آزاد شده است، برای «ایرانوایر» روایت کرد از ماه اسفند که خبر شیوع ویروس کرونا در ایران منتشر شد، مسوولان زندان خلاف اظهارات او، بندها را ضدعفونی نکردند: «حتی کادر زندان هم دستکش و ماسک نداشتند. از سوی دیگر، مایع دستشویی هم به اندازه کافی وجود ندارد و جیرههای بهداشتی که به زندانیان تعلق میگیرد، در این زندان تقسیم نمیشود.»
او گفت: «این زندان به ایالتی مجزا میماند و از آییننامههای سازمان زندانها پیروی نمیکند. وقتی هم اعتراض میکنیم، طوری برخورد میکنند که انگار زندانیان این زندان لیاقت دریافت حقوق ابتدایی خود را هم ندارند.»
روایتهای زندانیان بیانگر غیرواقعی بودن ادعاهای مسوولان آن است: «برای نمونه، زندان مرکزی ایلام تنها یک بهداری دارد که آنهم باید در حال مرگ باشی تا به بهداری منتقل شوی. بیماریهای مختلف مثل هپاتیت و ایدز هم در آن شیوع دارد. در آن جا برای رسیدگی به وضعیت سرماخوردگی زندانیان هم اقدامی انجام نمیشود.»
این شرایط تا پایان فروردین ماه امسال به همین شکل ادامه داشته است: «مواد مخدر به راحتی در دسترس است. استفاده از سرنگهای مشترک یا روابط جنسی غیر ایمن به شیوع بیشتر میانجامد. اما برای یک سرماخوردگی یا آنفلوانزا هم رسیدگی وجود ندارد. در بدترین شرایط، یک بهدار پشت میلهها میآید، علایم را بررسی میکند و یک قرص میدهد. حتی اگر نیاز به آمپول زدن باشد، در همان فضای غیر بهداشتی، جلوی همه زندانیان، تزریق انجام میشود. پیرمردهایی در زندان هستند که به رسیدگی پزشکی نیاز دارند اما هیچ اقدامی برای آنها انجام نمیشود.»
دی ۱۳۹۸، «حیدر تیموری»، از درویشان زندانی در این زندان با ارسال یک فایل صوتی، از وضعیت وخیم بهداشتی این زندان خبر داده بود: «فاجعه است. من ۱۰ روز آنفلوانزا گرفتم. ویروس در بند پخش شده است ولی بهدار را میفرستند پشت در که ویزیت کند. به حرفهای ما توجهی نمیکنند. زندانیانی را که اعتراض کرده بودند، به عنوان تنبیه، ریش و موهایشان را تراشیدند و به سالنهای عمومی بردند. همین سالن عمومی دو بند کناری ما است که با ۱۴۰ نفر جمعیت، فقط ۵۰ تخت دارد.»
چنین شرایطی اما در کنار رواج خودکشی به عنوان پدیدهای اجتماعی در ایلام، میتواند گویای وضعیت داخل زندانهای این استان، از جمله زندان مرکزی ایلام باشد.
«فرشاد دوستیپور»، فعال سیاسی در دوران فعالیتهای دانشجویی خود چندین بار به علت پوششهای خبری از اعتراضات مردمی، در ایلام بازداشت شده است. او که خودش ایلامی است، به «ایرانوایر» میگوید حتی برای یک روز بازداشت در زندان مرکزی ایلام، طعم رفتار تحقیرآمیز مسوولان این زندان را چشیده است.
با توجه به گستردگی فرهنگ خودکشی در این استان، میتوان گفت به راحتی این فکر به ذهن زندانیان هم میرسد: «اگر یک ایلامی ورشکسته اقتصادی در زندان اولین ایدهاش خودکشی است، در تهران این تصمیم میتواند آخرین گزینهای باشد که به فکر یک زندانی میرسد.»
به باور او، مهمترین عامل رواج خودکشی در دوران حاضر، معضلات اقتصادی، نبود امنیت شغلی و فقر است که باعث شدهاند ایلامیها مردمانی غمگین باشند: «خودکشی خصلت همهگیری هم دارد. وقتی خودکشی زیاد اتفاق بیفتد، اقدام به آن و عملی کردنش هم آسانتر میشود. وقتی یک نفر از نظر اقتصادی ورشکسته میشود، فکر میکند که زندگی دیگر ارزش ندارد و او فرصت جبران نخواهد داشت. حتی فرد ثروتمندی را میشناختم که نتوانست بعد از ورشکستگی، از خانوادهاش کمکی بگیرد و خودکشی کرد. من مادری را دیدهام که به خاطر فرزندانش خودکشی کرد، پدری که از ناراحتی پسرانش را کشت، دختری که به خاطر اختلافات خانوادهاش به زندگی خود پایان داد و حتی کودکان؛ پسربچهای بود که بعد از چندین بار درگیری با خواهرش، جان خود را گرفت. حتی خود من در کودکی به مادرم گفته بودم که اگر خواستهام برآورده نشود، خودکشی میکنم. خودکشی در ایلام حتی ابزار تهدید است.»
میگوید نمونههایی هم هستند که تلاش میکنند با افتخار به زندگی خود پایان دهند: «یکی از آشناها سرطان گرفته بود و تصمیم گرفت به جای هزینه برای درمان، خودش را بکشد تا خانوادهاش آن هزینه را طور دیگری استفاده کنند. همسر آن مرد شوکه هم نشد چون از قبل خبر داشت. آن مرد پس از انجام یک سفر با خانوادهاش، لباس رسمی پوشید و با اسلحه، به زندگی خود پایان داد.»
به گفته دوستیپور، نوار جغرافیایی خودکشی استان چهارمحال و بختیاری را نیز در بر میگیرد و تا کردستان پیش میرود. اما به هر حال، در روزگار کنونی، این رفتار به راحتی در فکر اهالی ایلام وجود دارد و مورد استفاده قرار میگیرد: «اگرچه زندان ایلام بدتر از زندانهای کرمانشاه نیست اما چون فرهنگ خودکشی حتی به عنوان ابزار تهدید وجود دارد، میتوان گفت که در زندان راحتتر اتفاق میافتد. در عین حال، بدرفتاری با زندانیان از پیش هم نمونههایی داشته است. زمان اعتراضات به گران شدن بنزین در دوران ریاستجمهوری محمود احمدینژاد قرار بود بازداشتیها را به زندان منتقل کنند. هوا بسیار گرم بود و آنها را در تعداد بالا در کانتینرهای آهنی جابهجا میکردند اما عدهای در همان کانتینرها جان باختند و دو جنازه هم در سد ایلام پیدا شدند. این مسایل هیچوقت خبری نمیشوند.»
خبرهای زندانیان اگر چهرهای شناخته شده نباشند، به هیچ رسانهای راه پیدا نمیکند. حالا هرچه از شهرهای بزرگ دورتر شویم و به حاشیهها برویم، این بیخبریهابیشتر میشوند؛ چه خبر شرایط سخت زندانها و چه مرگهایی که در بیخبری اتفاق میافتند و جنازههایشان که در خفا به خاک سپرده میشوند.
مطالب مرتبط:
توبه و توسل برای زندانی، ماسک و دستکش برای دادستان؛ کرونا در زندان وکیلآباد مشهد
ماجرای شورش در عادلآباد به روایت زندانیان
فرار بزرگ از زندان سقز چگونه اتفاق افتاد؟
شیوع همزمان سل، مننژیت و کرونا در زندان فشافویه
از بازداشتگاه مخفی سپاه چه میدانیم؟
یک گزارش تکاندهنده از وضعیت وخیم زندانها در ایام شیوع ویروس کرونا
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر