تحریم های آمریکا چه تاثیری بر وضعیت ایران در جام جهانی دارد؟

دامنه بازگشت تحریم های آمریکا پس از خروج از برجام به تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی روسیه هم کشیده شده و کمپانی تولید لوازم ورزشی نایک اعلام کرده که از ارائه کفش‌هایش به فوتبالیست‌های تیم ملی که پیش از این با این شرکت قرارداد داشته، خودداری می کند.

در رویدادی جداگانه، شرکت آدیداس تامین کننده لباس تیم ملی ایران در جام جهانی روسیه هم از فروش عرضه عمومی این لباس خودداری کرده و فدراسیون بین المللی فوتبال (فیفا) که لباس رسمی همه تیم های حاضر در جام جهانی را در سایت اش می فروشد، لباس تیم ایران را مستثنی کرده است. آدیداس می‌گوید لباس‌های تولید شده برای تیم ملی ایران را باید از فدراسیون فوتبال ایران خرید در صورتی که لباس دیگر تیم های حاضر در جام جهانی را که تامین کرده، می فروشد.

در حالی که در جام جهانی قبلی در برزیل کشور ایران تحت شدیدترین تحریم‌های بین المللی قرار داشت، با هیچکدام از این دو مشکل رو به رو نبود. چرا این اتفاق برای ایران در این دوره از جام جهانی رخ داده؟

هردوی این محدودیت ها که جز ایران هیچ تیمی در جام جهانی با آن مواجه نیست، دلایلی حقوقی دارد.

تحریم های آمریکا وسط زمین فوتبال

نایک یکی از مشهورترین تولیدکنندگان لوازم ورزشی در جهان، یک شرکت آمریکایی و مقر آن در ایالات اورگن در غرب ایالات متحده است. بنابراین همه مقررات و قوانین تحریم های آمریکا در ارتباط با ممنوعیت معامله با ایران شامل این شرکت و محصولات آن می شود.

بر اساس قوانین ملی تحریمی آمریکا علیه ایران، معامله شهروندان و شرکت های این کشور با شهروندان و شرکت های ایرانی ممنوع است و در صورت تخطی از این مقررات ممکن است جریمه مالی یا حتی مجازات حبس در انتظار محکومان باشد. این دسته از تحریم ها ارتباطی با برنامه اتمی ایران هم ندارد که با برجام رفع شده باشد.

هدف از وضع این مقررات محدود کردن دسترسی ایران به کالاها و خدمات آمریکایی بوده است. در صورتی که شرکت‌های آمریکایی به هردلیل علاقه به مبادلات تجاری یا امضای قرارداد با ایران داشته باشد، برای اینکه جریمه و دادگاهی نشوند باید از وزارت خزانه داری آمریکا مجوز بگیرند.

کفش بازیکنان تیم ملی جز لباس متحد الشکل و رسمی آنها محسوب نمی شود و هر بازیکن می تواند بنابراین سلیقه شخصی کفش بخرد یا با شرکتی برای تامین آن قرارداد امضا کند. شرکت های تولید لوازم ورزشی در این قراردادها از فرصت حضور بازیکنان در مسابقات پرتماشگر برای تبلیغ محصولات خود استفاده می کنند و در برابر ورزشکاران هم ضمن تامین رایگان نیازهای خود مبالغ کلانی هم بابت تبلیغ این محصولات دریافت می کنند.

نایک برای همکاری با ایران و فروش محصولاتش به شهروندان این کشور مجوزی از وزارت خزانه داری نگرفته بنابراین برای پایبندی به مقررات تحریم، نمی تواند با بازیکنان ایرانی برای تامین کفش قرارداد داشته باشند اما این محدودیت شامل حال وزرشکاران ایرانی الااصلی که در خارج از ایران زندگی می کنند، نمی شود.

 نایک در یک مورد با یکی از فوتبالیست های ایرانی الااصل ساکن سوئد قراردادی برای تامین کفش داشته اما پس از دعوت او به تیم ملی فوتبال ایران، اعلام کرده است که از ارائه تازه ترین  محصول‌اش به او برای حضور در جام جهانی روسیه خودداری می کند. این اقدام برای مصونیت از جریمه و مجازات های احتمالی ارتباط یک شرکت آمریکایی با ایران است.

اما ممکن است محصولات نایک را به پای بازیکنان ایرانی در جام جهانی پیشین دیده باشید. بازیکنان ایرانی می توانند در صورت تمایل کفش یا هر مصحول دیگری را از فروشگاه های نایک بخرند و در بازی های تیم ملی ایران از آن استفاده کرده باشند یا حتی در جام جهانی روسیه آن را بپوشند اما نایک یا هر شرکت دیگر آمریکایی نمی تواند به طور رسمی تامین کننده این محصولات برای اعضای تیم ملی فوتبال ایران باشد.

فروشگاهایی با نام نایک در شهرهای مختلف ایران از جمله در پاتیخت وجود دارد اما هیچکدام از اینها نماینده رسمی نایک آمریکا نیستند چون اساسا چنین امکانی برای نایک یا هر کمپانی آمریکایی که مجوز وزارت خزانه داری را ندارد،  در حال حاضر فراهم نیست. با این حال ممکن است محصولاتی اصل از نایک در بازار ایران از جمله فروشگاهایی که با نام نایک فعالیت دارند قابل خرید باشد که به صورت غیرسمی از جمله به صورت چمدانی وارد این کشور می شود.

در دوره های قبلی جام جهانی هیچکدام از بازیکنان تیم ملی ایران که در باشگاه های خارج بازی می کردند، با شرکت های آمریکایی چنین قراردادی نداشتند که وضعیت مشابه جام جهانی روسیه پیش بیاید. قرارداد بازیکنان ایرانی برای تامین کفش عمدتا با شرکت های تولید لوازم ورزشی اروپایی مثل پوما بوده که قوانین تحریم های داخلی آمریکا اثری بر آنها ندارد و بدون نگرانی از تحریم و جریمه احتمالی با بازیکنان ایرانی قرارداد داشته اند. 

اما در چنین وضعیتی چرا شرکت آدیداس که حامی تیم ملی ایران و لباس آنها در این دوره از جام جهانی را تامین می کند برخلاف وضعیت همه تیم های حاضر در جام جهانی از فروش عمومی این لباس ها خودداری کرده و فیفا هم آن را در سایت خود عرضه نکرده است؟

تحریم خودخواسته ای که دولت ایران ساخته

آدیداس یک شرکت آلمانی است و تحریم های داخلی آمریکا برای همکاری این شرکت با ایران خطری را متوجه‌اش نمی‌کند. اصولا اگر تحریم مانعی ایجاد می کرد، توافقی بین فدراسیون فوتبال ایران و شرکت آدیداس برای حضور در جام جهانی روسیه، شکل نمی گرفت اما با این همه باز این فقط تیم ملی ایران است که لباس رسمی‌اش در فروشگاه های آدیداس عرضه نشده است. 

دلیل این وضعیت نپیوستن دولت جمهوری اسلامی ایران به میثاق‌های جهانی کپی رایت است که برای حفظ حقوق تجاری و معنوی تولیدکنندگان شکل گرفته است. 

شرکت آدیداس در زمان توافق با فدراسیون فوتبال ایران همانند زمان توافق با هرجای دیگری، بندی در قرارداد دارد که مطابق آن کشورها باید جلوی فروش لباس های قلابی با علامت تجاری آدیداس را بگیرند و تنها عرضه کننده لباس رسمی تیم ملی، شرکت اصلی آدیداس باشد. 

به دلیل اینکه ایران عضو میثاق‌های کپی رایت با حفط حقوق معنوی مولفان و تولیدکنندگان نیست الزامی به اجرای مفاد آن ندارد و نهادهایی همچون فدراسیون فوتبال هم قدرتی برای اعمال موقت مقررات کپی رایت و جلوگیری از عرضه محصولات قلابی ندارند. در نتیجه شرکت آدیداس صرفا لباس های رسمی ایران را در اختیار تیم ملی قرار داده و از تولید آن با هدف عرضه عمومی که قابلیت رقابت با نوع قلابی و ارزان را ندارد، خودداری کرده است.

در دوره های پیشین جام جهانی که ایران در آن حضور داشته، برای تهیه لباس تیم ملی با شرکت های کمتر معتبر و غیرمعروفی قرارداد بسته شده بود که تولید قلابی محصولات آن تضعیفی برای پرستیژ شان محسوب نمی شد چنانکه در دوره قبل در جام جهانی برزیل، برخی از فوتبالیست های ایرانی از کیفیت بد لباس گلایه داشتند و حتی لباس های عرضه شده به فدراسیون فوتبال را قلابی خواندند.

توقف قرارداد نایک برای عرضه کفش به یکی از بازیکنان ایرانی به دلیل تحریم های آمریکا علیه ایران بوده اما خودداری آدیداس از فروش عمومی لباس تیم ملی به دلیل محدودیت های خودساخته ای است که دولت ایران با خودداری از پیوستن به مقررات بین المللی باعث آن شده است.

هر دوی این محدودیت‌های حقوقی، تیم ملی فوتبال ایران را در جام جهانی روسیه، تیمی با شرایط غیرعادی نسبت به 31 تیم دیگر کرده است.