روزنامه نگاری بااهمیت است و می تواند باعث تغییرات مثبت شود

رسانه ها همیشه مورد واشکافی عمیق قرار گرفته اند اما فضای روزنامه نگاری امروز اغلب تحت فشار است. مواردی مثل رسوایی هک کردن تلفن ها در بریتانیا منجر به سخت تر کردن قوانین مطبوعات برای محدود کردن آن ها شده و مشروعیت رسانه ها را به زیر سوال می برد.

واقعاً رسانه ها چه ارزشی بر جامعه می افزایند؟ چرا نبرد برای آزادی مطبوعات و حقوق روزنامه نگاران برای حمایت آن ها از سوی فعالان سیاسی و شهروندان مهم است؟

در مصاحبه با «روزنامه نگاری جرم نیست»، سه کارشناس درباره این که چرا روزنامه نگاری بااهمیت است و چه طور می تواند- یا نمی تواند- باعث تغییرات مثبت شود، نظر داده اند. آن ها بر این عقیده اند که روزنامه نگاری در بهترین حالت، اثرگذار است و در نهایت می تواند جهان را به جای بهتری بدل کند.

«آنا شیفرین»، مدیر برنامه ریزی و تکنولوژی رسانه ها در دانشگاه کلمبیا می گوید:«جوامع سالم دموکراتیک نیاز به رسانه هایی تنومند، پرطراوت و فعال دارند؛ این دیگر جای بحث ندارد. می دانیم که هر جا حضور رسانه ها قدرتمند است، فساد در آن جا کم تر است، دولت ها پاسخ گوتر هستند و شما در نهایت دولت و تجارتی دارید که باید خود را برای جواب آماده کند.»

شیفرین گردآورنده کتاب «افشاگری فساد اداری جهانی: صد سال گزارش های تحقیقی از سراسر جهان» است که اثبات می کند چه طور روزنامه نگاری طی دهه ها به تغییر جهان کمک کرده است؛ از افشای برده داری در مزارع چای بریتانیا در هند در سال 1886 تا تحقیقاتی درباره وضعیت کارخانه ها در چین در سال 2010.

به تازگی مستندات پرونده «اسناد پاناما» افشا کرد که چه طور افراد ثروتمند شناخته شده در جهان، از جمله مقامات سیاسی، دارایی های خود را برای فرار از مالیات پنهان می کنند. این ثابت می کند که چه گونه افشاگری های رسانه ها از جست و جو میان یک و نیم میلیون سند در این پرونده، می توانند با اهمیت و تاثیرگذار باشند. تنها ظرف چند روز، رییس جمهوری ایسلند استعفا داد و بسیاری از دولت ها اعلام کردند در این زمینه تحقیق می کنند.

شیفرین می گوید:«روزنامه نگاری نقش ترغیب کننده ای دارد؛ باعث تحقیقات بیش تر می شود و با مطرح کردن موضوع بر روی نقشه و تاکید بر آن، بحث را پیش می کشد و نگرش مردم درباره آن موضوع را تغییر می دهد. آن ها با تغییر عامل ها و درگیر کردن دیگر آدم ها، واقعاً می توانند نقش تغییر دهنده ای داشته باشند.»

اندازه گیری تاثیر رسانه ها همیشه کار ساده ای نیست. شیفرین می گوید در برخی موارد، مثل گزارش «استثمار شایع» در «نیویورک تایمز» درباره سالن های آرایش ناخن در نیویورک، می توان تاثیر مستقیم رسانه ها را دید که باعث شد دولت محلی فوری قوانین تازه ای در این زمینه به اجرا بگذارد که بر وضعیت کارگران این سالن ها، شرایط کارشان و حقوق آن ها تاثیر گذاشت. اما در موارد دیگر، اندازه گیری تاثیر مستقیم رسانه ها بسیار مشکل است. تغییرات به زمان نیاز دارند و گاه دهه ها طول می کشند.
رابرت «ال. بارتلی» که مسوول ستون «دیدگاه ها» در «وال استریت ژورنال» بود، یک بار گفته بود:«برای تصویب یک قانون، به 75 سرمقاله نیاز است.»

شیفرین اضافه می کند که گرچه اندازه گیری این تاثیر مشکل است اما روزنامه نگاری اگر در شرایطی مشخص به طور متناوب بر موضوعی تاکید کند، می تواند تاثیرگذار باشد:«باید مراکز دولتی یا شرکت هایی باشند که به نحوی پاسخ گو هستند، به نظر مردم اهمیت می دهند و نمی خواهند که از آن ها به بدی نام برده شود و شرمنده شوند. وقتی مکانیسم اصلاح وجود داشته باشد، قوانینی در آن زمینه تصویب می شوند و دادگاه و پلیسی هست که می توانند کاری انجام دهند. در این صورت، روزنامه نگاری می تواند تاثیر بگذارد.»

از سوی دیگر، در جاهایی که دولت ستم پیشه است و رسانه ها سانسور می شوند، روزنامه نگاری کم تر احتمال تاثیرگذاری دارد. با این حال، شیفرین می گوید با ظهور اینترنت، شبکه های اجتماعی و پدیده شهروند خبرنگار، روزنامه نگاری در جاهایی که رسانه ها کنترل می شوند هم بسیار مهم شده است. حتی اگر موضوعی به اجبار در داخل کشور مورد توجه قرار نگرفت، در جهان دیجیتال می تواند به راحتی مورد توجه رسانه های بین المللی قرار بگیرد و از این طریق بر دولت ها فشار بیاورد.

تغییر اجتماعی وظیفه یک روزنامه‎نگار است؟

روزنامه نگاری نه تنها می تواند دولت ها را به پاسخ گویی وا دارد بلکه می تواند به دموکراسی هم کمک کند چون به مردم در زمینه تصمیم گیری کمک می کند. بنا به نظر «استوارت آلن»، استاد روزنامه نگاری در دانشگاه «کاردیف» که در زمینه شهروند خبرنگاری و جهان دیجیتال تحقیق می کند، روزنانه نگاری باید منابع متنوعی ارایه کند که به مردم بگوید چه طور بر آن ها حکم رانده می شود.

اما آلن تاکید دارد با آن که روزنامه نگاری در یک جهان دموکراتیک در مرکز قرار دارد، با این حال نمی توان انتظار داشت که روزنامه نگارها مسوولیت تغییرات اجتماعی را به عهده بگیرند:«ممکن است به مطبوعات نگاه کنیم و انتطار داشته باشیم که نقش موثری در تغییر داشته باشند اما برخی روزنامه نگاران می گویند این وظیفه ما نیست. آن ها ممکن است بگویند وظیفه ما انتقال خبر است و این که مردم چه طور به این خبر واکنش نشان دهند، به خودشان مربوط است. این مردم هستند که تصمیم می گیرند می خواهند در چه نوع جامعه ای زندگی کنند. اما فکر می کنم چنین جواب هایی خیلی صمیمانه نیست.»

آلن می گوید روزنامه نگاری نباید به عنوان اهرم قدرت در پشت تغییرات اجتماعی درنظر گرفته شود زیرا این مسوولیت زیادی بر گردن روزنامه نگاری می نهد. اما این مهم است که روزنامه نگاران مسوولیت های اجتماعی خود را بشناسند: «اطلاعاتی که آن ها در معرض دید مردم قرار می دهند، در شکل گیری نظرشان درباره آن موضوع، نقش مهمی دارد.»

«چارلی بکت»، مدیر «پلیس»(POLIS)، اتاق فکری در مدرسه اقتصاد لندن(London School of Economics) با این موضوع موافق است. او می گوید ما نباید انتطار زیادی داشته باشیم که فعالیت رسانه ها به نتایج مستقیمی منجر شوند:«نمی توان انتظار داشت که تکنولوژی مدرن دیجیتال امروز، خودش آزادی بیاورد. به طور واقعی، اگر ما تغییری در جهان بخواهیم داشته باشیم، این فقط نباید توسط روزنامه نگاران اتفاق بیفتد. این تغییرات می تواند با بنا نهادن حرکت های سیاسی و اتحاد سیاسی و چیزهایی از این دست رخ دهد. تغییرات واقعی در سیاست، قدرت و اصلاحات عملی نهفته اند.»

به نظر بکت، زلزله هاییتی در سال 2010، نمونه واقعه ای است که پوشش رسانه ها در آن بسیار تاثیرگذار بود اما نتوانست آن تغییر ضروری را که مردم هاییتی به آن نیاز دارند، موجب شود. به مانند دیگر بحران های انسانی، حضور رسانه ها این قدرت را داشت که توجه مردم را برانگیزد و کمک های مالی آن ها را برای مصیبت دیدگان جمع کند. اما بکت می گوید:«مشکل هاییتی این نبود که مردم غرب کمک مالی نکردند، مشکل در ساختار سیاسی آن بود. یک مشکل سیاسی بود و این که انجمن های خیریه ای که آن جا کار می کردند، نتوانسته بودند تغییرات ساختاری درازمدتی را برای مردم به ارمغان بیاورند.»

آنیا شیفرین، مدیر دانشگاه کلمبیا هم می گوید که تاثیر مستقیم رسانه ها معمولاً در مسایل کوچک به سرعت تر دیده می شود. او می گوید:«تغییر تمام سیستم بسیار مشکل تر است. مقاله ای درباره قحطی می تواند غذا به آن جا بفرستد اما نمی تواند مشکل کلی سوء تغذیه و فقر را حل کند. مجموعه مقاله هایی درباره فساد هم می توانند در شکل های کوچک تر آن تاثیرگذارتر باشند چون برای یک دولت فاسد، خلاص شدن از دست یک نفر فاسد خیلی راحت است.»

او می گوید روزنامه نگاری بخشی از یک کل بزرگ تر است: «وقتی به تاریخ نگاه می کنیم، در اغلب موارد، تحقیقات روزنامه نگاران تنها زمانی باعث تغییر شده که در آن جا یک حرکت فعال اجتماعی وجود داشته است. در این گونه موارد، روزنامه نگاران که خودشان معمولاً فعال سیاسی نیستند، اطلاعات با اهمیتی ارایه می دهند که فعالان سیاسی و اجتماعی از آن برای فشار در جهت تغییر استفاده می کنند.»

شیفرین می افزاید:«اعضای کمپین ها و حامیان آن ها به اطلاعات ارزشمندی نیاز دارند تا اعتراض خود را مستند کنند. روزنامه نگاران آن ها را تغذیه می کنند و اطلاعاتی ارایه می دهند که می توانند مورد استفاده فعالان سیاسی و اجتماعی قرار گیرند. »

رسوایی ها و بدبینی

با وجود مزایای بالقوه روزنامه نگاری، کارشناسان اعتراف می کنند که رسانه ها همیشه هم چهره خوب خود را نشان نمی دهند. در سال 2011، بریتانیا شاهد یکی از بزرگ ترین رسوایی های رسانه ها بود که آشکار می کرد روزنامه نگارانی که برای «نیوز اینترنشنال»، متعلق به شرکت رسانه ای عظیم «نیوز کراپ»(News Corp) کار می کردند، برای سال ها در هک کردن تلفن اشخاص برای مقالات خود دست داشته اند. رسوایی هایی از این دست و برخوردهای احساسی و تعصب آمیز باعث افزایش بدبینی نسبت به رسانه ها شده است.

استوارت آلن، استاد دانشگاه کاردیف می گوید:«روزنامه نگاری وقتی راهش را گم می کند که از یک نقطه نظر خاص، قهرمان سازی کرده یا اخبار را تحریف می کند. بدبینی زیادی بین مردم احساس می شود زمانی که می بینند رسانه ها به دلیلی غیر از جلب توجه افکارعمومی، به یک مساله می پردازند. این یکی از چالش هایی است که روزنامه نگاری باید درباره آن بحث کند.»

بنا به نظر چارلی بکت، روزنامه نگاری قطعاً جا دارد که در این زمینه پیشرفت کند. او می گوید که رسانه ها خودشان باید شفاف تر عمل کنند اما به دلیل طبیعت آزادی رسانه ها، اشتباه هم رخ می دهد:«البته همه جور روزنامه نگاری وجود دارد و آن ها گاه کارهای بدی هم انجام می دهند؛ مثل رسوایی هک کردن تلفن ها که دیدیم. این مهم است که به خاطر داشته باشیم با در نظر گرفتن این ایده اساسی که روزنامه نگارها باید در کارشان آزاد باشند، ممکن است گاهی اشتباه هم بکنند. اما این نباید هسته اصلی عملکرد دموکراتیک آن ها را زیر سوال ببرد.»