ترافیک و آلودگی هوا، این روزها یکی از حساس‌ترین بحران‌ها در پایتخت ایران است. آلودگی که منشا آن هم‌زمانی تغییرات جوی فصلی و ظاهرا ترافیک «غیرعادی و مرموز» این روزهای پایتخت است.
نخستین گزارش‌های آلودگی پاییزی هوای تهران، از روز یکشنبه ۱۹ آبان روی سرخط خبرگزاری‌ها قرار گرفت. سازمان هواشناسی که پیش‌تر آلودگی هوا را ابتدای هفته پیش‌بینی کرده بود روز دوشنبه برای تهران و کرج اخطاریه صادر کرد.
از آن‌سو، روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی که سه‌شنبه گذشته (۱۴ آبان) منتشر شد وضعیت ترافیک تهران را به استناد گزارش‌های میدانی و مقایسه نقشه‌های ترافیکی غیرعادی و مرموز توصیف کرد؛ این روزنامه در گمانه‌زنی درباره دلایل این وضعیت دو احتمال را مطرح کرد: گمانه اول و ضعیف‌تر تغییر ضوابط طرح زوج و فرد بود که البته از ابتدای تیرماه اجرا شده است و بعید است اثر آن به ناگهان در این دو هفته آشکار شده باشد.
گمانه دوم که ظاهرا احتمال قوی‌تر است «کاهش نسبی حضور عوامل میدانی مدیریت ترافیک در برخی از محورهای پرترافیک شهر است.» به عبارت بهتر کاهش حضور پلیس راهنمایی و رانندگی در ساعات پیک و در معابر پرترافیک شهر.
با اطلاعاتی که در روزهای اخیر منتشرشده می‌دانیم اختلاف میان شهرداری و پلیس در تهران بالا گرفته است. ظاهرا اختلاف «موضع‌گیری جهت‌دار درباره طرح‌های ترافیکی» است. موضع‌گیری‌هایی که کار آن به استمداد پلیس از قوه قضاییه هم رسیده است.
«حسین رحیمی»، رییس پلیس راهنمایی و رانندگی روز دوشنبه با انتقاد شدید از سیاست‌های جدید کنترل ترافیک در تهران به طعنه و کنایه گفت: «جلسات سمبلیک و تکراری و حرف‌های انتزاعی باید به جلسات و سخنان کارشناسی بدل شود و دستگاه‌ها بگویند که چه اقدامی برای کاهش آلودگی هوا انجام داده‌اند. برای بهبود وضعیت ترافیک و آلودگی هوا در سال‌های اخیر چه‌کار کردید؟ غیرازاین بوده که در هنگام آلودگی هوا منتظر باد و باران هستیم؟» او در آخر گفت پلیس از مسوولان قضایی می‌خواهد به مساله ترافیک ورود و دستگاه‌های کم‌کار را در این حوزه مواخذه کنند.
همان روز، یک مقام مسوول در شهرداری تهران هم زبان به انتقاد از پلیس گشود. «علی پیرحسین‌لو»، مشاور معاون حمل‌ونقل شهرداری تهران با اشاره به عدم اجرای ممنوعیت تردد کامیون‌ها از عدم همکاری راهنمایی و رانندگی برای اجرای طرح‌های کنترلی هوشمند گلایه کرد.
با این اوصاف به نظر می‌رسد موضوع آلودگی هوا و ترافیک غیرعادی این روزها تحت‌تاثیر عواملی نظیر اختلاف شهرداری و پلیس است، اما بدون این عوامل هم وضعیت ترافیک و آلودگی هوای تهران، سال‌ها است که غیرعادی است.
البته تهران تنها شهر آلوده جهان نیست. آلودگی هوای تهران عوامل ساختاری متعددی دارد. از ساختار کالبدی و نظام شهرسازی گرفته تا عوامل ریشه‌ای اجتماعی و اقتصادی، اما با در نظر گرفتن همه این‌ها بازهم کیفیت هوای تهران با همین وضع بلبشو، می‌تواند بهتر از این باشد که هست.
«پیروز حناچی»، شهردار تهران می‌گوید: «۴۰ درصد آلودگی هوای شهر تهران مربوط به خودروهای شخصی است و راهکار کوتاه‌مدت حل معضل آلودگی، استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی است.» معلوم نیست شهردار تهران این نسبت را از کجا آورده، ولی در سال‌های گذشته اعداد و ارقام مختلفی درباره سهم انواع وسایل نقلیه از آلودگی هوا منتشر شده است؛ مثلا گفته‌شده سهم موتورسیکلت‌ها ۲۰ درصد، یا سهم ناوگان فرسوده حمل و نقل عمومی (اتوبوس‌ها) حتی ۷۰ درصد است.
این آمارها سرجمع متفاوت و بعضا متناقض‌اند؛ اما آنچه مسلم است منشا اصلی آلودگی هوای تهران الگوی نامناسب ترافیکی است.
بر اساس گزارش عملکرد معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری در سال ۱۳۹۶، حدود نیمی (۴۷ درصد) از رفت‌وآمدهای شهر با خودرو شخصی انجام می‌شود. حدود یک‌چهارم سهم تاکسی و آژانس و سرویس‌های جابجایی با خودروی سبک است. ۱۶ درصد سهم اتوبوس‌ها است، ۴ درصد سرویس‌های مدارس و ادارات است و سهم مترو تنها ۱۰ درصد است.
قطعا این الگوی مناسبی برای شهری پررفت‌وآمد در حد تهران نیست. حدود ۱۹ میلیون سفر روزانه که میانگین هرکدام حدود ۲۶ دقیقه است؛ یعنی اگر فرض کنیم جمعیت میانگین روز و شب تهران ۱۰ میلیون نفر باشد، هرکسی به‌طور متوسط در شبانه‌روز بیش از ۵۵ دقیقه از عمرش را در ترافیک تلف می‌کند.
الگوی فعلی ترافیک تهران، ناکارآمد و پرهزینه است؛ اما به نظر می‌رسد با انتقال ترافیک از روی زمین به زیرزمین و تقویت مترو می‌توان آن را در جهت کیفیت هوا و حتی مدیریت زمان تغییر داد. بااین‌همه داستان توسعه حمل‌ونقل عمومی و مترو سال‌ها است که در هزارتوی تامین منابع مالی دست‌وپا می‌زند.
دولت هرسال بودجه‌ای را به‌عنوان یارانه حمل‌ونقل عمومی در نظر می‌گیرد. به‌علاوه مبالغی هم از سوی وزارت کشور به کلان‌شهرها پرداخت می‌شود که معمولا در حد اسم‌ورسم داخل بودجه می‌مانند؛ مثلا در بودجه سال ۱۳۹۸ در بخش یارانه‌های بودجه متفرقه یارانه حمل‌ونقل عمومی ۴۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی‌شده. همچنین در ردیف‌های درآمد-هزینه بودجه متفرقه اعتباری معادل ۱۳۲.۵ میلیارد تومان هم برای ایجاد ناحیه کاهش آلودگی هوا در تهران و شهرهای آلوده در نظر گرفته‌شده است. علاوه بر این در زیرمجموعه بودجه وزارت کشور هم ۹۷ میلیارد تومان برای شهرداری تهران تعیین‌شده است. بااین‌همه امیدی به بودجه دولتی نیست. این بودجه‌ها در سال‌های گذشته هم معمولا تخصیص داده نمی‌شدند، چه برسد امسال که دولت به دلیل کاهش شدید درآمدها حتی برای پرداخت حقوق کارکنان و بازنشستگان نیز با مشکل رو‌به‌رو است؛ اما همین دولت هزینه زیادی را صرف یارانه بنزین می‌کند. طبق آمار سال ۱۳۹۶، میزان مصرف بنزین در تهران حدود ۱۲ میلیون لیتر در روز بوده است. اگر فرض کنیم حجم مصرف در همین حد باشد و یارانه‌ای که دولت برای هر لیتر بنزین می‌دهد فرض محال ۳ هزار تومان هم باشد، روزانه ۳۶ میلیارد تومان یارانه بنزین می‌دهد که در سال به ۱۳ هزار میلیارد تومان می‌رسد.
این با منطق و حساب‌وکتاب جور درنمی‌آید، اما از آن‌سو ترس از شوک تورمی، دست‌ودل دولت را برای اصلاح یارانه سوخت بسته و مانع سرریز این پول برای سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل عمومی می‌شود.
بنابراین هر چه هست، در خود شهرداری تهران است، اما آیا شهرداری که خود برای پرداخت حقوق بیش از ۶۴ هزار کارمند، گرفتار مشکلات مالی است، می‌تواند از پس تامین هزینه‌های توسعه مترو و ساماندهی نظام حمل‌ونقل عمومی برآید؟
پاسخ این سوال خود موضوع گزارش دیگری است.
مطالب مرتبط:
سهمیه طرح ترافیک خبرنگاران به برخی مدیران و فرزندانشان رسید
دغدغه های آخر سال خبرنگاران؛ بحران مالی، کاغذ، تعدیل و حالا طرح ترافیک
حذف بودجه فیلتر دوده! بهشت نشینان آلودگی هوای تهران را فراموش کردند
اُزن در کام تهرانی‌ها: آیا روزهای آلوده سال ۱۳۹۸ افزایش می‌یابد؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر