راستی‌آزمایی ادعای علی خامنه‌ای؛ تحریم سبب تغییر اقتصاد ایران به اقتصاد دانش‌بنیان شده است؟

علی خامنه‌ای: «یونسکو می‌گوید تحریم ایران سبب تغییر شتاب اقتصاد ایران از اقتصادی متکی به منابع به اقتصاد دانش‌بنیان شده و ایران بعد از انقلاب در صنایع استیل، سیمان، آلومینیوم، مس و برق در میان ۱۰ کشور برتر جهان قرار گرفته است.»

ایران‌وایر در این گزارش، این گفته رهبر ایران را راستی‌آزمایی کرده است.

«علی خامنه‌ای»، رهبر ایران روز ۲۰ فوریه ۲۰۲۰ در پستی توییتری نوشت: «تحریم ایران سبب تغییر شتاب اقتصاد ایران از اقتصادی متکی به منابع به اقتصاد دانش‌بنیان شد.»

او بر این نکته تاکید کرد که این حرف ما نیست، ادعای یونسکو است که ایران در دانش، صنعت و تکنولوژی پیشرفت کرده است. این پست توییتری مخاطب را به مقاله‌ای در وب‌سایت رهبر ایران ارجاع می‌دهد که مقایسه وضعیت صنایع ایران قبل و بعد از انقلاب را نشان می‌دهد. در اینفوگرافی منتشرشده در این پست توییتری نویسنده مقاله مندرج در وب‌سایت علی خامنه‌ای مدعی شده که تولید استیل از ۱۳۰۰ تن در سال ۱۹۷۷ به ۲۴۵۰ تن در سال ۲۰۱۸؛ تولید سیمان از ۲ میلیون تن در سال ۱۹۶۴ به ۵۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۸؛ آلومینیوم از ۲۱ هزار تن در سال ۱۹۷۷ به ۳۵۵ هزار تن در سال ۲۰۱۷؛ مس از ۷ هزار تن در سال ۱۹۷۷ به ۲۴۵ هزار تن در سال ۲۰۱۵ و برق از ۲۳۰۰ مگابایت در سال ۱۹۶۴ به ۳۱۲ هزار مگابایت در سال ۲۰۱۸ رسیده و نتیجه گرفته:

• ایران باوجود تحریم‌های توانسته به پیشرفت چشمگیر در این صنایع دست یابد و به جرگه ده کشور برتر جهان بپیوندد.
• برخلاف رژيم پهلوی که وابسته به صادرات نفت و واردات صنایع بود، ایران به کشوری صادرکننده محصولات صنعتی و مستقل تبدیل شده است.

 

آیا اقتصاد ایران دانش‌بنیان شده؟ آیا رشد صنعتی ایران بعد از انقلاب ۵۷ چشمگیر بوده است؟ آیا ایران در صنعت استیل، سیمان، آلومینیوم، مس و برق در میان ۱۰ کشور برتر جهان قرار دارد؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد با بررسی دیتاهای بین‌المللی به این پرسش پاسخ دهد.

 

گزارش یونسکو و ادعای رهبر ایران

پیش از بررسی میزان رشد صنعتی ایران و جایگاه آن در رتبه‌بندی جهانی کشورهای فعال در صنایع مذکور، نیم‌نگاهی داریم به گزارش مورد ادعای رهبر ایران از یونسکو. آیا آن‌گونه که علی خامنه‌ای نوشته، یونسکو مدعی است «شتاب اقتصاد ایران از اقتصادی متکی به منابع به اقتصاد دانش‌بنیان تغییر کرده است؟»

بررسی‌های ایران‌وایر نشان می‌دهد که در هیچ گزارش رسمی یونسکو چنین ادعایی مطرح نشده، بلکه مقاله‌ای با این عنوان در وب‌سایت یونسکو در سال ۲۰۱۷ منتشر شده است. در این مقاله آمده: «برنامه ۲۰ ساله دولت ایران تغییر مسیر اقتصاد از اقتصاد متکی به منابع به اقتصاد دانش‌بنیان است که در سال ۲۰۰۵ به تصویب رسیده و باید تا سال ۲۰۲۵ محقق شود.» درواقع این مقاله تغییر جهت اقتصاد ایران را تایید نکرده بلکه به سرفصلی از فصول برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله توسعه ایران پرداخته و این تصمیم را نتیجه تحریم‌ها دانسته است.

 

آیا اقتصاد ایران دانش‌بنیان شده است؟

بر اساس ارزیابی اطلس جهانی رتبه ایران از منظر اقتصاد دانش‌بنیان در میان کشورهای جهان ۹۳ یعنی پایین‌تر از کشورهایی همچون فیلیپین، پاراگوئه، السالوادور، آ‌ذربایجان، لبنان، عربستان و... است.

 

 

نگاهی به نقشه جهان که وضعیت کشورها را در زمینه اقتصاد دانش‌بنیان با رنگ نشان داده نشان می‌دهد که ایران وضعیتی مشابه کشورهای خاورمیانه، آفریقایی و آسیای مرکزی دارد:

آیا ایران در صنایع استیل، سیمان، آلومینیوم، مس و برق در ردیف ۱۰ کشور برتر جهان قرار دارد؟

• صنعت استیل

برآوردهای انجمن جهانی استیل در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که ایران در سال ۲۰۱۷ با تولید ۲۱.۲ تن رتبه ۱۳ و در سال ۲۰۱۸ با ۲۴.۵ رتبه ۱۱ جهان را در اختیار داشته است:

اما اینکه چقدر ایران در صنعت از استیل استفاده کرده نشان می‌دهد که ایران بیش از آنکه مصرف صنعتی داشته باشد تولیدات استیل خود را صادر کرده که نشان از فروش منابع دارد تا اینکه کشوری صنعتی شده باشد. همان‌طور که نمودار زیر نشان می‌دهد ایران در میان ۱۴ کشوری که بیشترین مصرف استیل را در صنایع خود داشته‌اند جایی ندارد:

اینکه تولید استیل از ۱۳۰۰ تن در سال ۱۹۷۷ به ۲۴۵۰ تن در سال ۲۰۱۸ بنا به گفته وب‌سایت رهبر ایران رسیده اتفاقی عجیب نیست چراکه تولید استیل در کل جهان بیش از این نسبت افزایش داشته است. کل تولید استیل دنیا در سال ۱۹۷۵ معادل ۵۰۶.۹ میلیون تن بوده که در سال ۲۰۱۸ به ۱۶۸۶.۷ میلیون تن رسیده است. نمودار زیر میزان رشد تولید استیل در جهان از سال ۱۹۷۵ تا ۲۰۱۸ را نشان می‌دهد:

• صنعت سیمان

انجمن جهانی سیمان، نامی از شرکتی ایرانی در میان ده شرکت عمده تولیدکننده سیمان جهان نبرده است.

Statista مرکز مطالعات آماری نیز ایران را در میان ده کشور اول تولیدکننده سیمان جهان نمی‌شناسد.

 

برآوردهای این مرکز نشان می‌دهد ایران در سال ۲۰۱۸ با تولید ۵۰ میلیون تن سیمان، رتبه یازدهم جهان را دارا است. حال‌آنکه توان تولید ایران در سال ۲۰۱۴ معادل ۶۵ میلیون تن بوده، یعنی در دو سال اول دولت روحانی که فشار تحریم‌ها کاهش یافت، تولید سیمان ایران ۱۵ میلیون تن بیشتر از تولید سیمان در سال ۲۰۱۸ بوده است:

 

• صنعت آلومینیوم

آمار مراکز بین‌المللی نشان می‌دهد ایران با تولید ۳۵۵ هزار تن آلومینیوم در سال، در رتبه ۲۱ جهان قرار دارد.

ایران یک‌بار در سال ۲۰۱۳ با همین میزان تولید در رتبه ۲۰ جهان قرارگرفته و در پنج سال گذشته میزان تولیدش افزایش نداشته است.

نگاهی به نمودار سال ۲۰۱۳ نشان می‌دهد در سالی که ایران با ۳۵۵ هزار تن رتبه ۲۰ جهان را به خود اختصاص داده کشور همسایه یعنی بحرین با ۸۸۹ هزار تن رتبه دهم جهان را در اختیار داشته است:

کشور بحرین در سال ۲۰۱۸ میزان تولید خود را به یک‌میلیون تن و رتبه خود را از ده به هشت ارتقا داده است ولی ایران از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ در میزان تولید درجا زده و یک رتبه نیز در رنکینگ جهانی سقوط کرده است.

 

 

رهبر ایران در حالی با اعلام اینکه در تولید آلومینیوم از ۲۱ هزار تن در سال ۱۹۷۷ به ۳۵۵ هزار تن در سال ۲۰۱۷ رسیده‌ایم و آن را یک پیشرفت چشمگیر می‌داند که کشور استرالیا در سال ۱۹۶۳ تولید ۲۰ هزار تنی خود را در سال ۲۰۱۳ به ۱ میلیون ۸۶۶ هزار تن رسانده است:

 

• صنعت مس

براساس برآوردهای Knoema تولید مس ایران در حالی در سال ۲۰۱۳ به ۲۲۲ هزار تن رسیده که پیش‌ازاین در سال ۲۰۰۹ میزان تولید ایران ۲۶۲ هزار تن در سال و رتبه ایران ۱۳ جهان بود؛ یعنی طی ۴ سال میزان تولید مس ایران نه‌تنها افزایش نداشته بلکه با سقوط همراه بوده است. رتبه تولید مس ایران در جهان در سال ۲۰۱۳ در پله ۱۵ جهان قرار داشته است.

 

براساس گزارش World Mineral Production که توسط British Geological Survey تهیه‌شده، تولید مس ایران مجدد از سال ۲۰۱۴ در مسیر رشد قرارگرفته، به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۷ به تولید ۲۹۵ هزار تن رسیده ولی رتبه ایران نه‌تنها ارتقاء نیافته بلکه با یک پله سقوط در جایگاه ۱۶ جهان قرار گرفته است.

 

• صنعت برق

براساس برآوردهای EnerData ایران در سال ۲۰۱۸ با ۳۱۱ Twh به رتبه ۱۴ جهان رسیده است. در این سال چین، آمریکا، هند، روسیه، ژاپن، کانادا، آلمان، برزیل، کره جنوبی، فرانسه، عربستان، انگلستان و مکزیک به ترتیب رتبه‌های ۱ تا ۱۳ جهان را در تولید برق در اختیار داشته‌اند.

 

جمع‌بندی

علی خامنه‌ای رهبر ایران روز ۲۰ فوریه ۲۰۲۰ در پستی توییتری نوشت: «تحریم ایران سبب تغییر شتاب اقتصاد ایران از اقتصادی متکی به منابع به اقتصاد متکی به دانش شد.» او بر این نکته تاکید کرد که این حرف ما نیست، ادعای یونسکوست که ایران در دانش، صنعت و تکنولوژی پیشرفت کرده است. این پست توییتری مخاطب را به مقاله‌ای در وب‌سایت رهبر ایران ارجاع می‌دهد که با مقایسه وضعیت صنایع ایران قبل و بعد از انقلاب مدعی است ایران در صنایع استیل، سمیان، آلومینیوم، مس و برق، پیشرفت چشمگیر داشته و به ده کشور برتر جهان در این صنایع تبدیل شده است. این پست توییتری و مقاله پیوست مدعی است اقتصاد ایران به اقتصاد دانش‌محور تبدیل شده است.

ایران‌وایر ضمن بررسی رتبه ایران در رنکینگ اقتصاد دانش‌بنیان جهان، رتبه ایران در صنایع استیل، سمیان، آلومینیوم، مس و برق را بررسی و به این نتایج دست یافته است:

۱- یونسکو چنین ادعایی ندارد که اقتصاد ایران از اقتصاد منابع محور به اقتصاد دانش‌بنیان تبدیل شده است.

۲- رتبه ایران در رنکینگ اقتصاد دانش‌بنیان جهان، ۹۳ و پایین‌تر از فیلیپین و بسیاری از کشورهای منطقه قرار دارد.

۳- ایران در هیچ‌کدام از صنایع استیل، سیمان، آلومینیوم، مس و برق در میان ۱۰ کشور برتر دنیا قرار ندارد.

بر این اساس، ایران‌وایر ادعای علی خامنه‌ای مبنی بر اینکه «یونسکو می‌گوید تحریم ایران سبب تغییر شتاب اقتصاد ایران از اقتصادی متکی به منابع به اقتصاد متکی به دانش شده و ایران بعد از انقلاب در صنایع استیل، سیمان، آلومینیوم، مس و برق در میان ۱۰ کشور برتر جهان قرار گرفته است» را خلاف واقع می‌داند و به آن نشان «دروغ پینوکیو» می‌دهد.

 

 

مطالب مرتبط:

سلطانی‌فر: دو سه ورزشکار بیشتر پناهنده نشده‌اند؛ وزیر ورزش و جوانان راست می‌گوید؟