توصیه‌های کلیدی درباره بلوغ زودرس دختر و پسرها

«نادیا کراهی»، معلم دبستان روستای «دغاغله» اهواز، بار اول که به سینه های برجسته «حمیره» زیر لباس نازک و نیم‏دارش دقت کرده، خیال کرده است اشتباه می بیند. زنگ تفریح حمیره را صدا زده و بی آن که دخترک حساس بشود، پشت دیوار کهنه دست‏شویی مشترک بین پسرها و دخترها، او را وارسی کرده است. حمیره شش سال و نیم دارد. چه طور چنین چیزی ممکن است؟ بعدازظهر نادیا رفته کتاب‎خانه دهستان‎شان در «عنافچه» و هرچه کتاب پزشکی پیدا می شده، زیر و رو کرده و آخرش هم عقلش قد نداده که چرا حمیره یک باره زن شده است.

نادیا روز بعد تمام تلاش خود را به کار گرفته است تا مادر حمیره را قانع کند که او باید برود دکتر. مادر حمیره از خیال این که معلم مدرسه می خواهد روی دخترش عیب بگذارد، عصبانی بوده و دعوایشان شده است. یک ماه از این ماجرا نگذشته که نادیا این بار با اتفاق تازه تری روبه رو شده؛ این بار زیر بغل «غلام»، پسرک هشت ساله کلاس دوم دبستان را دیده است. وقتی زنگ ورزش، پسرک می خواسته لباس عرق کرده اش را در بیاورد، دیده که یک انبوه موی سیاه زیر بغل پسرک جا خوش کرده است.

این روزها افزایش اختلالی به نام « بلوغ زودرس»، خانواده های ایرانی را بیش از دهه های گذشته درگیر کرده است. «سحر توافق» از بهورزان و مراقبین خانه های بهداشت شاغل در شبکه بهداشت و درمان مرودشت به «ایران‎وایر» می گوید همکارانش در سراسر کشور در این مورد دستورالعمل ها و راه‎کارهایی برای راهنمایی خانواده های درگیر با این معضل دریافت کرده اند اما علت ویژه ای برای افزایش این اختلال اعلام نشده است: «کسی به درستی نمی داند کدام یک از عوامل علمی متعدد بروز بلوغ زودرس، این روزها بر جامعه کودکان ایرانی اثرگذار بوده است.»

معمولا دختران بعد از 10 سالگی و پسران پس از 12 سالگی نشانه های بلوغ را بروز می دهند اما این روزها گاهی دختران شش ساله یا پسرهای هفت تا هشت ساله را می بینی که سبیل و موهای زیر بغل دارند و عملا دارند بدون طی کردن دوران کودکی، وارد مرحله جوانی می شوند.   

در برخی کشورهای توسعه نیافته جهان برای جلوگیری از نشانه های بلوغ زودرس در دختران، اقدام به اعمال خشونت آمیزی هم‏چون اتوی پستان ها می کنند. این پروسه بسیار دردناک معمولا توسط مادر یا زنان خانواده با گرم کردن وسایل آهنی هم‎چون کف‎گیر و گوشت کوب و زدن روی سینه های دختر نوجوان انجام می شود.
کشور کامرون از جمله کشورهایی است که چون ضربه زدن بر روی پستان ها دختران نوجوان برای جلوگیری از بزرگ شدن آن ها در آن جا امر بسیار متداولی است، دولت نسبت به این اقدام اعلام جرم کرده و تا سه سال زندان برای انجام این سنت در نظر گرفته است.   

دکتر «محمد فصیحی»، فوق تخصص غدد کودکان توصیه می کند در صورت مشاهده علایم بلوغ جسمی کودکان، والدین به هیچ وجه وحشت زده نشوند اما فوری به پزشک معالج مراجعه کنند. چون احتمال این که این اتفاق به علت وجود بیماری های دیگری هم‏چون تومور یا وارد آمدن ضربه به مغز کودک رخ داده باشد، وجود دارد: «از آن جایی که این اتفاق می تواند از چند جهت مشکل زا باشد، نباید آن را دست کم گرفت؛ به ویژه بروز بلوغ زودرس در پسران را باید جدی تلقی کرد، چون ممکن است نشانه تومور مغزی یا "آننسفالی" باشد؛ بلوغی که به آن "بلوغ مرضی" می گویند.»

اما حتی اگر دلیل بلوغ زودرس در پسران به علت ضربه یا عفونت و یا تومور نباشد، باز هم آن را باید جدی گرفت: «ظاهر شدن علایم بلوغ جسمی وهورمونی در کودکان منجر به ایجاد تمسخر در گروه هم‏سالان می شود و تاثیرات روانی نامطلوبی برجا می گذارد که می تواند اعتماد به نفس یک کودک را خدشه دار کند. در حالی که در صورت مراجعه به موقع به پزشک، ممکن است بتوان با دارو رشد "گنادوتروپین" و هورمون های جنسی را کاملا کنترل کرد.»

به گفته این متخصص، این هورمون نقشی تحریک کننده در تخم‎دان دختران و بیضه پسران دارد و باعث ظاهر شدن علایمی چون رشد سینه ها و موهای ناحیه شرمگاه یا بزرگ شدن بیضه ها در کودکان می‌شود.او در طول چند سال گذشته به کرات با خانواده های نگرانی مواجه شده است که نسبت به سرعت رشد و ظهور علایم بلوغ نگرانند. این در حالی است که پیش از آن در این مورد مراجعه کننده کم تری داشته است.

دکتر فصیحی می گوید خانواده ها فقط زمانی نگران باشند که جوانه زدن سینه ها یا رشد موهای شرمگاهی در دختران پیش از هشت سالگی و در پسران پیش از نه و نیم سالگی دیده شود:«در غیر این صورت، نگرانی جدی و قابل توجهی وجود ندارد. چون ممکن است فرآیند عادی بلوغ باشد که در برخی کودکان روند طولانی تر و کندتری دارد.»

مادر «ملیکا» این أواخر هر وقت می خواسته ملیکا را حمام کند، با امتناع او مواجه می شده است. دخترک إصرار می کرده که خودش بلد است استحمام کند. مادر متوجه غیرعادی بودن ماجرا می شود و با إصرار و وارسی تن دخترش، متوجه جوانه زدن و رشد نابه‏هنگام سینه های ملیکا می شود:«پزشک بعد از معاینه ملیکا، برایش یک آمپول تجویز کرد و گفت تزریق این دارو مانع پیشرفت این روند می شود و علایم و نشانه های بلوغ را متوقف می کند و بلوغ تا زمان استفاده دارو به تعویق می افتد. من چون خودم در یک رشته بیولوژیکی در دانشگاه تدریس می کنم و به زبان انگلیسی مسلط هستم، سعی کردم مقالات علمی را در این رابطه مطالعه کنم. متوجه شدم در تمام جهان آمار کودکانی که با پدیده بلوغ زودرس مواجه شده اند، نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است و این مساله محدود به ایران نیست. اما در برخی نقاط جهان، فقر و نامناسب بودن تغذیه،‌ چاقی مفرط کودکان یا مصرف مواد حاوی نگه دارنده و شیمیایی، استفاده بی رویه از فست فودها و غذاهای آماده و مواد کافیین دار و شکلات می تواند این روند را تسریع کرده اند.»

اولین علت بلوغ زودرس در کودکان، مشخصات ژنتیکی و حتی اختلالات ژنتیکی بین والدین است. پس از ژن، موقعیت جغرافیایی، وزن،‌ قد و شرایط تغذیه کودکان می توانند اثرگذار باشند. در دخترها چاقی و در پسرها لاغری مفرط در بلوغ زودرس بی تاثیر نیستند.

«سحر توافق»، بهورزی که در این مورد آموزش دیده است، به  اضطراب واسترس ناشی از این تغییر در کودکان مبتلا اشاره می کند: «ممکن است این اتفاق هم‏چون یک امر عادی، از سر کودک بگذرد اما در اغلب موارد می تواند منجر به آسیب های شدیدی روانی و اختلالات عدیده شود. معمولا این کودکان به دلیل اختلافات فیزیکی و تغییراتی که مابین خود وهم‏سالانشان احساس می کنند، تنها می شوند. ناامنی واضطراب و هم‏چنین دل‏شوره از طرد شدن توسط هم‏سالان ودوستان باعث انزوای بیش از پیش این کودکان خواهد شد.»

سحر در شش ماه گذشته با چندین مورد از این کودکان و خانواده های آن ها مواجه شده است. «رویا»، دختر هشت ساله ای است که در کلاس دوم دبستان درس می خواند. پدر و مادر او که قدی نزدیک به 123 سانتی متر و وزنی حدود ۲۷ کیلوگرم دارد، حدود شش ماه است هم‏زمان با رشد موهای زائد زیر بغل وناحیه شرمگاهی و رشد بی رویه سینه هایش، با مراجعه به متخصص غدد، هر28 روز یک بار با تزریق یک آمپول «دیفرلین»، این روند را کنترل می کنند. قرار شده است این روند تا تشخیص پزشک برای قطع درمان کماکان ادامه یابد.

«فاطمه»، دختر ۱۰ ساله ای که حدود دو سال دیفرلین استفاده می کرده، حالا بنا به تشخیص پزشک معالجش، روند درمان را متوقف کرده است و به بدن او اجازه داده اند سیر طبیعی و نرمال رشدش را در پیش بگیرد.  
اما از همه نگران کننده تر، وضعیت «سامان» شش ساله است. او با ظاهر شدن موهای زائد بر روی بیضه و زیر بغلش، این روزها درگیر «ام.آر.آی» و انجام آزمایش های تشخیصی است. با این که بلوغ زودرس در دختران پنج برابر بیش‎تر از پسران است اما به همین نسبت هم مشاهده علایم بلوغ زودرس در پسران می تواند خطرناک و نگران کننده باشد.

دکتر فصیحی به والدین تاکید می کند در صورت مشاهده علایم بلوغ زودرس در کودکان، ماجرا را جدی تلقی و حتما با یک فوق تخصص غدد و متابولیسم مشورت کنند.