اکثریت مولوی‌های سیستان و بلوچستان، صدای مردم منطقه‌اند

جمعه ۲۵خرداد، مولوی طیب ملازهی، امام جمعه اهل سنت ایرانشهر پرده از یک خبر تلخ برداشت. او گفت در این شهرستان ۴۱ دختر ربوده شده و به آنها تجاوز شده است. مسئولان استانی ابتدا واکنش همدلانه به این خبر داشتند و قول دادند متجاوزان تعقیب می شوند ولی اندک اندک ورق برگشت، جزییات تکذیب و تعدیل شد و حجت الاسلام منتظری، دادستان کل کشور با اشاره به تلویحی به مولوی طیب زهی، اتهام «تشویش اذهان عمومی» را متوجه او کرد. فارغ از کشاکش این پرونده، رویکرد و افشاگری مولوی طیب ملازهی، برای بسیاری قابل توجه بود و بار دیگر توجه را به ائمه جمعه اهل سنت سیستان و بلوچستان جلب کرد.

تعیین ائمه جمعه سراسر کشور، از سوی «شورای سیاست گذاری ائمه جمعه» زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی صورت می گیرد. به جز تهران، در شهرهای بزرگ مثل مراکز استان ها، نمایندگان ولی فقیه که به طور مستقیم از سوی آیت الله خامنه ای انتخاب می شوند، سمت «امام جمعه دائم» را بر عهده دارند. آنها  «ائمه جمعه موقت» همان شهرها را نیز تعیین می کنند.

 مثل همه استان های دیگر، رهبر جمهوری اسلامی در سیستان و بلوچستان هم یک نماینده با عنوان «نماینده ولی فقیه» دارد.  آیت الله عباسعلی سلیمانی عهده دار این سمت در سیستان و بلوچستان است. با این تفاوت که  او خود در کسوت یک روحانی شیعه، جایگاه «نمایندگی ولی فقیه در امور اهل سنت» این استان و استان کرمان را هم اشغال کرده است؛ نمادی روشن از آن چه آیت الله خامنه ای از آن با عنوان «وحدت شیعه و سنی» یاد می کند. چنان که فشار بر امامان جمعه منتقد نیز با اسم رمز وحدت و با اتهام خدشه دار کردن آن انجام می شود.

وظیفه عباسعلی سلیمانی در  کرسی «نمایندگی ولی فقیه در امور اهل سنت» سیستان و بلوچستان، تعیین ائمه جمعه برای تمام شهرهای سنی نشین این استان است.

امّا «نماینده ولی فقیه در امور اهل سنت» استان های مختلف، تنها یکی از نهادهایی است که به رهبر جمهوری اسلامی در کنترل امور اهل سنت، کمک می کند. «شورای نمایندگان ولی فقیه در مناطق قومی» و «دفاتر نمایندگی ولی فقیه در امور اهل سنت مناطق قومی»، در کنار «شورای برنامه ریزی مدارس دینی اهل سنت» و «مجمع جهانی تقریب مذاهب» و «سپاه پاسداران»، از دیگر ابزارهای رهبر جمهوری اسلامی در این پروژه هستند.

در مقابل، علمای مستقل بلوچ هم ساکت ننشسته اند؛ آنها با تأسیس نهادهایی مثل «هیات فتوای اهل سنت» و مجموعه ای بنام «شورای هماهنگی مدارس دینی اهل‌سنت سیستان و بلوچستان»، تلاش کرده اند برنامه های درسی و امور مدارس دینی را مستقل از حکومت سامان بدهند.

ائمه جمعه سنّی مذهب سیستان و بلوچستان از دو  قشر مختلف هستند؛ اقلیتی کاملا حکومتی که از سوی نماینده ولی فقیه در امور اهل سنت بصورت مستقیم یا غیر مستقیم  از طریق رانت و حمایت های حکومتی و با هدف رقابت با امام جمعه مستقل شهر انتخاب می شوند، و دسته ای بزرگ تر که از طریق اقبال مردم، جایگاه امامت جمعه را به دست می آورند.

علمای مستقل بلوچ با تأسیس نهادهایی مثل «هیات فتوای اهل سنت» و مجموعه ای بنام «شورای هماهنگی مدارس دینی اهل‌سنت سیستان و بلوچستان»، تلاش کرده اند برنامه های درسی و امور مدارس دینی را مستقل از حکومت سامان بدهند.

عبدالستار دوشوکی، رئیس مرکز مطالعات بلوچستان، روند رسیدن روحانیون مستقل به جایگاه امامت جمعه در سیستان و بلوچستان را این گونه روایت می کند: « ائمه جمعه اهل سنت، در پروسه ای کاملا مردمی مورد اقبال و پذیرش عموم قرار می گیرند. در بین اهل سنت سیستان و بلوچستان انتخابات یا پروسه رسمی برای گزینش امام جمعه شهر وجود ندارد. مردم از نظر شرعی و فقه حنفی کاملا آزاد هستند پشت سر هر امام جمعه ای به تمایل و تشخیص شخصی خویش نماز بخوانند و بدین ترتیب او را امام جمعه خود بخوانند و در امور شرعی با او مشورت بکنند.»

بر اساس یک سنت تاریخی، روحانیون مختلف شهرها، هر کدام مسجدی را برای اقامه نماز احداث می کنند و در طی سال ها هر کدام، با استقبال بیشتری رو به رو شد و مثلا توانست مدرسه مذهبی تأسیس کند، کم کم به عنوان امام جمعه شهر هم شناخته می شود.

به این ترتیب عجیب نیست اگر در یک شهر سنی نشین سیستان و بلوچستان،  چندین مولوی مستقل در کنار یک امام جمعه منصوب دفتر نماینده رهبری به اقامه نماز برای مردم مشغول باشند.  در شهرهایی مثل ایرانشهر، مولوی طیب که تجاوز به چندین زن را افشا کرد، امامت جمعه مسجد نور را بر عهده دارد و در کنار آن امامان مستقل دیگری در بقیه مساجد، به این کار مشغول هستند.

در کنار مولوی طیب، مولوی عبدالصمد کریم زایی، امام جمعه اهل سنت منصوب به دفتر آیت الله سلیمانی است که در مواردی از جمله خبر تجاوز به دختران ایرانشهری، دو موضع کاملاً متفاوت گرفتند. یا در خود زاهدان، در حالی که اکثریت مردم مولوی عبدالحمید، امام جمعه مسجد مکی را به رسمیت می شناسند، مولوی براهویی به عنوان امام جمعه مسجد جامع رحمانی این شهر فعالیت می کند.

ائمه جمعه منصوب ولی فقیه، جایگاه های دیگر حکومتی مثل نمایندگی استان در مجلس خبرگان، نمایندگی در شورای برنامه ریزی مدارس اهل سنّت و دیگر مناصب رسمی را هم در دست دارند.

عبدالستار دوشوکی دلیل شکل گیری این ساختار ائمه جمعه در میان سنّی های بلوچ را این طور توضیح می دهد:« از نظر فقه حنفی هر شخصی آزاد است تا مسجد و یا امام جمعه خودش را پیدا کند؛ و هیچگونه حجت شرعی بر اهل سنت برای پیروی از فتوا و یا  انتخاب مسجد و امام جمعه وجود ندارد. مضاف بر اینکه  اهل سنت مرجع تقلید ندارند. در نتیجه مقلد کسی نیستند. بنابراین مردم در عمل به میل خویش به ائمه جمعه مستقل و غیرحکومتی روی می آورند.»

رابطه مولوی های مستقل که خارج از اراده ولی فقیه به این منصب می رسند، با حکومت جمهوری اسلامی خوب نیست و همواره تنش هایی بین آنها وجود داشته است. اعتراضات دامنه دار مولوی نقشبندی به تبعیض علیه اهل سنّت، افشاگری مولوی کوهی امام جمعه "پشامگ" درباره سوء استفاده بسیج از نفوذ و جایگاهش در نظام،  اعتراض امام جمعه ساربوگ در مورد قتل یک کارگر از سوی مأموران ناجا و البته شکایت خود مولوی طیب امام جمعه مستقل ایرانشهر از تخریب نمازخانه اهل سنت در تهران و افشای جنایت تجاوز به زنان در ایرانشهر از  نمونه های دیگر این انتقادهای مولوی های مردمی از سیاست های حکومتی است.

رابطه مولوی عبدالحمید، مهم ترین چهره این گروه با مقام های حکومتی هم همواره پر از تنش بوده است. تنش هایی که به ممنوع الخروج شدن او و حتی محدودیت سفر برای سایر استان ها به جز تهران منجر شده و مقام های حکومتی از سفر شخصیت های مذهبی اهل تسنن در استان های دیگر به سیستان و بلوچستان جلوگیری می کنند تا دایره نفوذ و شبکه مولوی عبدالحمید محدود بماند. شروع محدودیت ها برای عبدالحمید از زمانی بود که او به طور مستقیم از آیت الله علی خامنه ای،‌ رهبر جمهوری اسلامی انتقاد کرد. در یکسال گذشته، نامه نگاری هایی بین او و رهبر جمهوری اسلامی انجام شده و در دیدارهای علنی، نشانه هایی از آشتی و تفاهم بروز یافته ولی کماکان بین آنها رابطه ای هاشمی وار، برقرار است. او هم مثل هاشمی در کنار نمایش دوستی ظاهری با خامنه ای، "نمایندگان" رهبر در ارگان های مختلف را عامل انحراف جمهوری اسلامی از "مسیر اصلی" معرفی می کند. به عنوان نمونه، سال ١٣٩٠، دو سال بعد از تشکیل "شورای برنامه ریزی مدارس اهل سنت" با دستور رهبر جمهوری اسلامی، مولوی عبدالحمید از دخالت زیاد "نماینده ولی فقیه" در آموزش روحانیون، انتقاد شدیدی کرد. همین امسال، امام جمعه "فنوج"، حتی آیت الله سلیمانی نماینده خامنه ای در امور اهل سنت سیستان و بلوچستان را به "اختلاس" بودجه مولوی های بلوچ متهم کرد.

واکنش حکومت به این انتقاد و اعتراض ها هم البته تند بوده است. علاوه بر محدودیت سفر مولوی عبدالحمید، بازداشت مکرر مولوی نقشبندی و دستگیری مولوی کوهی امام جمعه "پشامگ"، مرگ مشکوک مولوی عبدالغنی شاهوزهی و ...، نمونه هایی از عدم تحمل پافشاری ائمه جمعه بر حقوق مذهبی و قومی منطقه خود بوده است.

در واقع در نبود نهادهای مدنی قدرتمند، تریبون نماز جمعه  اهل سنت در سیستان و بلوچستان، تا حدی توانسته ابزاری باشد برای بیان مشکلات و حرف و درد مردم. اعتراض های مولوی های بلوچ از تریبون نماز جمعه البته بیشتر در دایره رعایت "حقوق عقیدتی" و "معیشتی" شهروندان اهل سنّت محدود بوده است ولی حکومت جمهوری اسلامی مایل نیست که چنین شبکه ای گسترش یابد و به یک تریبون ملی و موثر تبدیل شود. واکنش های تند و تیز به افشاگری درباره جنایت های ایرانشهر و تلاش برای به حاشیه و سکوت کشاندن آن، ادامه همین سیاست است.