آزمایش دوپینگ از تست تا نتیجه؛ پرونده خاکستری ورزش ایران

خبر دوپینگ «ماریا شاراپووا»، ستاره زن روس تبار تنیس جهان شوک برانگیز بود. او به «بی‌بی سی» گفته است: «بله! من دوپینگ کردم.»

این شاید زلزله‌ای در دل دو قطب بزرگ ورزش جهان باشد؛ اول تنیس و دوم ورزش روسیه. روس‌ها به تازگی از یک رسوایی تاریخی بیرون آمده بودند.

رسوایی بزرگ ورزش روسیه آبان ماه سال جاری رونمایی شد؛ جایی که روس‌ها متهم شدند به ایفای نقش برای تخلف در آزمایش‎های دوپینگ مسابقات دو و میدانی. براساس شواهدی که فدراسیون جهانی دو و میدانی و همین طور «نادو» (کمیته جهانی مبارزه با دوپینگ) اعلام کرد، روس‌ها یک هزار و ۴۱۷ مورد نمونه گیری دوپینگ قهرمانان دو و میدانی کشورشان را طی سه سال نابود کرده بودند.

اما دوپینگ چه‎گونه فاش می‌شود؟

«نادو» مثل «ناتو» حمله می‌کند! نادو برای تست ورزشکاران در سراسر جهان، راه حل مشخص و یکسانی دارد. افسران نادو که ماموران تست دوپینگ ورزشکاران در سراسر جهان هستند، می‌توانند در هر ساعت شبانه روز و بدون هیچ هماهنگی قبلی و یا در دست داشتن حکم، وارد خانه یا محل تمرین ورزشکاران و تیم‌های ورزشی شوند. می‌توانند به صورت رندوم و کاملا اتفاقی یا براساس انتخاب خودشان، از یک یا چند ورزشکار در زمان تمرین یا در پایان مسابقه تست دوپینگ بگیرند.

افسران نادو به جز در زمان مسابقات جهانی و یا در آستانه رقابت‌های المپیک، از ماموران منتخب نادو در هر کشور هستند اما در رقابت‌های بین المللی مانند جام جهانی فوتبال، رقابت‌های جهانی و همین طور المپیک، نادو ماموران برگزیده خود را به کشورهای مختلف اعزام می‌کند.

روند تست دوپینگ شکلی واحد دارد؛ ورزشکار باید در فاصله ۱۵ دقیقه پس از اعلام افسر نادو، بدون همراه داشتن هیچ شیئ یا جسمی، روبه روی افسر دوپینگ حاضر شود، از بطری آبی که مامور نادو به او می‌دهد بنوشد و بعد آماده تست ادرار شود. تستی که از ورزشکار گرفته شده، بلافاصله با کدگذاری رمزی از سوی افسر نادو، به «کلن» ارسال خواهد شد.

در مواردی مانند المپیک و جام جهانی، نادو آزمایشگاه‌های خود را به کشور میزبان منتقل می‌کند.  نمونه ارسال شده ورزشکار در کلن، به دو بخش تقسیم می‌شود؛ نیمی از آن مورد آزمایش قرار می‌گیرد و نیمی دیگر برای «تست راستی آزمایی» محفوظ می‌ماند. اگر نتیجه تست منفی باشد که هیچ، در غیر این صورت، ورزشکار می‌تواند به نتیجه تست مثبت اعتراض کند تا هم از نیمه باقی مانده تست اولیه‌اش دوباره آزمایش شود و هم دوباره با حضور افسر نادو، تست خون برای راستی آزمایی بدهد.

تا امروز موردی از آزمایشگاه کلن مخابره نشده که آزمایش دوم موردی خلاف بر تست اول را نشان دهد. روال به نظر پیچیده، قانونی و محافظت شده به نظر می‌رسد. اما کم نبودند ورزشکاران و یا فدراسیون‌هایی که موفق شدند این سیستم پیچیده را دور بزنند.

یکی از بحث برانگیز‌ترین موارد مشکوک در مورد دوپینگ به سال ۱۹۹۶ و جام ملت‌های آسیا برمی گردد. پس از دیدار تیم‌های ملی ایران و عربستان در نیمه نهایی بحث برانگیز آن دوره و شکست ایران با ناداوری در ضربات پنالتی مقابل عربستان، «خالد موالد»، «حسین عبدالغنی» و «محمد الدعایه» مورد آزمایش دوپینگ قرار گرفتند. اما یک هفته بعد، نادو اعلام کرد که نتیجه تست این سه بازیکن عربستانی در هواپیما ناپدید شده است!
«احمد عربانی»، کاریکاتوریست مشهور ورزشی ایران در آن روز‌ها کاریکاتوری در روزنامه «ابرار ورزشی» کشید که خلبان در حال بلعیدن تست دوپینگ بازیکنان عربستان است.

تلاش‌های ایران

آن چه طی سال‌های اخیر به عنوان درد بزرگ ورزش ایران در مقوله دوپینگ شناخته می‌شد، کم آگاهی ورزشکاران ایران از داروهای ممنوعه بود. ورزشکاران ایرانی در اکثر مواقع، به خاطر مصرف مواد و یا خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های معمول هم در آزمایش‌های دوپینگ متضرر شده‌اند.

«احسان حدادی»، قهرمان پرتاب وزنه ایران و نایب قهرمان المپیک ۲۰۱۲ سال گذشته به روزنامه «خبر ورزشی» گفته بود: «من سال ها است آرزوی خوردن یک شکلات را دارم اما نمی‌خوردم چون ممکن است در مواد افزودنی آن‌ها مواد نیروزا به کار رفته باشد.»

ورزش ایران از نوامبر سال ۲۰۰۷ به صورت رسمی صاحب آزمایشگاه کنترل دوپینگ شد. تاسیس این نهاد هم‎زمان بود با پیوستن ایران به کنوانسیون مشترک یونسکو و سازمان جهانی مبارزه با دوپینگ. سازمان جهانی مبارزه با دوپینگ در مجموع ۳۴ آزمایشگاه مورد تایید در جهان دارد که به آنالیز نمونه‌های دوپینگ ورزشکاران می‌پردازند. مسیر کسب مجوز آژانس جهانی بسیار سخت و طولانی است که کشور‌ها با صرف هزینه‌های بسیار زیاد به آن دست پیدا می‌کنند. ایران تلاشی گسترده برای به دست آوردن مجوز احداث این آزمایشگاه انجام داد.

مهم‌ترین فعالیت کنونی این آزمایشگاه که زیر نظر کمیته ملی المپیک ایران و هم چنین کمیته پزشکی ورزشی کشور فعالیت می‌کند، بالابردن سطح آموزش مربیان، بدن ساز‌ها، پزشکان و همین طور ورزشکاران است و نیز انجام تست دوپینگ و البته اعلام آن‌ها به کمیته جهانی مبارزه با دوپینگ.

دکتر «رامین طباطبایی»، سخن گوی کمیته ضد دوپینگ ایران در ابتدای سال ۲۰۱۶ میلادی گفته بود با توجه به نزدیک شدن به رقابت‌های المپیک و پاراالمپیک در تابستان سال جاری میلادی، برای تمامی مربیان و ورزشکاران ایرانی که در این رقابت‌ها حاضر خواهند بود، بیش از ۳۰۰ ساعت کلاس آموزشی برگزار خواهد شد. البته بروشورهایی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد تا با داروهای ممنوعه بیش تر آشنا شوند.

رامین طباطبایی گفته است: «در سال ۲۰۱۵ از تمام رشته‌ها‌ی ورزشی، یک هزار و۱۲۷ نمونه گیری توسط ستاد ملی مبارزه با دوپینگ انجام شده است که تعداد نمونه‌ها با توجه به این که در سال المپیک قرار داریم، تا میزان سه درصد افزایش پیدا خواهد کرد. البته در بین رشته‌های اعزامی، تعداد نمونه‌گیری‌ها از ورزشکاران کشتی، تکواندو، و‌ز‌نه‌بر‌د‌ار‌ی که امید زیادی برای کسب مدال در المپیک ریو را دارند، بیش تر از سایر رشته‌ها‌ خواهد بود.»

اما این تلاش‌ها چه قدر نتیجه داده اند؟ سخن گوی کمیته ضد دوپینگ ایران می‌گوید که فقط در رشته فوتبال، آمار دوپینگ در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به رقم نیم درصد رسیده است. او کاهش میزان استفاده از مواد نیروزا را محصول تلاش کمیته ضد دوپینگ ایران می‌داند.

طی سه سال اخیر، کمیته ضد دوپینگ ایران مسوولیت نظارت بر دوپینگ تمامی ورزشکاران را برعهده گرفته و مسوولیت فدراسیون ها را در این زمینه از آن ها سلب کرده است. فدراسیون های فوتبال، بسکتبال، وزنه برداری و کشتی در ایران تا پیش از این به صورت مستقل اقدام به نمونه گیری دوپینگ ورزشکاران خود می کردند.

بزرگ‌ترین پرونده دوپینگ ایران

ورزشکاران ایرانی کم در تیررس محرومیت از میادین فوتبال نبودند. در دهه‌های گذشته، آزمایش دوپینگ «نعیم سعداوی» و «فرشاد فلاحت‌زاده» مثبت اعلام شد تا محرومیتی یک ساله را متحمل شوند. «مهدی واعظی»، دروازه‌بان تیم «پیکان» اولین بازیکنی بود که در لیگ ایران به عنوان فرد دوپینگی معرفی شد تا جام جهانی ۲۰۰۶ را از دست بدهد. «حمید شفیعی»، «حامد کاویانپور»، «سعید دقیقی»، «علی مولایی»، «عباس قاسمی» و چند بازیکن دیگر از فوتبال ایران طعم محرومیت از فوتبال به واسطه مثبت اعلام شدن نتیجه دوپینگ خود را چشیده‌اند.

اما این‌ها فقط نام‌های چند بازیکن فوتبال هستند؛ تاریخچه دوپینگ در ورزش ایران شکل و شمایلی پیچیده‌تر دارد. مهم‌ترین ورزشی که نامش در ایران همواره زیر سایه نادو و دوپینگ قرار داشته، وزنه برداری است.  بزرگ‌ترین پرونده تاریخ دوپینگ ایران به اکتبر سال ۲۰۰۶ برمی گردد؛ زمانی که «یوردان گئورگی ایوانف»، سر‌شناس ترین مربی تاریخ وزنه برداری ایران شبانه میزبان میهمان‌هایی سرزده از نادو شد. او داشت تیمش را برای رقابت‌های جهانی در آستانه المپیک آماده می‌کرد که افسران نادو وارد اردوی تیمش شدند. آن‌ها در کم تر از یک ساعت از 10 ملی پوش وزنه برداری ایران تست دوپینگ گرفتند.

«مهدی عطار اشرفی»، سرپرست وقت تیم ملی وزنه برداری ایران به خبرگزاری «ایسنا» گفته بود: «این رفتار ماموران نادو مشکوک است.»

«حسین رضازاده»، «سعیدعلی حسینی»، «شاهین نصیری‌نیا»، «محمدحسین برخواه»، «سجاد بهروزی»، «رسول تقیان»، «محسن داوودی»، «علی دهقانیان»، «امید نائیج» و «رضا تیموری»، وزنه بردارانی بودند که تست دوپینگ دادند و بعد در کم تر از دو هفته نتیجه تست به ایران اعلام شد: «۹ وزنه بردار ایرانی مواد نیروزا مصرف کرده‌اند!»

یوردان گئورگی ایوانف به همین سادگی ۹ ملی پوش خود را از دست داد. تنها کسی که از آن جمع نتیجه تست دوپینگش مثبت اعلام نشد، حسین رضازاده بود. او پیش از اعلام نتیجه تست از سوی نادو، به ایسنا گفته بود: «اگر قرار باشد فقط یک نفر سالم باشد، قطعا او من هستم!»

حسین رضازاده، قهرمان دو دوره المپیک، پنج دوره رقابت‌های جهانی و سه دوره بازی‌های آسیایی در +۱۰۵ کیلوگرم بود.

همان روز‌ها، وقتی به صورت رسمی هیچ نامی از آن ۹ نفر اعلام نشده بود، «آیان تاماش»، رییس مجارستانی فدراسیون جهانی وزنه برداری با ارسال نامه‌ای به فدراسیون وزنه برداری ایران، حضور حسین رضازاده در رقابت‌های جهانی دومنیکن را مایه گرمی رقابت‌های آن دوره دانست.

 رضازاده مثل جدیدی؟

می‌گفتند وزنه بردارهای ایرانی از ماده ممنوعه «تستوسترون» که در غذای آن‌ها بوده، استفاده کرده‌اند. اما چرا رضازاده از آن بلا جان سالم به در برد؟

شایعاتی شکل گرفت. نزدیکان «علی مرادی»، رییس وقت فدراسیون وزنه برداری ایران که هم  اکنون نیز ریاست این فدراسیون را برعهده دارد، سال‌ها بعد ادعا کرد که ایران فردای حضور افسران نادو، با یکی از مقامات بلندپایه فدراسیون جهانی وزنه برداری (آیان تاماش) و نادو معامله کرده است؛ ۹ ورزشکار و ۴۰۰ هزار دلار داده، یک حسین رضازاده را گرفته است!

قهرمان وزنه برداری ایران نسبت به این ادعا هرگز واکنشی نشان نداد اما وقتی او در ژوئن سال ۲۰۰۸ و در آستانه المپیک از دنیای وزنه برداری خداحافظی کرد، بار دیگر این شایعه بر سر زبان‌ها افتاد که او دیگر قادر به پنهان کردن نتیجه تست دوپینگ خود نیست.

رضازاده از حضور در اتاق افسران نادو برای تست دوپینگ خودداری کرد و بعد گفت برای همیشه از دنیای وزنه برداری خداحافظی خواهد کرد.

اما دلیل این وداع ناگهانی مرد اول وزنه برداری جهان چه بود؟ براساس قوانین کمیته المپیک جهانی، ورزشکارانی که نتیجه تست دوپینگ آن‌ها دچار تردید باشد و در دوره بعد تست گیری، نتیجه آن‌ها مثبت اعلام شود، مدال دوره پیشین آن‌ها پس گرفته خواهد شد.

نمونه بارز این اتفاق را می‌توان در پس گرفتن مدال «عباس جدیدی»، قهرمان کشتی آزاد ایران دید. او در اولین حضور جهانی خود در تورنتو ۱۹۹۳ «ماخاربک خادارتسف»، روس را که هفت دوره پیاپی قهرمان جهان و المپیک در این وزن شده بود، شکست داد و در فینال، «ملوین داگلاس»، کشتی‌گیر سیاه‌پوست امریکایی را ۱-۲ مغلوب کرد. اما مدال طلای جدیدی را به دلیل استفاده از داروی نیروزا پس گرفتند و او دو سال از حضور در رقابت های رسمی محروم شد.

خطر باز پس گرفتن مدال طلای المپیک ۲۰۰۴، رضازاده را آن چنان تهدید می‌کرد که خیلی زود به فکر وداع افتاد.

آن هایی که قربانی شدند

بخشی از دوپینگ ناخواسته است، بخشی از سر کم سوادی و کم اطلاعی ورزشکاران و بخشی هم براساس یک اشتباه ساده! «محسن بیاتی نیا»، بازیکن فوتبال تیم‌های «استقلال»، «پیکان»، «صبا» و «ذوب آهن» بود؛ مهاجمی که اگر در تصادف رانندگی مجروح نمی‌شد، شاید هنوز در سطح اول فوتبال ایران حضور داشت. بیاتی نیا پس از تصادف به تمرینات بازگشت و در اولین هفته حضور دوباره‌اش در لیگ بر‌تر تست دوپینگ داد. تست او مثبت اعلام شد. اعتراض او به نتیجه تست و نشان دادن مدارکی دال بر این که پس از تصادف شدید رانندگی مجبور به مصرف داروهایی بوده که ممنوعه به حساب می‌آمدند، او را تبرئه کرد.

ماجرای سعیدعلی حسینی را باید نتیجه بی‌دانشی و شاید هم به ادعای خودش، محصول «کارشکنی» در ورزش ایران دانست؛ جوان سنگین وزن وزنه برداری ایران که به نظر می‌رسید می‌تواند خیلی زود تمام رکورهای حسین رضازاده را بشکند. او دو بار پیاپی در سال‌های ۸۸ و ۸۹ مورد آزمایش دوپینگ قرار گرفت و هر دو بار نتیجه تست مثبت بود. جوان اردبیلی وزنه برداری ایران که آن روز‌ها فقط ۲۳ سال سن داشت، برای همیشه از حضور در وزنه برداری محروم شد. براساس قوانین نادو، ورزشکاری که دو بار از مود نیروزا استفاده کند، مادام العمر از حضور در میادین ورزشی محروم خواهد شد.

سعید علی حسینی محرومیت خود را نتیجه کارشکنی حسین رضازاده، رییس وقت فدراسیون وزنه برداری اعلام کرده بود. هرچند که به نظر می‌رسد با تلاش‌های علی مرادی، رییس فعلی وزنه برداری ایران، او شاید تا دو سال دیگر دوباره به میادین بازگردد.

دغدغه ورزش ایران برای ریو

رییس کمیته ضد دوپینگ ایران (ایران نادو)‌‌ همان معاون اول وزیر ورزش و جوانان است. «نصرالله سجادی» در آخرین اظهارنظر خود در مورد ورزشکاران ایرانی که باید تابستان در رقابت‌های المپیک حاضر شوند، به خبرگزاری «ایرنا» گفته است: «با تلاش‌هایی که کردیم، امیدواریم حتی یک ورزشکار ما در ریو آلوده به دوپینگ نباشد.»

اما بزرگ‌ترین دغدغه کنونی ورزش ایران و همین طور کمیته ضد دوپینگ در این کشور، لیست جدید مواد ممنوعه‌ای است که به تازگی از سوی نادو به کشورهای تابعه اعلام شده است. «غلامرضا نوروزی»، رییس فدراسیون پزشکی ورزشی و دبیرکل «ایران نادو» در دوم ژانویه سال جاری به خبرگزاری آنا گفته بود که نادو یک کتابچه جدید از دارو‌ها و مواد ممنوعه جدید خود را به کشورهای عضو ارسال کرده است.