سه ماه از سیل ایران گذشت؛ زخم‌ها هنوز تازه هستند

فروردین ماه امسال بود که سیل گسترده، اندک شادی تحویل سال نوی مردمی را که در هزار توی تحریم و تورم گرفتار آمده بودند، به اندوه و آوارگی بدل کرد.
سیل از استان‌های مازندران و گلستان شروع شد و گستره آن به استان‌های فارس، لرستان، خوزستان و سایر استان‌های مجاور هم کشیده شد. بلایی که قریب به شصت نفر کشته داد و بسیاری را آواره و بی‌خانمان کرد.  
حالا بیش از سه ماه از آن روزها می‌گذرد و هنوز هم روزگار سیل زدگان عادی نشده و به سختی و مرارت می‌گذرد. بسیاری از وام‌های وعده داده شده یا پرداخت نشده‌‌اند یا شرایط دشواری برای دریافت دارند و کماکان یک عده در شرایط اسکان موقتند.
«سارا. ن» از فعالان مدنی شهر «پلدختر» به طور مبسوط شرایط دریافت وام‌های بلاعوض و معیشتی در این شهر را برای «ایران وایر» توضیح می‌دهد.
به گفته او در جریان سیل فروردین سه هزار و ۲۰۰ خانه مسکونی در خود شهر پلدختر درگیر شدند و این آمار، خسارات حومه و اطراف شهر را در برنمی‌گیرد. از این تعداد، چهارصد واحد تخریب کامل شده‌‌اند به این معنا که قابل سکونت نیستند. برخی خانه‌ها چهارچوب و ظاهرشان حفظ است اما زیربنای آن‌ها کاملا شسته شده و رفت و آمد در آن‌ها خطرناک است.

او توضیح می‌دهد که برای خانه‌های درگیر سیل دو گزینه وجود دارد؛ تعمیری یا تخریبی: «برای کسانی که گزینه تعمیر دارند ۱۵ میلیون تومان وام معیشتی برای خرید وسایل اصلی زندگی پرداخت می‌شود. به این معنا که باید با این پانزده میلیون یخچال و اجاق گاز و تلویزیون و فرش و سایر وسایل زندگی بخرند. پانزده میلیون هم برای تعمیر منزل در نظر گرفته شده و گفته‌‌اند که ده میلیون تومان هم قرار است به طور بلاعوض پرداخت بشود که البته تا به حال هیچ کس مبلغ ده میلیون را دریافت نکرده و همه کسانی که مشمول این موام بلاعوض می‌شده‌‌اند فقط پنج میلیون آن را دریافت کرده اند.»

همین موضوع را در یک کانال تلگرامی محلی از کاربران متعددش پیگیری می‌کنم. از آن‌ها می‌پرسم که آیا وام ده میلیون تومانی بلاعوض به دست آن‌ها رسیده یا نه. همه پاسخ دهنده‌ها تایید می‌کنند که تاکنون فقط پنج میلیون از آن ده میلیون واریز شده است.
«اسد معرفت» یکی از سیل‌زده‌هایی است که به سوال من پاسخ داد. او می‌گوید وقتی به بانک مراجعه کرده به او گفته‌‌اند «پنج میلیون بعدی زمانی که کار تعمیرات به پایان برسد به آنها داده خواهد شد.» اسد البته امیدوار نیست که این وعده هم محقق شود: «به ما پنج میلیون تومان داده‌‌اند. اما یکی از کارمندان بانک مسکن می‌گفت وام بلاعوض در نظر گرفته شده ده میلیون تومان است و پنج میلیون دوم را زمانی می‌دهند که کار تعمیر خانه کاملا تمام شده باشد.»

«سارا. ن» به شرایط پرداخت وام در مورد خانه‌های کاملا تخریب شده اشاره می‌کند: «برای کسانی که خانه‌هایشان به طور کامل تخریب و غیر قابل سکوت باشد دوازده میلیون وام بلاعوض در دو نوبت می‌دهند. یک پنج میلیون هم مجزا وام می‌دهند و اگر آن افراد قصد ساخت خانه داشته باشند و زمینشان جزو بستر رودخانه نباشد ۱۵ میلیون هم وام معیشتی و پنجاه میلیون هم برای ساخت خانه پرداخت می‌شود که کلا مبلغی نزدیک به هفتاد میلیون وام می‌شود. اما پنجاه میلیون وام ساخت را یک باره نمی‌دهند مثلا پی را بریزی پنج میلیون، بار آجر تخلیه کنی پنج میلیون. دیوار بکشی پنج میلیون بعدی.»
اسد معرفت می‌گوید این مبالغ درست است، اما با توجه به تورم و بالا رفتن قیمت مصالح با این پول حتی نمی‌شود یک آلونک با چهار دیوار خالی هم سر هم کرد: «مثلا می‌گویند پانزده میلیون وام معیشتی برای وسایل ضروری است. این در حالی است که الان یک یخچال چیزی حدود پنج میلیون است. یعنی با پانزده میلیون شاید بشود چهار قلم اساسی خرید.»

پرداخت وام برای مستاجرانی که خانه‌هایشان را از دست داده‌‌اند به مراتب سخت‌تر است. آنها باید چند ضامن معتبر به بانک معرفی کنند. شرایطی که تامین آن به علت بدی وضعیت اقتصادی اهالی شهر و فقر فزاینده پس از سیل، دشوار به نظر می‌رسد.
برای مستاجرها، چه آنها که جزو گروه تعمیری‌ها باشند یا تخریبی‌ها، پانزده میلیون وام پرداختی و پنج میلیون هم وام بلاعوض در نظر گرفته شده.به گفته سارا، چادر تخریبی‌ها را جمع کرده و آنها را به خانه‌های مسکن مهر انتقال داده‌اند: «قرار گذاشتند که بخش دولتی رهن و اجاره آنها را پرداخت کند اما این برنامه هم به طور عملی پیشرفتی نداشت چون دولت به طور تمام و کمال مبلغ رهن و اجاره را نمی‌داد.»
«شهلا زرلک» ساکن جاده ساحلی شهر پلدختر بود. خانه او را سیل به طور کامل با خود برد و او، شوهر و سه فرزند خردسالش تا اواخر اردیبهشت ماه در چادرهایی که توسط هلال احمر به پا شده سکونت داشتند. بعد از آن به یکی از واحدهای مسکن مهر منتقل شدند.

اما شادی خانواده شهلا برای پیدا شدن یک سقف ایمن دوام زیادی نداشت: «اولش گفتند مسکن مهر حداقل تا یک سال مجانی است و دولت مبلغ رهن و اجاره را پرداخت می‌کند. وقتی رفتیم یک چهاردیواری خالی بود. نه آب داشت نه برق نه آبگرمکن. یک تکه موکت ته آپارتمان انداخته بودند. خانه‌ها جای پرت و دوری بود با این همه ما راضی بودیم. تا اینکه یک نفر آمد و گفت صاحب آن ملک است و اجاره ایی که دولت به او می‌دهد کافی نیست و ما هم باید ماهانه چهارصد هزار تومان پرداخت کنیم. همین شد که همسرم گفت یک خانه رهنی ارزان پیدا می‌کنم. چون هم چهارصد هزار تومان زیاد بود، هم آن آلونک جای پرتی بود و هم احساس می‌کردیم خانه غصبی است.» 

«سارا. ن» فعال مدنی ساکن پلدختر می‌گوید که شرایط پرداخت وام به کسانی که خانه‌هایشان در مسیل رودخانه بوده و به طور کامل تخریب شده نیز مانند سایر موارد تخریبی است. با این تفاوت که زمین آنها رایگان است.  
سارا به ایران وایر می‌گوید: «انتخاب زمین اختیاری نیست بلکه زمین را روبروی همان مسکن مهر انتخاب کرده‌اند. این امکان البته فقط برای کسانی است که خانه‌هایشان قابل بازسازی نیست. شرایط پرداخت وام‌ها هم از شش ماه تا دو سال بعد از پرداخت است. البته همه اینها وعده‌هایی بود که به طور کامل محقق نشد. یعنی به جز همان پنج میلیون یا شش میلیون اندک، هنوز هیچ کدام از آنها به سیل زدگان به طور کامل پرداخت نشده است.»
محلی‌ها می‌گویند اغلب این وام‌ها نیازمند ضامن دولتی است و به علت شرایط بد اقتصادی، غالب خانواده‌ها انگ «بدحساب» را یدک می‌کشند و به این دلیل قادر به دریافت وام نیستند.

سارا از خانواده‌ای می‌گوید که به علت نداشتن ضامن معتبر، شرایط بسیار سختی را می‌گذرانند: «آنها از اعراب رانده شده عراقی هستند که در منطقه سازمانی‌ها ساکن بودند. خانه شان تخریب شده، کسی را ندارند که ضامن‌شان بشود و چون شغل دولتی ندارند وامی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. خیلی‌ها همین چند سال پیش صاحب شناسنامه شدند. با توجه به اینکه کسی برای دریافت وام پانزده میلیون تومانی، ضامن‌شان نمی‌شود، فقط می‌توانند از وام پنج میلیون بلاعوض استفاده کنند و برای همین هم بلاتکلیفند. از خانه این همسایه به خانه آن آشنا دربه در شده‌اند.»
اسد معرفت هم می‌گوید تقریبا هیچ کدام از اطرافیانش وام‌های وعده داده شده را به طور تمام و کمال دریافت نکرده اند: «من تا الان یازده میلیون وام گرفته‌‌ام و مبالغ بیشتری که قول داده‌‌اند عملی نشده. معلوم نیست این وعده‌ها درست است یا نه و ما نگرانیم مبادا همه چیز فراموش شود.»
با محلی‌ها که حرف می‌زنی تنها بخش روشن ماجرا همدلی گسترده و سرریز شدن سیل کمک‌های مردمی به مناطق سیل زده بوده. به شکلی که زلزله زدگان کانکس نشین سر پل ذهاب و سیل زدگان خوزستان هم که خودشان درگیر مصیبت بودند، بعد از آنکه شهر پلدختر درگیر سیل شد، با اندک بضاعتشان در این مساعدت همگانی کمک کردند.
سارا می‌گوید: «کمک‌های مردمی فوق العاده زیاد بود. هر چقدر بگویم کم گفته‌‌ام همان روزهای اول از آب معدنی و نان گرفته تا اقلام دارویی و پوشاک، به شهر سرازیر شد. چون آب کل شهر قطع شده بود نانوایی‌ها و رستوران‌ها نمی‌توانستند خدمات بدهند. برای همین روزهای اول مردم واقعا در مضیقه بودند. اما کمک‌های مردمی از لرستان و کردستان و خوزستان راهی منطقه شد. یک سری از پلدختری‌های ساکن شهرهای دیگر هر روز از نانوایی‌های خرم آباد یا شهرهای اطراف نان می‌خریدند، در صندوق عقب ماشین می‌گذاشتند و به منطقه می‌آوردند.»

به گفته او وضعیت کمک رسانی به زنان سرپرست خانوار دشوارتر بوده: «زن‌هایی هم بودند که در شرف جدایی بودند و در ارگان‌های دولتی اسمشان به عنوان سرپرست خانوار ثبت نشده بود، نه متاهل محسوب می‌شدند و نه تحت تکفل همسر سابقشان بودند. کمک رسانی به آنها از طرف مراجع دولتی سخت بود اما نیروهای مردمی به این مرزبندی‌ها توجه نمی‌کردند.»
اسد معرفت به مسئله جاده‌های مواصلاتی اشاره می‌کند. جاده‌هایی که کماکان مسدودند: «سیل، جاده‌های مواصلاتی پلدختر به خرم آباد را تخریب کرد. آن روزها گفتند شهروندان سیل زده مجبور نیستند تا سه ماه عوارض آزادراه پل زال را به عنوان راه جایگزین جاده پلدختر به خرم آباد، بپردازند. حالا مهلت سه ماهه تمام شده و جاده کماکان مرمت نشده است.»
این نابسامانی فقط مختص به بازسازی منازل نیست. در بخش کشاورزی نیز بسیاری از وعده‌ها محقق نشد.
«رضا شاکرمی» باغداری است که باغ انجیرش در منطقه زیودار و در جریان سیل به شدت آسیب دیده است.  
او می‌گوید برای تشکیل یک پرونده مربوط به خسارت سیل می‌بایست از سی و چهار مسوول در سی و چهار اداره مختلف امضا می‌گرفت: «تا پیش از جریان سیل دلم به روزهای آخر تابستان و بارگیری محصول خوش بود. اما چون باغم در مسیر جریان رودخانه قرار داشت، جریان سیل تعدادی از درخت‌های باغ را کند و با خودش برد. آنها که جان بیشتری داشتند و ماندند در سطح گسترده ایی از گل و لای تا نصفه پوشانده شدند. پمپ آب باغ هم با جریان سیل رفت و من دیگر نمی‌توانم یک پمپ تازه بخرم. حالا هم باغ دارد در بی‌آبی و خشکسالی تابستان می‌سوزد و هم من در مسیر رفت و آمد دریافت وام‌هایی هستم که قولش را داده بودند.»
این شرایط الزاما به شهر پلدختر محدود نمی‌شود. قریب به سه هزار و ۸۲۶ نفر از سیل زدگان مناطق محروم خوزستانی کماکان در اردوگاه‌ها ساکن بوده و با گرمای پنجاه درجه این استان و انواع بیماری‌های عفونی درگیرند. روند کند دریافت وام و مراحل سخت و خسته کننده آن از ضامن معتبر تا تهیه سند و مدرک آن‌ها را به ستوه آورده و از وعده‌هایی تاکنون محقق نشده گلایه دارند.

تماشا در یوتیوب

یکی از اهالی «ابوحمیظه» خوزستان به ایران وایر می‌گوید کمک‌های دولتی که قرار بود بعد از سیل کمک حال مردم باشد به طور عادلانه میان مردم توزیع نشده است: «وام‌های معیشت را در مرحله اول به شهری‌ها می‌دهند. ما که روستایی هستیم و دستمان نمی‌رسد چاره ایی جز صبر کردن نداریم. این یک جور بی‌عدالتی محض است. ما فکر می‌کنیم به یک سری رسیدگی کامل شده و به عده‌ای اصلا نگاه هم نمی‌کنند. البته روستایی‌ها به کلی فراموش شده اند.»مردم استان‌های سیل زده با مشکل دیگری نیز مواجهند؛« قبض آب‌های پرداخت نشده».

از آن جا که توانایی خرید وسایل جدید منزل برای اهالی محروم این شهرها وجود ندارد، آنها با شستشو، تلاش کرده‌‌اند وسایل فرو رفته در گل و لای خودشان را بازیابی کنند و اکنون با قبض آب‌های سنگینی مواجه شده‌اند که قادر به پرداختش نیستند. 
از سوی دیگر موضوع پرداخت وام‌های قبل از سیل نیز کماکان روشن نیست. مراجع دولتی به طور سربسته گفته‌‌اند که وام‌های قبل از سیل یا مشمول بخشش می‌شود یا مشمول مهلت. اما مردم به روشنی نمی‌دانند که آیا این وعده واقعی است یا هر ماه دارد به سود وام‌های بانکی آنها افزوده می‌شود؟ آیا مهلتی که به آنها داده شده حقیقت دارد یا هر ماهی که می‌گذرد به میزان بدهی آنها به بانک‌ها افزوده خواهد شد؟اینها و هزاران سوالی که کماکان بی پاسخ مانده و وعده‌هایی که محقق نشده، کام مردم بازمانده از سیل را تلخ کرده است.