عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست کشور دو روز پیش در نشستی که با دانشجویان انجمن اسلامی دانشگاه امیرکبیر داشت، با تایید بر نقش عوامل انسانی و به ویژه نبود مدیریت آب در خوزستان گفته است: "با روال طبیعی هر جای ایران ممکن بود خشک شود ولی خوزستان آخرین نقطه بود. حتی ممکن است گیلان و مازندران خشک شود ولی برای خوزستان این اتفاق نمی‌افتاد اما مشکلی که در خوزستان داریم مدیریت آب و فقدان تشخیص اولویت‌هاست. منابع آب را در آن منطقه از دست دادیم یا از نظر کیفی آلوده کردیم".
او یکی از مهم ترین اشتباهات در این زمینه را ساخت ستد گتوند دانسته است: « بخش اعظم آب خوزستان را با یک اشتباه مهندسی محرز شور کردیم.» این نخستین بار نیست که او به ماجرای این سد اشاره می کند. سال ٩٤ هم در مصاحبه ای به خبرگزاری آنا گفته بود که مطالعات مربوط به سد گتوند «عمق کافی» ندارد و بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ١٩ درصد از حجم مخزن سد گتوند را نمک پوشانده است.
سد گتوند علیا یکی از بزرگ‌ترین سدهای ایران بر روی رودخانه کارون و در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از ریزشگاه رودخانه کارون، در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان شوشتر و در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد. دریاچه این سد با مخزنی ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعبی دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور (پس از کرخه) است و بلندترین سد خاکی ایران محسوب می‌شود.
اما این انتقادات درباره سد گتوند در سال های اخیر بارها تکرار شده است. حمیدرضا خدابخشی، رئیس انجمن صنفی مهندسان آب خوزستان هم چندی پیش با تاکید بر نقش گتوند در افزایش شوری آب کارون به روزنامه همشهری گفته بود: «طبق برآوردهایی که دانشگاه تهران انجام داده سد گتوند شوری آب کارون را ٣٥ درصد افزایش داده است.»
یک کارشناس آب در این خصوص به "ایران وایر" می گوید: «موضوع بحران آب بسیار پیچیده و مثل ساعتی است که در آن یکسری چرخ دنده های کوچک و بزرگ وجود دارد. بنابراین در صورتی که حتی یکی از این چرخ دنده ها کار نکند، بقیه آنها هم فلج خواهند شد. در مورد بحران آب خوزستان هم همین اتفاق افتاده است. از یک طرف با کشت نیشکر و ساخت سدهایی همچون گتوند آب را شور کرده اند، از طرفی دیگر برخی کشاورزان برنج می کارند که به آب زیادی نیاز دارد. از سویی آب را منتقل می کنند و از سوی دیگر آب را پشت سدها نگه می دارند که تبخیر زیاد می شود و منابع آبی از بین می روند. به عنوان مثال ما می گویید در ورودی به خلیج فارس آب باید دارای کیفیت معقولی در حجم و میزان شوری باشد که نشان دهد سالم است. بنابراین در صورتی که حجم آب کم شود، آب شور وارد منطقه می شود زیرا آب شیرین کم شده است. اگر هم کیفیت را کاهش دهیم که محیط زیست را نابود می کنیم. در خوزستان اکنون هر دو این اتفاقات افتاده است. هم کیفیت و هم آورد آب کاهش یافته است. اینها نشان می دهد در بالادست آب برداشته شده و کشت نیشکر، سد گتوند و تخلیه فاضلاب ها هم کیفیت آب را کاهش داده و آن را شور کرده اند.»
سید محمدعلی بنی هاشمی، مدیر کمیته راهبری پروژه رفع شوری سد گتوند نیز در سال ٩٤ با بیان اینکه این سد از سوی دانشگاه تهران یک اشتباه ملی عنوان شده، اعلام کرد که بر اساس مطالعات انجام‌شده توسط دانشگاه تهران سهم سد گتوند در آلودگی رودخانه کارون ٢٥ درصد است. او در خصوص راهکارهای علاج بخشی به گتوند که از سوی دانشگاه تهران ارائه شده گفت: «راهکار اول تخلیه شوری به حوضچه‌های تبخیر نمک توسط خط لوله به محدوده‌ای در فاصله ٣٥ کیلومتری از بدنه سد و راهکار دوم مدیریت مخزن است که اصول و رویکردهای اعمال آن با مشارکت همه ذی‌نفعان تدوین خواهد شد».
راهکار اول چندان مورد توجه قرار نگرفت و تلاش شد که ایده مدیریت مخزن اجرایی شود. راهکاری که به گفته حسین صدقی، استاد و مدیرگروه تخصصی علوم ومهندسی آب دانشگاه آزاد شکست خورده است: «اینکه گفته می شود شوری آب گتوند کاهش یافته صحت ندارد و مخزن سد گتوند همچنان مانند یک کارخانه شورآبه سازی در حال شور کردن آب کارون و از بین بردن زمین های خوزستان است». او که از سال ها پیش تنها راهکار علاج بخشی به گتوند را انحراف مسیر آب کارون و جلوگیری از ورود آن به مخزن سد می داند، به ایران وایر می گوید: «با توجه به تاثیر شدید گتوند در شورسازی آب کارون تنها راه این است که با ایجاد کانالی از زیر سد عباسپور، آب را به شوشتر انتقال دهند تا هیچ برخوردی با نمک نداشته باشد. درست است که هزینه بر است اما بهتر از این است که تمام زمین های خوزستان با نمک نابود شوند.»
اختلاف نظرهای موجود درباره ابعاد بحران و راه حل های موجود، به خوبی نشان می دهد که تا چه اندازه یافتن حقیقت یا مقصران تک تک این رویکردها و اتفاقات مشکل است. حتی در این چند سال که بحث سد گتوند داغ شده، هنوز رسانه ها و کارشناسان درباره اینکه چه کسانی مقصر این پروژه هستند به توافق نرسیده اند. متهم ردیف اول این پرونده، وزارت نیرو و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء، وابسته به سپاه هستند.
وزارت نیرو نه تنها خودش را مقصر نمی داند که معمولا زیر بار افزایش شوری آب کارون نمی رود و سپاه هم توپ را به زمین وزارت نیرو انداخت. عبادالله عبداللهی، فرمانده قرارگاه خاتم الانبیاء در مصاحبه ای در همین خصوص به ایلنا گفت: «سپاه تنها مجری طرح گتوند بوده و اگر در سد گتوند به گنبد نمکی برخوردیم، این قضیه به طراحی مشاور بر می‌گردد.» شرکت مهندسی مشاور "مهاب قدس" که زیرنظر وزارت نیرو کار می کند، مشاور طرح بوده و یکی از کارفرمایان و تامین کنندگان مالی آن سپاسد است.
فارغ از جدال های رسانه ای، اشتباهات در ساخت گتوند در سال ٩٤ از سوی دیوان محاسبات اداری تایید شد و امین حسین رحیمی، رئیس دیوان محاسبات کشور در مصاحبه ای اعلام کرد با بررسی پرونده سد گتوند در دیوان محاسبات، با افرادی که در مطالعات اولیه طرح با وجود گنبدهای نمکی اقدام به ساخت سد کرده‌اند در هر جایگاهی که باشند، برخورد قانونی خواهد شد اما مقصران هرگز به پای میز محاکمه کشیده نشدند.
رضا اردکانیان، وزیر نیرو هم که در زمان معاونت او در وزارت نیرو، سد گتوند، ساخته شد، در نطقی برای اخذ رای وزارت خود از نمایندگان مجلس شورای اسلامی درباره گتوند گفت: «ما مرتکب اشتباهاتی شده ایم که قطعا به آنها پرداخته خواهد شد. نه صرفا برای درس گیری، که طبیعتا این نیز یک ضرورت جهت پرهیز از اشتباهات آینده است، بلکه به جهت رسیدگی های قانونی لازم و همچنین برخوردهای قانونی لازم با هرگونه قصور و تقصیری که در این صحنه صورت گرفته است و من به صورت خاص به پروژه سد گتوند اشاره می کنم که این موضوع به اتکاء ظرفیت های کارشناسی ذی صلاح و مورد اعتماد در سطح کشور رسیدگی خواهد شد.» این وعده نیز محقق نشد.
گره گتوند چنان کور شده که حتی از بین بردن و حذف چنین صورت مسئله ای هم به یک بحران تبدیل شده است. عیسی کلانتری، ريیس سازمان محیط زیست ایران آذر۹۶ به روزنامه شهروند گفته است «اگر بخواهیم گتوند را نابود کنیم، برای خوزستان سیل ایجاد کرده ایم. خارج کردن سد گتوند از شبکه، ۱۰هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد و خارج کردن آن از شبکه ۱۲سال زمان نیاز دارد. روزنامه شهروند برای گزارشش در آن زمان تیتر «درد بی درمان گتوند» را انتخاب کرده بود. این دقیق ترین توصیف است.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر