آبیاری در گرما، هدر دادن منابع آب است

نجف آباد - مرتضی کوثری، شهروند خبرنگار

این روزها که فصل تابستان است و هوا هم گرم شده، وقتی در جاده‌های بین شهری و روستایی، از کنار زمین‎های کشاورزی رد می‎شوید، مزارع زیادی را می‎بینید که کشاورزان زیر نور تند آفتاب و هوای گرم و شرجی مشغول آبیاری زمین‌های خود با شیوه‎هایی مثل آبیاری «بارانی» هستند. اما این کار آن‎ها بیش‎تر هدر دادن آب است. این در حالی است که کشور با مشکلات بزرگی به خاطر کم‏آبی در برخی نقاط کشور و بی آبی و بحران خشک‏سالی در برخی نقاط دیگرمواجه است. برای همین است که هرگونه هدر دادن آب در هر جایی باید حساسیت همه ما را برانگیزد.

بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده از سوی سازمان‏های مسوول، بیش‎تر از ۹۰ درصد آب شیرین و قابل استفاده کشور در بخش کشاورزی مصرف می‎شود. این در حالی است که طبق همان آمارها، بخش زیادی از این آب نیز به دلیل کشاورزی سنتی، غیرعلمی و بی‏برنامه هدر می‏رود.

بخشی از مشکلات به دلیل شیوه‌های کهنه و قدیمی کشاورزی و آبیاری زمین‌های زراعی مانند روش «غرقابی» است که در آن زمین را از حجم زیادی آب لبریز می‎کنند به شکلی که محصولات تا ساقه در آب غرق می‏شوند. این روش در کشت برخی محصولات مثل برنج و برخی گونه‌های دیگر در ایران مثل صیفی‌جات استفاده می‌شود که همین روش حجم بسیار زیادی از آب را هدر می‌دهد.

اگر چه چندین سال است شیوه‎های مدرن آبیاری مانند آبیاری بارانی، «قطره ای» و «تحت فشار»  در بخش زیادی از زمین‎های کشاورزی استان‏های مختلف کشور فراگیر و مرسوم شده است اما حتی در این روش هم گاهی کشاورزان کارهایی می‎کنند که حجم زیادی از آب را هدر می‌دهد و باعث می‎شود کیفیت آبیاری مزارع تا حد زیادی کاهش پیدا کند.

یکی از این کارها که آن را هنگام عبور از کنار بیش‎تر مزارع و زمین‎های کشاورزی می توان دید، آبیاری مزرعه در ساعت‎های نادرست و اشتباه است. این کار به ویژه در فصل بهار و تابستان که هوا گرم است و بخش زیادی از آب صرف شده برای کشاورزی زیر تابش آفتاب و گرمای هوا بخار می‎شود، بین کشاورزان رایج است و تلاشی برای اصلاح این کار و تغییر شیوه کشاورزی خود هم نمی‌کنند.

در این روش، بیش‎تر کشاورزان کار خود را مانند همه مشاغل دیگر از ساعت ۸ یا ۹ صبح آغاز می‌کنند و بسته به وسعت و مساحت زمین، تا ظهر کار را ادامه می‌دهند. این در حالی است که در همین ساعات درست هوا در حال گرم‏تر شدن است و به همین دلیل نیز هر ساعت بر حجم آبی که به دلیل گرما بخار شده و به آسمان می‏رود، افزوده می‏شود.

طبق گفته کارشناسان کشاورزی و همین‏طور براساس اطلاعات اولیه‏ای که در زمینه آگاهی‎سازی کشاورزان در سایت‎های تخصصی وجود دارد، کشاورزان بهتر است زمین‌های زراعی خود را در ساعات پایانی روز که خورشید در حال غروب کردن است، آبیاری کنند تا آب ریخته شده پای محصولات بیش‎ترین فرصت را داشته باشد در عمق زمین نفوذ کند و ریشه‎های گیاه را برای رشد کردن آماده و تغذیه کند.

در این ساعت از روز که گرمای هوا در حال کاهش و خورشید نیز در حال غروب است و کمی بعد نیز شب فرا می‎رسد، پس از آبیاری زمین، کم‏ترین حجم از آب بخار می‏شود و از بین می‎رود. علاوه بر این، مزیت دیگر این روش، فرو رفتن مازاد آب صرف شده در دل زمین و حفظ رطوبت خاک و هم‏چنین اضافه شدن آن به سفره‏های آب زیر زمینی است.

اما متاسفانه این کار در بین بسیاری از کشاورزان کشور مرسوم نیست و به همین دلیل آن‎ها از فرصت روز و وقت کاری معمول خود مانند هر شغل دیگری استفاده می‌کنند. این روش بیش‎ترین خسارت را هم به خودشان و هم منابع آب‌ زیرزمینی که این روزها بیش‎تر از هر زمانی دیگری به ارزش و اهمیت آن پی برده و نیاز داریم، می زنند.

طبیعتا مسوولان بخش کشاورزی و رسانه‌های کشور باید در این زمینه اطلاع‌رسانی و کشاورزان را از این موضوع آگاه کنند تا با همین وقت شناسی ساده، به سهم خود کمک بزرگی به منابع آبی کشور و همین‏طور افزایش راندمان تولید محصولات خود کرده باشند.