شمال ایران را همه به سبزی و طراوت گیاهان و درختانش می‌شناسند. تا همین چند سال پیش هم وقتی از کنار جاده می‌گذشتی سرسبزی چشم نواز این درختچه‌های جوان و درختان و مراتع زیبای شمال همه را مدهوش خود می‌کرد. حالا اما دیگر از آن زیبایی‌ها خبری نیست. از ویلاسازی‌ها و تخریب جنگل‌ها به بهانه‌های مختلف که بگذریم، این بار نوبت آفت «شب‌پره شمشادی» است که قریب به ۷۲ هزار هکتار از شمشادهای شمال را به زوال کشانده و این درختان همیشه سبز را در سراشیبی انقراض قرار داده است.
شمشادهای هیرکانی با نام علمی بوکسوس هیرکانا پوجارک (Buxus hyrcana Pojark)، ۷۲ هزار هکتار از سطح ۱. ۹ میلیون هکتاری جنگل‌های شمال ایران را پوشانده اند. گستردگی آنها از آستارا در استان گیلان تا علی آباد کتول در استان گلستان در سطح حدود ۴۲ هزار هکتار برآورد شده است.
این گونه درخت که به آن لقب همیشه سبز داده‌‌اند، منحصر به فرد و مختص جنگل‌های هیرکانی است. سایه پسند و دوستدار آب و هوای دریایی بوده و نه تنها ارزش زیبایی شناختی دارد که فواید صنعتی و دارویی آن همچون استفاده در درمان رماتیسم و حتی برای تقویت مو و رفع سردرد نیز پیشنهاد شده است.
با این وجود هجوم دو آفت «بلایت» یا «سوختگی شمشاد» و پس از آن «شب پره شمشادی» در سال‌های اخیر این گونه ارزشمند را در خطر نابودی قرارداده و اکنون در فهرست گونه‌های گیاهی در خطر انقراض اتحادیه بین المللی حفظ طبیعت (IUCN) است.
در حدود سه سال پیش یعنی خرداد ماه ۱۳۹۵، پارک بنفشه نمک آبرود مازندران در شمال ایران نخستین جایی بود که آفت شب پره شمشادی در آن دیده شد. بیدی ویرانگر و غیر بومی که در کره، چین و تایوان زندگی می‌کند و البته در کشورهای اروپایی هم مشاهده شده اما مشخص نیست که چطور به جنگل‌های هیرکانی رسیده است.
مبارزه با این آفت از همان زمان در دستور کار قرار گرفت اما از آنجایی که برای از بین بردن کامل شب پره شمشادی بایستی چندین بار سم پاشی انجام شود و کشور همیشه با کمبود منابع مواجه بوده، این آفت آنچنان رشد کرد که حالا دیگر بیشتر رویشگاههای شمشاد را در بر گرفته است.
خبرگزاری فارس اردیبهشت ماه امسال در گزارشی از خزان شمشادهای شمال و خشکیدگی کامل این گونه‌های ارزشمند خبر داد: «از سال ۹۵ با شیوع آفت شب‌پره شمشاد، خزان سبزترین گونه جنگل‌های شمال فرا رسید به‌طوری‌که در برخی از جنگل‌ها یا اثری از شمشادها نیست یا اگر هست تشخیص اینکه همان شمشاد سرسبز است تقریبا غیرممکن شده است. اگر از همان ابتدا بحث مبارزه با آلودگی در دستور کار قرار می‌گرفت اینک شاهد از بین رفتن سبزترین گونه جنگل‌های شمال نبودیم.»
یک کارشناس و عضو انجمن حفاظت از جنگل‌های ایران در گفت و گو با «ایران وایر»، شب پره شمشادی را آفت خطرناکی می‌داند که می‌تواند تمامی عرصه‌های شمشادی شمال کشور را نابود کند: «این آفت در هر سه دقیقه یک برگ شمشاد را می‌خورد. درختچه‌ها را از ریشه می خشکاند و برای اینکه از خطر گرما و سرما دور باشد به دور خود تارهایی می‌تند. در لابه لای برگ‌ها لانه و از آنها تغذیه می‌کند که همین موضوع سبب از بین رفتن و خشک شدن شمشادها می‌شود.»
این محقق یک دهه اخیر را سال‌هایی سخت برای شمشادهای شمال می‌داند. سال‌هایی که حمله دو آفت «بلایت» و «شب پره شمشاد» یکی پس از دیگری سبب شد تا این گونه ارزشمند کشورمان رو به زوال گذارد: «بیماری بلایت از اواخر دهه هشتاد به شمشادهای شمال حمله کرد و هفت سال ادامه یافت. از سال ۹۵ هم که آفت شب پره شمشادی وارد شد و برگ و پوست و بذر این گونه را خورد و آن را کاملا خشکاند. سازمان جنگل‌ها هم موفق نشد با آنها مقابله کند.»
او با تاکید بر اینکه شمشادهای هیرکانی از گونه‌های اندمیک کشور و بسیار ارزشمند هستند، از نابودی سطح گسترده‌‌ای از آنها خبر می‌دهد: «از شروع حمله این آفت هشدارهای زیادی نسبت به مقابله با آن به مسئولان داده شد اما متاسفانه کسی توجهی نکرد. سازمان محیط زیست دخالت نکرد و سازمان جنگل‌ها هم به بهانه کمبود اعتبار نتوانست آنچنان که باید و شاید سم پاشی‌های مداوم داشته باشد. به همین دلیل است که امروز بسیاری از توده‌های شمشادی ما در جنگل‌های هیرکانی از بین رفته و دیگر کار از کار گذشته است.»
بر اساس گزارش خبرگزاری‌های داخلی ایران آفت شب پره شمشاد وارداتی است و از سه سال پیش به ناگهان وارد ایران شد. فرضیه‌های بسیاری برای ورود این بید به شمال کشور مطرح شده که در بین آنها حمله «بیوتروریسم» بیشتر مورد توجه متخصصان بوده است.
یکی از این کارشناسان با تاکید بر این موضوع به «ایران وایر» می‌گوید: «سال‌ها پیش ما توانستیم از شمشاد داروی ضد سرطان پستان و ضد ایدز بسازیم. در صورتی که این دارو به تولید انبوه می‌رسید کمپانی‌های دیگر که برای این بیماری‌ها داروی مقطعی تولید می‌کنند متضرر می‌شدند».
به باور او به همین علت هم بود که آفت شب پره شمشاد همزمان در برخی از نقاط جهان همچون جمهوری آذربایجان و برخی از کشورهای اروپایی و ایران شیوع پیدا کرد و دولت‌ها هم توان مقابله با آن را نداشتند.
شواهدی که او و همکارانش برای اثبات این فرضیه دارند این است که آفت شب پره شمشاد در وهله نخست بسیار تنبل بوده و در طول حیات خودش حداکثر ۵ کیلومتر پرواز و در نهایت ۶ دوره تجدید نسل می‌کند: «این در حالی است که مشاهدات ما نشان می‌دهد این آفت در سه نقطه از شمال کشور از جمله «پارک بنفشه نوشهر، آستارای گیلان و چشمه بلبل گلستان که هر دو دقیقا از نقطه اول ۴۰۰ کیلومتر فاصله دارند توزیع شده است. آن هم آفتی که تنبل است و فقط ۵ کیلومتر می‌تواند پرواز کند. بنابراین مشخص است که این آفت به این مناطق بُرده شده است.»
مسعود منصور، معاون حفاظت امور اراضی سازمان جنگل‌ها نیز فروردین ماه امسال در مصاحبه‌‌ای به خبرگزاری ایسنا به این موضوع اشاره کرد و گرچه انتقال گونه مهاجم آفت شب‌پره به جنگل‌های شمال از طریق بیوتروریسم را تنها یک فرضیه دانست اما از رایزنی ها برای اطمینان خاطر در این باره خبر داد: «با سازمان پدافند غیرعامل رایزنی‌هایی داشتیم اما دستگاه‌ها و گروه‌های مختلف متخصصین باید در زمینه راه نفوذ و انتقال این گونه به ایران ما را کمک کنند.»
منصور همچنین معتقد است که آفت شب پره شمشاد می‌تواند از طریق شمشادهای تزیینی وارد ایران شده باشد و در وضعیت کنونی نه تنها سازمان جنگل‌ها که مدیریت بحران و سازمان‌های دیگر هم برای مقابله با این آفت باید به میدان بیایند.
موضوعی که این کارشناس سازمان جنگل‌ها نیز بر آن تاکید دارد: «در دوره ریاست خداکرم جلالی بر سازمان جنگل‌ها در حدود ۲۰ میلیارد تومان برای مقابله با آفت شب پره شمشاد و سم پاشی شمشادها به هر کدام از اداره‌های کل سازمان در استان‌های مختلف پرداخت شد. با این وجود پروژه موفق نبود و در همان زمان کارشناسان پیشنهاد دادند به جای هزینه برای مقابله‌های بی‌اثر، نهال شمشادها را تولید و بذر آنها را جمع آوری و ذخیره کنیم».
به گفته او قرار بود شمشادهای سالم به عنوان نمونه برداشت و با پلاکاردهایی در مکان‌های مخصوصی نگهداری شوند تا پس از پایان حمله آفت شب پره شمشاد و پاک شدن جنگل بتوان آن را دوباره به اکوسیستم جنگلی کشور بازگرداند: «در همین راستا دفتر جنگل کاری، پارک‌ها و ذخیره گاههای جنگلی سازمان جنگل‌ها توانست ۲ میلیون اصله نهال شمشاد را در حوزه استحفاظی هر چهار اداره کل منابع طبیعی شمال کشور در سال ۹۷ تولید و ۲۰ کیلو بذر شمشاد نیز جمع آوری و در مرکز بذر «کلوده» ذخیره کنند».
او در پایان می‌گوید: «هر کیلو بذر در حدود ۶۰ هزار بذر در خود دارد و سال‌ها می‌توان از آنها نگهداری کرد. بنابراین گرچه شاهد نابودی شمشادهای کنونی هستیم اما پس از اینکه به تایید دفتر گیاه پزشکی سازمان جنگل‌ها آفت شب پره شمشاد از جنگل‌های هیرکانی رخت بر بست می‌توان این نهال‌ها را به زیستگاهشان بازگرداند و دوباره شاهد رویش شمشادهای جوان در جنگل‌های هیرکانی بود.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر