روز مقابله با آلودگی پلاستیکی ؛ دولت ایران کاری نکرده است

در حالی که اتحادیه اروپا تمام عزم خود را برای حذف زباله های پلاستیکی جزم و پنجم ژوئن (۱۵خرداد) را «روز مقابله با آلودگی پلاستیکی» اعلام کرده است، ایران با تولید سالانه ۱۷۷هزار تن و روزانه ۵۰۰ تن زباله پلاستیکی، هنوز برنامه جامعی برای کاهش و مقابله با این حجم از زباله که سبب آلودگی شدید محیط زیست می شود، ندارد.

بر اساس آمارها، ایران در شمار پنج کشور اول مصرف کننده پلاستیک در جهان به شمار می رود و شهروندان ایرانی به طور متوسط روزانه ۳/۵ برابر یک شهروند در دیگر نقاط جهان پلاستیک استفاده می کنند. سایت شهرداری تهران اعلام کرده روزانه هر خانواده در پایتخت سه عدد کیسه پلاستیکی استفاده می کند. بر این اساس، اگر هر خانوار در هفته تنها یک کیسه پلاستیکی کم تر مصرف کند، در طول سال، ۸۱۶میلیون عدد کیسه پلاستیک کم تر مصرف خواهد شد.

«صفا صبوری»، کارشناس اداره کل هماهنگی عمرانی و خدمات روستایی سازمان شهرداری ها و دهیاری‏های کشور هم تولید پسماند پلاستیکی را روزانه دو میلیون تن در کشور اعلام کرده و در مصاحبه ای گفته است سالانه بیش از ۱۰میلیون تن بطری پلاستیکی در ایران تبدیل به زباله می‌شود که عمده دلیل رشد بیمارهای سرطانی و واگیردار در ایران به شمار می رود.

گرچه سال گذشته «سعید متصدی»، معاون انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور از تهیه دستورالعمل جدیدی در کمیسیون زیربنایی دولت برای ممنوعیت استفاده از کیسه های پلاستیکی خبر داد اما این دستورالعمل با رفتن او از سازمان مسکوت ماند.

«محمد درویش»، مدیر سابق دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با تایید آمارهای مربوط به تولید زباله پلاستیکی در ایران در این باره به «ایران وایر» می گوید: «متاسفانه عملا تاکنون هیچ اقدام جدی در خصوص مقابله با آلودگی پلاستیکی در ایران از سوی سازمان های متولی انجام نشده است. سازمان محیط زیست در تمام سال های فعالیت خود تنها توانسته است قانون داخلی منع استفاده از بطری های آب معدنی را برای مدتی کوتاه برای کارکنان خودش اجرایی کند که آن هم بعد از مدتی متوقف شد. شهرداری ها و وزارت صنایع نیز که می توانند تولیدکنندگان را مجبور به پرداخت مالیات کرده و با این کار، صرفه اقتصادی و انگیزه برای تولید پلاستیک را کاهش دهند، هیچ گامی در این راستا بر نداشته اند.»

از سال ۱۳۹۳تولید پلاستیک های زیست تخریب پذیر و سازگار با طبیعت به طور جدی در ایران آغاز شده است. این پلاستیک ها در طبیعت تجزیه می شوند و خطری برای محیط زیست ندارند. با این وجود، محمد درویش از کاهش تولید این نوع پلاستیک ها در سال های اخیر در کشور خبر می دهد و علت آن را قیمت بیش تر آن ها نسبت به پلاستیک های معمولی و حمایت نکردن دولت عنوان می کند: «تنها شهرداری تهران توانسته است هر ساله در روزی خاص پلاستیک های زیست تخریب پذیر را در حجمی محدود و در میادین میوه و تره بار میان شهروندان توزیع کند. اما با توجه به این که فقط یک روز در سال این کار انجام می شود، تاثیر چندانی در مقابله با آلودگی پلاستیکی نداشته است.»

درویش می گوید آمارهای مربوط به تولید زباله پلاستیکی در ایران متناقص هستند. او تاکید می کند صنایعی که پلاستیک تولید می کنند، ذی نفع هستند و به همین علت معتقدند تولید پلاستیک در ایران کم است و باید بیش تر شود. برخی هم بر این باورند که به علت مشکل کم آبی در کشور، استفاده از ظروف یک بار مصرف بهتر است زیرا نیازی به شست و شو ندارند. غافل از این که برای تولید این ظروف، آب و انرژی زیادی مصرف می شود. همین باورها سبب شده است تا آمارهای مربوط به تولید و مصرف پلاستیک در کشور متفاوت باشد.

حجم تولید زباله های پلاستیکی در شهرهای مختلف ایران و بسته به ایام سال متفاوت است؛ به عنوان مثال، در روزهای تعطیل که سفرهای بیش تری انجام می شود، حجم زباله پلاستیکی در شهرهای گردش‌پذیر مانند گیلان و مازندران هم افزایش می یابد. بهار سال ۱۳۹۷طبیعت ایران روزهای تاریکی را به خود دید و حجم پسماندهای پلاستیکی در شمال کشور آن قدر افزایش یافت که با وزش باد، درختان این مناطق به جای شکوفه، کیسه های پلاستیکی به تن کردند.

«قربانعلی محمدپور»، ‌مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست گیلان در مصاحبه ای اعلام کرده است روزانه ۱۴۰تن زباله پلاستیکی وارد طبیعت و محیط زیست شکننده این استان می شود.

در این میان، درویش بر این باور است که آلودگی پلاستیکی بیش تر از همه، شهرهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان را درگیر کرده و ماهشهر یکی از آلوده ترین شهرهای ایران به پلاستیک است.

به گفته مدیر سابق دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، وجود صنایع پتروشیمی و ارزان بودن محصولات پلاستیکی در این شهر علت اصلی بروز این بحران است. با این حال، امروزه تمامی شهرهای ایران و حتی کویر و بیابان ها هم درگیر آلودگی پلاستیکی هستند.

در سال های گذشته راه‎کارهای بسیاری در جهان برای مقابله با آلودگی پلاستیکی ارایه شده است. اتحادیه اروپا نیز به تازگی استفاده از ۱۰محصول پلاستیکی را در این کشور ممنوع کرده که در بین آن ها می توان به نی های پلاستیکی، ظروف یک بار مصرف، قاشق و چنگال پلاستیکی و گوش پاک کن اشاره کرد.

تلاش رسانه ها و شبکه های اجتماعی نیز در بالا رفتن آگاهی عمومی نسبت به آسیب های پلاستیک برای محیط زیست قابل توجه بوده است؛ مانند برنامه ویژه ای به نام «سیاره آبی» با موضوع خطرات پلاستیک برای آبزیان که از سوی «بی بی سی» تهیه شد. بر اساس تحلیل «گوگل ترندز» (Google trends)،این برنامه توانست تعداد افرادی را که علاقه‎مند به دانستن درباره آلودگی پلاستیکی هستند، افزایش دهد.

اقدامات دیگری مانند تعیین مالیات های سنگین برای تولید کنندگان پلاستیک و دریافت پول به ازای درخواست مشتریان برای کیسه های پلاستیکی نیز تا حد زیادی در کاهش مصرف و تولید زباله پلاستیکی در این کشورها موثر بوده است.

«درویش» معتقد است که ایران برای مقابله با آلودگی پلاستیکی باید از تجارب دیگر کشورها در این زمینه استفاده کند: «دولت ایران می تواند شرکت های تولید نوشابه و آب معدنی را ملزم کند تا از مشتریان خود بخواهند داغی محصولات‎شان را در ازای جایزه ای به آن ها بازگردانند. زیرا می توان آن ها را بازیافت کرد و کم تر در طبیعت رها می شوند.»

 در کشورهای اروپایی، مردم می توانند با این داغی ها بلیت مترو و اتوبوس تهیه کنند. در صورتی که در ایران هم این روند اجرایی شود، می تواند مشوق بسیار خوبی برای مردم باشد: «صداوسیما هم می تواند با تولید برنامه های جذاب آموزشی، مردم را از خطرات تولید پسماندهای پلاستیکی آگاه کند و بازیافت را به آن ها آموزش دهد. اما در صورتی که روند تولید زباله پلاستیکی هم‎چنان ادامه یابد، روز به روز بیش تر شاهد تخریب محیط زیست و شیوع سیلاب ها و حتی بیماری هایی مثل سرطان خواهیم بود. پلاستیکی که در طبیعت رها می شود، تا ۵۰۰سال در طبیعت باقی می ماند و نه تنها از ورود آب باران به داخل خاک جلوگیری می کند و سبب افزایش سیلاب ها می شود بلکه بعد از قطعه قطعه شدن، وارد بدن حیوانات و سپس انسان شده و در زنجیره غذایی ما باقی می ماند که همین خود بروز بیماری های ناشناخته و سرطان ها را افزایش خواهد داد.»

این نکات تنها بخشی از بحرانی است که زباله های پلاستیکی می توانند متوجه زندگی و محیط زیست کنند.