نقش و اهمیت بیت کوین در دوران تحریم چیست؟

در حالیکه بازارهای ارز و طلای ایران در تلاطم هستند و نرخ افزایشی طلا یک رویداد عادی شده٬ توجه بسیاری از سرمایه گذاران و کسانی که سپرده هایی به ریال دارند به ارزهای مجازی جذب شده است. ارزهایی که پیش از این هم در ایران هوادار داشته اند و این روزها کاربردهای جدیدی پیدا کرده اند. 

اول ارز مجازی از کجا آمده است و چیست؟‌ ارزهای مجازی یکی از تبعات پیش بینی نشده توسعه شبکه جهانی اینترنت بوده اند. بیت کوین که معروفترین این ارزها این روزها همه کاربردهای یک واحد پولی را دارد و برای پس انداز و سرمایه گذاری و انتقال سرمایه گذاری مورد استفاده قرار می گیرد. بسیاری ارزهای مجازی را امتداد پول الکترونیک می دانند، حال آنکه بر خلاف پول الکترونیکی ارز مجازی متکی به پشتوانه فیزیکی نیست.

مزیت ارز مجازی در این است که در غیرقابل جعل بودن آن است. هر واحد پول مجازی در واقع یک امضای الکترونیکیست که قابل استفاده توسط کاربر دیگری نیست. برای همین در شبکه جهانی اینترنت تنها دارنده ارز مجازی قادر به استفاده از آن است. از آنجایی که بیت کوین، قدیمی ترین ارز مجازی موجود است، محققان بسیاری روند تغییرات ارزش این ارز و مبادلات آن را از طریق وبسایت های مختلف مطالعه کرده اند. اولین دلیل روی آوردن بسیاری به استفاده از بیت کوین پنهان بودن مبادلات به این ارز و سایر ارزهای مجازی از دید دولت هاست. مبادله ارزهای مجازی در شبکه جهانی بانکداری ردی از خود به جای نمی گذارد. 

تحقیقات نشان می دهد که بین میزان جرائم در یک جامعه و تقاضا برای ارزهای مجازی رابطه مثبتی وجود دارد ولی این روزها تقاضا برای سرمایه گذاری و استفاده از ارزهای مجازی بعنوان یک دارایی مولفه غالب در تعیین تقاضا برای این ارزهاست. به گزارش بلومبرگ تعداد کاربران ارزهای مجازی در سال جاری میلادی چهار برابر شده و بسیاری در حال پس انداز به و سرمایه گذاری در این ارزها هستند.

در ایران هر دو مولفه در حال حاضر مطرح هستند. پیام٬ مهندس ۴۵ ساله کامپیوتر و صاحب یک شرکت نرم افزاری٬ می گوید «برای خیلی ها این روزها خرید بیت کوین یعنی پس انداز و چون بازار ارز و طلا ملتهب است٬ خیلی ها امیدوارند از سرمایه گذاری در ارزهای مجازی بهره هنگفتی ببرند». این افراد کسانی هستند که بازار جهانی ارزهای مجازی را دنبال می کنند و از تحولات آن با خبرند. سعید یک بازنشسته ارتش است که در تابستان گذشته ۱۰ هزار دلار در بیت کوین سرمایه گذاری کرده است. او می گوید «بیت کوین در حال افزایش بود و و مطمئنم ضرر نمی کنم». ۲۰ ارز مجازی هر کدام ارزشی بیش از ۱ میلیارد دلار دارند و بیت کوین با ارزش ۴/۱۱۷ میلیارد دلار در صدر قرار دارد و اتروم با ارزش کل ۵۳ میلیارد دلار در جایگاه دوم است. جالب است بدانیم که تنها ۱۷ میلیون بیت کوین و ۱۰۰ میلیون اتروم در گردش هستند ولی بیش از ۱۰۰ گونه ارز مجازی در جهان وجود دارد. 

ارزهای مجازی برای سعید فرصت خوبی بوده اند تا هم ارزش سرمایه اش را حفظ کند و هم سود خوبی ببرد. سعید با دلار ۴۲۰۰ تومانی  هر بیت کوین را ۲۵۰۰ دلار خریده است٬ با توجه به نوسانات بازار ارز در ایران و با توجه به تغییرات بهای بیت کوین در بازار جهانی ارزش سرمایه گذاری ۶ برابر شده است و ارزش واقعی آن به دلار ۳ برابر شده است. کمتر گزینه ای در داخل ایران می تواند با سرمایه گذاری در ارز مجازی رقابت کند. برای همین با وجود آنکه تعداد سرمایه گذاران ایرانی ارز مجازی زیاد نیست، حجم سرمایه گذاری در این ارزها چشمگیر است. محمد رضا پورابراهیمی،‌ رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی  اعلام کرده که ۲.۵ میلیارد دلار سرمایه به منظور خرید ارزهای مجازی از کشور خارج شده است. این رقم دیگر نه از سوی بانک مرکزی و نه از سوی بانکهای بین المللی قابل رهگیری نیست. به این ترتیب صاحبان این سرمایه توانایی مبادله و جابجایی سرمایه در بازارهای سرمایه جهان را علیرغم تحریم های ایالات متحده آمریکا علیه ایران حفظ کرده اند. نکته ای که از دید فعالان اقتصادی و دولتمردان ایران پنهان نمانده است. 

دولت ایران هنوز نمی داند چه سیاستی درباره ارزهای مجازی باید اتخاذ کند. از یک سو دولت می خواهد کنترل بازار سرمایه  را در دست داشته باشد و ناظر بر مبادلات در این بازار باشد و از سوی دیگر با  توجه به تحریم های ایالات متحده و آشوب در بازار ارز ایران به دنبال معرفی ارز مجازی ملیست. نتیجه این تمایل به کنترل و نیاز به بهره بردن از ارز مجازی بخشنامه های ضد و نقیض بانک مرکزی و تفسیرهای سردرگم کننده از آنهاست.

در آخرین بخشنامه بانک مرکزی درباره ارزهای مجازی که دوم اردیبهشت ماه سالجاری صادر شده، به کار گیری ارزهای مجازی در تمام مراکز پولی و مالی کشور ممنوع شده است. بانک مرکزی در این بخشنامه و بخشنامه های مشابه به تصمیم شورای عالی مبارزه با پولشویی اشاره می کند که انواع ارز مجازی را به دلیل کاربری در پولشویی و تامین مالی فعالیت های تروریستی و جابجایی پول مجرمین ممنوع اعلام کرده است.

با اینحال یک کارشناس بانک مرکزی که بر روی پروژه پول مجازی ملی کار می کند، به ایران وایر می گوید این ممنوعیت برای مبارزه با پولشوییست و به این معنا نیست که داشتن پول مجازی ممنوع است: «بانک مرکزی می خواهد با پولشویی مقابله کند وگرنه ارز مجازی بخشی از واقعیت اقتصادی امروز جهان است».

در حالیکه بانک مرکزی می خواهد با ارز مجازی مقابله کند، محمد جواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حال مذاکره با پست بانک برای معرفی ارز مجازی در ایران است. این تلاش برای بسیاری شبیه تلاش دولت ونزوئلا در زمینه ارزهای مجازی است. این دولت در حالیکه تحت تحریم های آمریکاست شاهد اقتصادی با نرخ تورمی چهار رقمیست٬ ارز مجازی پترو را معرفی کرده است تا بتواند سرمایه لازم جهت فعالیت های اقتصادی را بدون استفاده از دلار جذب کند. ایران نیز نیازمند ارزیست که با آن بتواند در خارج از چهارچوب تحریم های ایالات متحده به مبادله بپردازد٬ نفت خود را بفروشد و سرمایه جذب کند.  

همزمان با دولت ایران٬ دولت های روسیه و چین هم در حال بررسی استفاده از ارز مجازی برای فعالیت در خارج از چهارچوب های تحریم های مختلف و فعالیت در خارج از محدوده نظارتی نهادهای بین المللی هستند. با اینحال به نظر می رسد ایران هنوز تا استفاده رسمی از ارزهای مجازی برای مبادله راهی طولانی در پیش دارد. خرید این ارزها هم نیازمند دلار است٬ که این روزها به آسانی در ایران پیدا نمی شود٬‌ و حتی نرخ های مبادله ارزهای مجازی تابع نظام مبادله ارزهای رسمی و نرخ های رسمیست.

برای اقتصادی که دولت مایل است ناظر همیشگی آن باشد و بسیاری در حال استفاده از این سیستم نظارت برای سوء استفاده های کلان هستند ارزهای مجازی لزوما راه حل قطعی نیستند. برای سرمایه گذار خرده پای ایرانی که می کوشد ازادی عملی خود را در اقتصادی که در داخل مبتلا به نظارت مرکزی نهادهای حکومتیست و در خارج با تحریم مواجه است٬ ارزهای مجازی راهی برای حفظ ارزش سرمایه و آزادی عمل اقتصادی هستند. به نظر نمی رسد ممنوعیت اعلام شده از سوی بانک مرکزی تغییری در این واقعیت ایجاد کند. هر چه باشد ارز مجازی ارزیست که قرار نبوده است بانک های مرکزی توان نظارت بر آن را داشته باشند.