کنایه ها و کینه های روحانی و خامنه‌ای

خبرگزاری ایرنا به نقل از رییس جمهوری ایران نوشته است: «برای اخلاق، وحدت ملی، برادری و خلق نکو انقلاب شد وگرنه بنده بگویم انقلابی‌ام چه فایده‌ای دارد.»

این جمله حسن روحانی در خبرگزاری های فارس، تسنیم، باشگاه خبرنگاران جوان و سایت ریاست جمهوری حذف شده است. ایسنا و ایلنا جمله بعدی را نوشته اند: «انقلابی یعنی کسی که مطیع خدا است.» خبرگزاری مهر جمله را ناقص نوشته است: «وگرنه این که بنده بگویم من انقلابی ام.»
تنها خبرگزاری ایرنا آن را مخابره کرده است. در فیلم سخنرانی که توسط سایت ریاست جمهوری منتشر شده، جمله دقیق این است: «انقلاب برای ادب بود، برای خلق نکو بود، والا این که بنده بگویم من انقلابی ام، خیلی خب انقلابی هستی، انقلابی یعنی چی؟ انقلابی یعنی مطیع خدا بودن.»

به نظر می رسد علت بازتاب های متفاوت جمله رییس جمهور ایران در رسانه های مختلف، تضاد احتمالی این جمله با جمله معروف علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی باشد که 19 بهمن 91 گفت: «من انقلابی ام.» این جمله آیت الله خامنه ای در طول سه سال گذشته به عنوان یک نماد نیروهای هوادار او بارها مورد استفاده قرار گرفته و در راهپیمایی های آن ها، پلاکاردها و پوسترهای متعددی که بر مبنای این شعار طراحی شده بودند، به چشم می خورد.

واژه «انقلابی»، یک کلیدواژه مهم در سخنرانی های رهبر جمهوری اسلامی است. او در سال های اخیر برای توصیف نیروهای تندرو، از «جوان مومن انقلابی» استفاده کرده و هشدارهای متعددی به دولت روحانی داده است که این نیروها را تضعیف و حاشیه نشین نکند. علی خامنه ای ترویج «هنر انقلابی» را توصیه کرده، از زنده بودن «شعار انقلابی» ابراز خشنودی کرده و علت نفوذ ایران در منطقه را وجود «روحیه انقلابی» و «عملکرد انقلابی» دانسته است. او خواستار گسترش و تقویت «سیاست خارجی انقلابی» شده، سپاه پاسداران را تجلی «اراده، هویت و اراده انقلابی» دانسته و با تاکید بر این که «در اتخاذ مواضع انقلابی، باید صراحت داشت»، گفته است: «مجلس خبرگان باید انقلابی بماند، باید انقلابی فکر کند و انقلابی عمل بکند.»

این نمونه ها نشان می دهند کنایه زدن یا تقابل با مفهوم «انقلابی بودن» می تواند نشانه ضدیت با شالوده گفتمانی علی خامنه ای باشد.

در واقع، اگرچه خبر خبرگزاری ایرنا درباره سخنان حسن روحانی نادرست است ولی در فضای کنونی، اشارات حسن روحانی به مفهوم انقلابی بودن، بار کنایه آمیز و تعریض به سخنان علی خامنه ای را تداعی می کند.

چنین برداشتی در واقع ناشی از تقابل دامنه دار بین حسن روحانی و علی خامنه ای در طول دو سال گذشته است که بارها مقابل یک‎دیگر قرار گرفته اند؛ به عنوان نمونه، اوایل شهریور 94، جمله حسن روحانی که گفت امام هیچ‌گاه در امور دولت دخالت نمی‌کرد و همواره هدایت می‌کرد، کنایه به دخالت های علی خامنه ای تفسیر شد. پیش از آن هم گفته بود پس از توافق نباید هر حرفی زده شود چون ممکن است اجرای توافق را دچار مشکل کند. اشاره این کنایه هم متوجه رهبر جمهوری اسلامی دانسته شد که در آن روزها لحن تهاجمی تندی علیه غرب اتخاذ کرده بود.

کنایه های مکرر علی خامنه ای به حسن روحانی درباره وظایف شورای نگهبان و هم چنین شبیه سازی تاریخی درباره پرونده هسته ای هم در سال های اخیر بارها خبرساز شده اند.

علاوه بر این، گفتن سخنان کنایه آمیز درباره فساد اقتصادی در سپاه، فاسد بودن قوه قضاییه و عملکرد مجلس نهم در دو سال گذشته بارها تندروها و حسن روحانی را مقابل یک دیگر قرار داده است.

در یک توصیف کلی تر می توان گفت زبان کنایه که گاه توسط رسانه ها برجسته تر تبلیغ می شود، بخش مهمی از ادبیات سیاستمداران ایرانی را تشکیل می دهد.

یکی از دلایل عمده فقدان صراحت، به ناتوانی طرفین باز می گردد. به طور معمول، رهبر جمهوری اسلامی و رییس جمهور ایران به دلایل سیاسی و یا اجتماعی نمی توانند به طور مستقیم مقابل یک‎دیگر قرار گیرند و سعی می کنند با الفاظ کنایه آمیز، حملات خود را سازمان‎دهی کنند.

کنایه هم‎چنین می تواند پیش‎گیرانه باشد؛ یعنی کنایه درباره برداشت های تاریخی، رویکردهای سیاسی و... می تواند جلوی سخنرانی ها و برنامه های بعدی دولت یا رهبر را بگیرد. کما این که در ماه های اخیر می توان کنایه های بسیاری از خامنه ای در مخالفت با برنامه های سیاست خارجی دولت رصد کرد.

هم‏چنین از نظر تاریخی، رهبر جمهوری اسلامی نمی تواند مقابل برخی چهره های مهم پس از انقلاب 57 بایستد، پس از در کنایه وارد می شود. از سوی دیگر، صراحت کلام از سوی رییس جمهوری یا رهبر جمهوری اسلامی می تواند هزینه های سیاسی بر آن ها تحمیل کند، پس کنایه می زنند؛ به عنوان نمونه، گفتن جمله شفاف «نظر من به نظر رییس جمهور نزدیک تر است»- که خامنه ای در حمایت از محمود احمدی نژاد گفت- در طول شش سال گذشته پرسش ها و هزینه های زیادی برای علی خامنه ای به ارمغان آورده است.

در چنین شرایطی، زبان کنایه هم می تواند شجاعت در میدان بودن را القا و هم طرف دعوا را از شر حضور مستقیم در میدان خلاص کند. کنایه زودفهم و جذاب تر است ولی جای تفسیر و انکار هم دارد و در مجموع، کم دردسرتر است. بنابراین، انتخاب موجه تری به نظر می رسد.

با این حال، انباشت کنایه ها می تواند به کینه های جدی منجر شود. کینه کنونی بین حامیان مصباح یزدی و محمود احمدی نژاد، محصول کنایه های مکرر درباره جریان انحرافی بود. تنش های بین احمدی نژاد و خانواده لاریجانی و یا پایان یافتن ماه عسل سپاه و احمدی نژاد هم نتیجه کنایه بود. برخی شکاف های منجر به فرسودگی و فروپاشی جریان اصول گرایی نیز پیامد کنایه هایی چون «ساکت فتنه» و «تاجر فتنه» بوده است. در واقع، کنایه ها در بازار سیاست ایران، خشم های آنی را کنترل می کند و بر حجم خشم های نهادینه شده می افزاید. آیا می توان چنین الگویی را در روابط پر از ایما و اشاره و کنایه علی خامنه ای و حسن روحانی پیش بینی کرد؟ مرور دو سال گذشته بین این دو چهره به ما می گوید بله؛ خشم آن ها نسبت به یک‎دیگر هر روز بیش تر از دیروز بوده است.