قیمت بنزین ایران در مقایسه با دیگر کشورها ارزان یا گران است؟

درحالی‌که افزایش قیمت بنزین همه‌چیز را در ایران تحت‌الشعاع قرار داده، بحث درباره گران بودن و ارزان بودن بنزین همچنان ادامه دارد. البته همه در اینکه افزایش ناگهانی و سه برابری قیمت‌ها اشتباهی بزرگ بوده متفق‌القول‌اند. موافق و مخالف، اما هنوز بحث درباره اینکه آیا قیمت بنزین در ایران ارزان است یا گران، میان انواع و اقسام کارشناسان ادامه دارد.

آن‌هایی که معتقدند بنزین گران است، قیمت آن را با قدرت خرید و سطح درآمدی مردم مقایسه می‌کنند و نتیجه می‌گیرند اتفاقا به نسبت سطح درآمدی، مردم ایران مشتری یکی از گران‌ترین سوخت‌های دنیا بوده و هستند.

از آن‌سو، طرفداران اقتصاد آزاد قیمت روز بنزین را به دلار تبدیل می‌کنند و آن را با قیمت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مقایسه می‌کنند. استدلال آن‌ها این است که مبنای قیمت‌گذاری بنزین در همه دنیا، به‌جز ایران و ونزوئلا بر مبنای قیمت واقعی و شناور است. درواقع در هیچ کجا قیمت سوخت را بر اساس قدرت خرید عمومی تعیین نمی‌کنند، بلکه هزینه تمام‌شده تولید یا واردات را اساس قیمت‌گذاری قرار می‌دهند. اما دولت ایران سال‌ها است متولی انحصاری تعیین قیمت بنزین است. صرف‌نظر از اینکه چقدر این قیمت واقعی است، آن را ثابت نگاه می‌دارد. به‌عنوان‌مثال، در حدود سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵، زمانی که قیمت دلار در حد ۳ هزار تومان بود و کاهش قیمت جهانی نفت باعث سقوط بنزین هم شده بود، در دوره‌ای کوتاه قیمت بنزین در ایران نزدیک قیمت فوب خلیج‌فارس رسیده بود. در آن موقع بسیاری توصیه کردند که زمان آزادسازی قیمت‌ها همین‌جا است که دولت این کار را نکرد. بعدازآن، در تمام این مدت مابه‌تفاوت این قیمت را از طریق یارانه جبران کرد تا هزار تومان را ثابت نگه دارد؛ اما تا کجا؟ تا جایی که عملا با رها شدن فنر دلار قیمت بنزین در ایران به زیر ۱۰ سنت سقوط کرد؛ قیمتی که بین یک‌پنجم تا یک‌دهم کشورهای همسایه بود. به همین دلیل در دو سال گذشته قاچاق بنزین رونق فراوانی پیدا کرد تا آنجا که مقام‌های رسمی، در حد رییس‌جمهوری ایران صحبت از قاچاق روزانه ۱۰ درصد مصرف کل کشور صحبت کردند.

این حجم قاچاق درواقع دور ریختن منابع ملی بود، اما این هم برای اصلاح قیمت‌ها و شکستن تابوی هزارتومانی کافی نبود تا اینکه با تنگ‌تر شدن حلقه محاصره تحریم‌ها و خوردن کفگیر بودجه به ته‌دیگ، عملا چاره دیگری باقی نماند.

اما چه موقعی؟ وقتی‌که رشته معیشت مردم ایران به نخی باریک، در آستانه گسستن رسیده بود. جرقه‌ای به انبار باروت خشم عمومی که برای انفجار یک جامعه کافی است؛ جامعه‌ای که بحران مدت‌ها است از آستانه تحملش گذشته و پیمانه صبرش لبریز شده است. حالا برای این جامعه، بنزین مساله نان و خون است. مهم نیست یارانه بنزین را چه گروهی می‌بلعند، بلکه اهمیت در آن است که با بستن شیرفلکه، گروهی از گرسنگی جان خواهند داد.

برای این جامعه اهمیتی ندارد که قیمت بنزین در ایران، حتی بعد از سه برابر شدن هنوز ارزان‌ترین قیمت بعد از ونزوئلا است، بلکه تنها چیزی که دیده می‌شود خشم کارگری است که اگر تمام حقوقش را صرف خرید بنزین کند، باز از بسیاری کارگران در کشورهای دیگر عقب‌تر خواهد ایستاد. حالا بنزین ۱۰ سنت یا ۳۰ سنت یا یک دلار، وقتی قدرت خرید بنزین در ایران به پایین‌ترین سطوح در سراسر دنیا رسیده، کسی به حرف حساب اقتصاد گوش نخواهد کرد.

مقایسه قیمت بنزین بر اساس درآمد سرانه

اطلاعات مربوط به سرانه درآمد ملی از مرکز داده‌های بانک جهانی برداشته شده است. فرض شده که رقم درآمد سرانه ملی در دو، سه سال گذشته ثابت مانده است، اگرچه با توجه به سقوط اقتصادی ایران این رقم کاهش چشمگیری داشته است، اما این میزان کاهش را نادیده فرض کرده‌ایم.

اطلاعات مربوط به قیمت بنزین هم از سایت بلومبرگ برداشته شده است. قیمت مربوط به سه‌ماهه سوم سال ۲۰۱۹ میلادی، یعنی تا آخر تابستان امسال است. قیمت بنزین در این سایت معادل ۱۱ سنت در نظر گرفته‌شده، ما آن را با توجه به افزایش قیمت ۳۰ سنت فرض کرده‌ایم.

البته باید در این مقایسه توجه داشت که میزان استفاده بنزین در کشورهای مختلف متفاوت است. وابستگی به بنزین در بعضی کشورها مانند ایران یا ایالات‌متحده آمریکا بالا و در برخی کشورها مانند کشورهای اروپایی که الگوی حمل‌ونقل متفاوتی دارند و همچنین کشورهای پرجمعیت که سرانه درآمد پایینی دارند، مانند هند و پاکستان به‌مراتب کمتر است.

ایران: آخرین آمار سرانه درآمد ملی ۵۴۷۰ دلار است. حدود ۱۵ دلار در روز. قیمت ۳۰ سنتی یک لیتر بنزین درواقع معادل ۲ درصد سرانه درآمد ملی در یک روز است. تا پیش از سه برابر شدن نرخ، قیمت هر لیتر بنزین در ایران حدود ۰.۶ درصد درآمد متوسط روزانه بوده است.

عربستان سعودی: سرانه درآمد ملی در عربستان ۲۱ هزار و ۵۴۰ دلار در سال است. روزی ۵۹ دلار و ۲۰ سنت. قیمت هر لیتر بنزین در سه‌ماهه سوم سال ۲۰۱۹ برابر ۵۸ سنت بوده است. هزینه هر لیتر بنزین در عربستان کمی کمتر از یک درصد متوسط درآمد هر عربستانی در روز است.

ترکیه: سرانه درآمد ملی در ترکیه طبق آخرین آمار ۱۰ هزار و ۳۸۰ دلار بوده است. حدود ۲۸ دلار در روز. متوسط قیمت بنزین هم در سه‌ماهه سوم سال جاری میلادی یک دلار و ۲۵ سنت بوده است. با این حساب با قیمت یک لیتر بنزین در ترکیه حدود ۴.۵ درصد درآمد متوسط شهروندان این کشور در روز است.

برزیل: سرانه درآمد ملی برزیل ۹ هزار و ۱۴۰ دلار در سال است. حدود ۲۵ دلار در روز. قیمت هر لیتر بنزین هم در این کشور معادل یک دلار است. با این حساب قیمت بنزین حدود ۴ درصد متوسط درآمد ملی است.

آمریکا: سرانه درآمد ملی در آمریکا ۶۲ هزار و ۸۵۰ دلار در سال است. حدود ۱۷۲ دلار در روز. قیمت بنزین در آمریکا تا تابستان حدود ۸۰ سنت بوده است. با این حساب قیمت هر لیتر بنزین کمتر از نیم درصد متوسط درآمد روزانه مردم این کشور است.

بریتانیا: سرانه درآمد ملی در بریتانیا ۴۱ هزار و ۳۴۰ دلار است. ۱۱۳ دلار در روز. قیمت بنزین اما در سه‌ماهه سوم سال ۲۰۱۹ یک دلار و ۵۸ سنت بوده است. با این حساب قیمت یک لیتر بنزین در بریتانیا حدود ۱.۴ درصد درآمد روزانه مردم این کشور است.

پاکستان: سرانه درآمد ملی در پاکستان ۱۵۸۰ دلار در سال، یا حدود ۴.۳ دلار در روز است؛ اما آخرین قیمت بنزین در پاکستان در سه‌ماهه سوم سال ۲۰۱۹، برابر ۷۲ سنت ثبت شده است. با این حساب قیمت هر لیتر بنزین در پاکستان حدود ۱۷ درصد متوسط درآمد روزانه مردم این کشور است.

هند: سرانه درآمد ملی در هند ۲۰۲۰ دلار است. حدود ۵.۵ دلار در روز. متوسط قیمت بنزین در این کشور در سه‌ماهه سوم سال جاری، یک دلار و ۸ سنت بوده است. با این حساب قیمت هر لیتر بنزین در هندوستان نزدیک به ۲۰ درصد (معادل یک‌پنجم) متوسط درآمد روزانه مردم این کشور است.

این محاسبات البته بر اساس سرانه درآمد ملی محاسبه‌شده که تقریبا متوسط سهم هر کس از اقتصاد ایران است. به‌علاوه در این محاسبات میزان مصرف بنزین در نظر گرفته نشده؛ مثلا در ایران که یکی از بالاترین آمار مصرف بنزین را در سراسر دنیا دارد، شرایط متفاوت از هند و پاکستان است. قاعدتا مردم ایران ناگزیرند پول بیشتری صرف بنزین کنند، درنتیجه نوسان قیمت‌ها تاثیر زیادی روی آن‌ها دارد.

مطالب مرتبط:

گزارش لحظه به لحظه شهروندخبرنگاران از اعتراضات پاییز ۹۸

فقرا یا ثروتمندان؛ افزایش قیمت بنزین به نفع و ضرر کدام است؟

آیا مصوبات «ستاد مقابله با شرارت» با مسئولیت آیت‌الله خامنه‌ای قانونی است؟

آیا گران کردن بنزین تنها راه درآمد دولت بود؟