لایحه «تعیین و تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» روز گذشته (دهم مهر ۱۳۹۸) توسط شورای نگهبان به تصویب رسید. پیش از آن، شورای نگهبان بارها این لایحه را به دلیل وجود «مشکلات امنیتی» رد کرده و آن را برای بررسی مجدد، به «کمیسیون قضایی» مجلس شورای اسلامی پس فرستاده بود.
شورای نگهبان اعطای تابعیت به این کودکان را به علت آنچه «خوف بروز مشکلات و مسایل امنیتی» نامیده و آن را خلاف «موازین شرعی» دانسته بود، مغایر با بند پنجم اصل سوم «قانون اساسی» عنوان میکرد. این اصل بر جلوگیری از نفوذ «اجانب» تاکید میکند.
این بار مجلس شورای اسلامی برای جلب نظر مساعد شورای نگهبان، پیشنهاد داد که علاوه بر وزارت اطلاعات که مرجع رسیدگی به صلاحیت اتباع خارجی است، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران نیز اقدام به بررسی و صدور گواهینامه امنیتی برای افراد متقاضی کند.
به این ترتیب، وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه از این پس وضعیت مادران ایرانی متقاضی را بررسی و برای آنها گواهی امنیتی صادر میکنند. اگر فرزندان این مادران از سن ۱۸سالگی گذشته باشند، لازم است برای آنها نیز گواهی امنیتی صادر شود.
با اینکه مراجع دولتی در اظهارات متفاوتی آمار کودکان فاقد هویت را ۴۹ هزار تا ۱۵۰ هزار کودک عنوان کردهاند، اما فعالان حقوق کودک میگویند آمار واقعی این کودکان ممکن است تا یک میلیون نفر هم برسد؛ رقمی که «طیبه سیاووشی»، نماینده مجلس شورای اسلامی نیز آن را تایید میکند.
«احمد میدری»، معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در دیماه سال ۱۳۹۷ گفته بود ۴۹ هزار کودک بدون شناسنامه در کشور شناسایی شدهاند. اما «علی ربیعی»، وزیر سابق تعاون، کار و رفاه اجتماعی آمار این کودکان را تا ۱۵۰ هزار نفر عنوان کرد و ضرورت تصویب لایحه حمایت از کودکان مادران ایرانی برای کسب هویت و تابعیت ایرانی را مورد تاکید قرار داد.
ولی آیا ورود اطلاعات سپاه به عنوان یکی از دو دستگاه مرجع صدور گواهی امنیتی برای کودکان فاقد اوراق هویت و تابعیت، فرصت است یا مانع؟
«خداداد محب»، مدیر یک موسسه غیردولتی حامی کودکان مهاجر است. او میگوید سالهای متوالی در انتظار تصویب این لایحه بوده است. اما حالا نگران است که با وجود مداخله دو دستگاه امنیتی برای صدور گواهینامه، کار برای این کودکان سخت و دشوار شود.
والدین کودکان فاقد هویت با اینکه این لایحه بعد از فراز و فرود بسیار به تایید شورای نگهبان رسیده است، خوشحال هستند.
محب شبانهروز با این خانوادهها در تماس است. او تمام اوقات خود را با آنها میگذارند. میگوید شب گذشته تعدادی از والدین این کودکان در موسسهاش جمع شدهاند تا با او مشورت کنند: «ما یک گروه مددکار هستیم که به کودکان فاقد هویت درس میدهیم. تصویب این قانون اتفاق بزرگی برای بچههای ما است که تقریبا اکثریت آنها برگههای هویت ندارند و تا ۱۸ سالگی فرصت برابر برای آموزش و زندگی عادی را از دست میدهند. این در حالی است که سن بین شش تا ۱۸ سالگی دوره بسیار دشواری است که شخصیت فرد شکل میگیرد و سردرگمی و بیهویتی کودک میتواند به آسیبهای روانی او منتهی شود.»
حالا والدین کودکان فاقد هویت با اینکه این لایحه بعد از فراز و فرود بسیار به تایید شورای نگهبان رسیده است، خوشحال هستند. اما در عین حال، بخشی از ذهن آنها هم درگیر این سوال است که مبادا شرط مداخله دستگاههای ذیربط به سمت برخورد سلیقهای و گزینشی بیانجامد.
خداداد محب زیاد خوشبین نیست و فکر میکند این موضوع میتواند مانع بزرگی برای ثبت هویت این کودکان باشد. او شماره تلفن مادر «نعمت» را در اختیار «ایرانوایر» قرار میدهد. نعمت کودکی است که اوراق هویتی ندارد و مشکلی تقریبا پیچیدهای دارد. او امسال کلاس دهم است اما زندگی عادی و نرمالی ندارد. حدود ۱۷ سال پیش پدرش که از اهالی «مزارشریف» است، عاشق مادرش میشود؛ دختری که اهل یکی از شهرهای مرزی آذربایجان بود. آنها با هم قرار میگذارند که به والدین دختر در مورد هویت افغانستانی مرد دروغ بگویند.
مرد با شناسنامه یک فرد متوفی ایرانی به خواستگاری دختر میرود و ازدواج آنها با همان شناسنامه جعلی به ثبت میرسد. نعمت که به دنیا میآید، پدرش با شناسنامه فرد متوفی او را از بیمارستان مرخص میکند اما زمانی که برای درخواست صدور شناسنامه کودک به اداره ثبت و اسناد شهرستان مراجعه کرده بود، کارمندان اداره متوجه جعلی بودن شناسنامه پدر شده و حاضر نمیشوند برای نعمت اوراق هویتی صادر کنند.
حالا سالهای متوالی است که نعمت بلاتکلیف مانده است. والدینش که هنگام ازدواج اقدام به جعل سند و مدرک رسمی کردهاند هم میترسند به مراجع قضایی رجوع کنند. آنها نمیدانند اساسا میتوانند امیدوار باشند که وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه برای مادرشان با توجه به اینکه اقدام به جعل مدرک کردهاند، گواهی عدم مشکل امنیتی صادر کنند یا نه. آیا با آنها برخورد قضایی نخواهد شد؟ او میپرسد ممکن است مادرش را به زندان ببرند؟
«فریده غیرت»، حقوقدان و فعال حقوق زنان و کودکان ساکن ایران اما این اقدام مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان را درست و منطقی میداند. او در گفتوگو با «ایرانوایر»، به این نکته اشاره میکند که هر کشوری برای اداره مملکت خودش دارای یک نظاماتی است: «همه کشورهای جهان در هر جای این کره زمین در محدوده مرزهای خودشان ناچار به مراعات یک سری اصول برای حفظ تمامیت ارضی، حاکمیت کشور و امنیت مردم هستند. به نظرم در اینجا هم اگر اطلاعات سپاه برای تایید افرادی که میخواهند تابعیت ایرانی بگیرند ورود کند، کار ارزندهای است و اصلا نباید با دید منفی به آن نگریست. به این دلیل که یک نفر قرار است به تابعین کشور افزوده شود و او باید دارای موازین و شرایط مناسب باشد. پس طبیعی است که از نظر امنیتی مورد کنترل قرار بگیرد.»
او میگوید تایید این لایحه توسط شورای نگهبان، تغییر اساسی در شرایط کودکان فاقد هویت و تابعیت ایجاد میکند و او هم شخصا با نظر مساعد و مثبت به ماجرای صدور گواهی امنیتی نگاه میکند: «این اقدام برای حفظ حاکمیت و امنیت مملکت لازم است.»
اما «رضا عبدی» با فریده غیرت موافق نیست. او روزنامهنگار ساکن ایران و سردبیر سایت «الفبا» است؛ سایتی که در زمینه حقوق کودکان و تولید محتوای آموزشی برای آنها فعالیت میکند. او به «ایرانوایر» میگوید به این طرح خوشبین نیست و فکر میکند حقوق کودک در آن کاملا نادیده گرفته شده و به جای ملاحظات قانونی مرتبط با حقوق کودک، عملا سیاسی کاری شده است: «وارد کردن سازمان اطلاعات سپاه به عنوان مرجع تایید صلاحیت برای تابعیت کودکان از مادران ایرانی، عملا سیاسی کردن این موضوع است و میتواند تحصیل و هویت این کودکان را تحتالشعاع خود قرار دهد. این احتمال وجود دارد که برخی والدین بنا به دلایل نه چندان مهم، برای ثبت هویت کودکان خود بترسند به این ماجرا ورود کنند.»
این فعال حقوق کودک که به شکل عملی درگیر مشکل کودکان فاقد تابعیت و هویت است، در مورد پراکندگی جمعیت این کودکان این طور توضیح میدهد: «هر دو سوی کشور درگیر این موضوع است. یک عده در استانهای شرقی ایران، حاصل ازدواج زنان ایرانی با اتباع افغانستان یا پاکستان هستند و گروه دوم هم به قبیله بزرگ فیلیها برمیگردد؛ طایفه قابل توجهی از کُردهای غیر ایرانی که بعد از جنگ عراق و کویت وارد مرز استانهای جنوبی و حتی کرمانشاه شده و با زنان ایرانی لب مرز وصلت کردند و کودکان حاصل ازدواج با آنها فاقد هویت هستند. البته باید شهرهای مهاجرپذیری همچون مشهد، قم، سمنان و سایر شهرهای مهاجرپذیر را هم مد نظر داشته باشیم.»
عبدی معتقد است ورود سازمان اطلاعات سپاه به این ماجرا دلیل یا دلایلی سیاسی و امنیتی دارد و برای کنترل فعالیت سیاسی و امنیتی مرزنشینان است: «اما مساله اینجا است که نفع کودکان در آن دیده نمیشود. در حالی که هدف از تصویب این طرح، دیدن منفعت کودکان است و بدون منفعت آنها، اساسا این طرح بیاثر است.»
نعمت میگوید به دوستان ایرانی خود نگفته که افغانستانی است و همیشه شرایط روحی آشفتهای دارد چون از ابتداییترین حقوقش محروم شده است و حتی نمیتواند در مسابقات دانشآموزی شرکت کند. والدینش با یک وکیل داوطلب مشورت کردهاند و حالا میدانند که کارشان اگر به زندان نکشد، احتمالا متضمن پرداخت جریمه سنگین خواهد بود؛ مبلغی که خانواده فقیر آنها از پرداختش ناتوان هستند. اما آیا تصویب این لایحه میتواند معجزه زندگی این کودک باشد؟
مطالب مرتبط:
آینده فرزندان مادران ایرانی و پدران غیرایرانی در دست شورای نگهبان
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر