زنان تاثیرگذار ایرانی: شیرین عبادی

تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهره ها گره خورده است، هر یک خشتی گذاشته اند تا سقفی پدیدار شده، خشت هایی که گاه به قیمت زندگی و جان شان تمام شده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریده اند. و در تاريخ جهان بسيارى از زنان و مردان به دليل استعداد شگرف آنها براى تخريب و نابودى ساخته هاى ديگران تاثيرگذار نام گرفته اند. 

زنان ایرانی نویسنده برگ های بسیاری از کتاب تاریخ دویست سال اخیر ما بوده اند، چه به دليل تاثير مثبت بسيارى از آنها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعی شان، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژه های علمی، سیاست ورزی، موسیقی، سینما؛ و چه به دليل تاثير بعضى از آنها در تشويق به خشونت، گسترش جهل و جزم انديشى و سو استفاده از قدرت مالى و اقتصادى در جهت منافع خود. 

اين مجموعه ایران وایر يک مقدمه است. افرادى كه اسمشان در اين فهرست آمده، نماينده برخی اقشار جامعه هستند كه هر روز در ايران و كشورهاى ديگر بر زندگى خانواده و اجتماع خود تاثير مى گذارند. بديهى است همانطور كه اشاره كرديم همه فعاليت ها و یا تمام افراد حاضر اين مجموعه مورد تائيد ایران وایر نيستند، اما تاثير گذارى هيچ يك از افراد اين ليست را نمي شود كتمان كرد.

 اين ليست اولين سرى سلسله بیوگرافی های زنان تاثیرگذار ایران است که به مرور تکمیل می شود. مخاطبان ایران وایر پیشنهادات خویش برای غنای این مجموعه را با در میان بگذارند.

-------------------------

شیرین عبادی٬ حقوقدان و وکیل٬ تنها ایرانی است که توانسته جایزه صلح نوبل را از آن خود کند٬ وی همچنین اولین زنی است که در تاریخ دادگستری ایران به ریاست دادگاه برگزیده شد. مقامی که البته در پی انقلاب ۵۷ از او گرفته و به چند سال خانه نشینی وی منجر شد. عبادی که وکالت پرونده های جنجالی بسیاری را در ایران برعهده داشت٬ در پی فشار جمهوری اسلامی و تهدید به مرگ و پیرو انتخابات جنجال برانگیز ریاست جمهوری سال ۸۸ و بسته شدن دفتر کانون مدافعان حقوق بشر توسط وزارت اطلاعات٬ ایران را ترک کرد.

عبادی در ۳۱ خرداد ۱۳۲۶ در همدان متولد شد. پدر او هنگام تولد وی٬ ریاست اداره ثبت شهر همدان را برعهده داشت و استاد حقوق تجارت بود. شیرین در سال ۱۳۴۴ وارد دانشکده حقوق شد و پس از پایان دوره دانشگاه در کنکور دادگستری پذیرفته شد. او پس از آنکه ۶ ماه در امر قضاوت دوره کارآموزی را گذراند؛ در اسفند ماه ۱۳۴۸ به عنوان قاضی در ایران فعالیت خود را به شکل رسمی شروع کرد. او همزمان با قضاوت به تحصیل خود نیز ادامه داد و با درجه ممتاز در رشته حقوق خصوصی فارغ التحصیل شد و در سال ۱۳۵۳ ریاست شعبه ۲۶ دادگاه شهرستان را برعهده گرفت.

در پی انقلاب ۵۷ و روی کار آمدن حکومت مذهبی اما شیرین عبادی و سایر زنانی که قاضی بودند٬ از قضاوت کنار گذاشته شدند. او منشی دادگاهی شد که پیشتر ریاست آن را برعهده داشت. به گفته خودش اما ادامه وضعیت برایش «غیرقابل تحمل» شده بود: «بنابراین تقاضای بازنشستگی قبل از موعود کردم که با آن موافقت شد». اما ارایه لایحه قانون مجازات اسلامی در سال ۶۰ که درگیریهای بسیاری در پی داشت٬ باعث شد که عبادی به خانه نشینی خود پایان دهد: «وقتی برای اولین بار خواندم باور نکردم٬ دوباره خواندم و فکر کردم بد نوشته شده. برای بار سوم که خواندم فهمیدم که واقعا زن را نیمی از انسان تصور میکنند». طبق این قانون زنان در تمام مسایل از جمله دیه٬ حضانت٬ ازدواج و طلاق حقوقشان نقض شد.

عبادی توانست در سال ۱۳۷۰ پروانه وکالت خود را اخذ کند. اما پیشتر در مقاله های جنجالی که در "جامعه سالم " و "ایران فردا" منتشر شد به نقض حقوق زنان اعتراض کرد. عبادی در روایت روزهای اول کاری خود میگوید: «در ابتدای کار٬ هر دعوایی را قبول میکردم اما خیلی زود فهمیدم که وکیل در دادگاه باید رشوه دهد تا کارش پیش برود. تابلویی به دفترم زدم که "به علت شرایط خاص دادگاهها از پذیرش دعوا معذورم و فقط مشاوره میدهم. تا آنکه به پرونده هایی بر خوردم که کسی وکالت آنها را قبول نمیکرد»

اولین پرونده جنجالی که وکالت آن را عبادی برعهده داشت٬ پرونده لیلا فتحی٬ دختری ۱۱ ساله بود که بر اثر تجاوزهای مکرر جان باخته بود. وکالت پرونده هایی از زنان و کودکان باعث شد که عبادی در سال ۱۳۷۴ انجمن حمایت از حقوق کودکان را تاسیس کند. یک سال و نیم پس از راه اندازی این انجمن٬ عبادی با قبول پرونده آرین گلشنی به قانون حضانت اعتراض کرد. آرین دختری بود که با اتکا به قانون حضانت تحت سرپرستی پدرش بود و زیر شکنجه نامادری جان باخت. عبادی هم چنین از بنیان گذاران کانون مشارکت در پاکسازی مین است. وی در سال ۲۰۰۶ با کمک سایر زنان برنده صلح نوبل٬ "موسسه زنان نوبل" را که موسسه ای است غیرانتفاعی و هدف آن کمک به بهبود وضعیت زنان در جهان است٬ تاسیس کرد.

این حقوقدان وکالت پرونده های جنجالی دیگری را نیز برعهده داشته؛ مانند پرونده قتل فروهرها و عزت ابراهیم نژاد - از کشته شدگان کوی دانشگاه -. او هنگام مطالعه اسناد پرونده قتل فروهرها نام خود را در «لیست ترورهای آینده» بود که به امضای وزیر اطلاعات وقت "قربانعلی دری نجف آبادی" رسیده بود.

عبادی همچنین در سال ۲۰۰۰ برای پرونده «نوارسازان» یکی از بزرگترین پرونده های قضایی جمهوری اسلامی که پرده از مشارکت مقامات قضایی در حمله به کوی دانشگاه برمیداشت به مدت ۳ هفته بازداشت شد. او همچنین وکیل پرونده زهرا کاظمی٬ خبرنگار کانادایی-ایرانی نیز بود که در اوین کشته شد.

عبادی در سال ۱۳۸۰ کانون مدافعان حقوق بشر را تاسیس کرد و در سال ۸۲ توانست برنده جایزه صلح نوبل شود؛ جایزه ای که جمهوری اسلامی و حتی محمد خاتمی٬ رییس جمهور وقت نیز آن را «سیاسی» و بی ارزش دانست. عبادی از محل درآمد این جایزه به خانواده زندانیان کمک کرد٬ کارگاه هایی برای ارتقای آگاهی حقوقی به راه انداخت و شورای ملی صلح را پایه گذاری کرد. اما این جایزه در سال ۱۳۸۸ توسط جمهوری اسلامی به بهانه «عدم پرداخت مالیات» ضبط و بعد از مدتی برگردانده شد.

جنجالهای پرونده هایی که عبادی وکالت آنها را پذیرفته بود از یکسو و وکالت بهاییان از سوی دیگر٬ او را با تهدید به مرگ مواجه کرد و در نهایت عبادی را به ترک وطن کشاند: «وقتی میخواستم برای خروج از ایران از خانه بیرون بیایم٬ ندایی به من گفت که تو دیگر برنمیگردی٬ دلم لرزید٬ برگشتم و نگاهی دیگر انداختم».

نرگس توسلیان٬ فرزند عبادی که او نیز حقوقدان است٬ در توصیف مادرش گفت: «بیشترین تاثیرگذاری مادرم در "بومی کردن حقوق بشر" بوده. هرچند که او به شدت با فرضیه "نسبیت فرهنگی" مخالف و معتقد است که چیزی به اسم حقوق بشر غربی یا شرقی٬ اسلامی یا بودایی وجود ندارد و "نسبیت فرهنگی" را تنها بهانه ای برای توجیه نقض حقوق بشر میداند اما به بومیسازی حقوق بشر به شدت معتقد بوده و آن را وظیفه مشترک اندیشمندان و فعالان هر جامعه ای میداند. به همین دلیل است که وی همواره در به چالش کشیدن قوانین و سنتهای تبعیض آمیز در جوامع اسلامی از نظر نواندیشان دینی استفاده کرده است. وی سعی داشته تا حقوق را به زبان ساده بیان کند به طوری که برای مخاطب غیرحقوقی هم قابل فهم باشد و در این خصوص تالیفات متعددی در زمینه حقوق زن، حقوق کودک، حقوق پناهندگان، حقوق پزشکی، حقوق معماری و حقوق ادبی و هنری داشته است».

شیرین عبادی در پی انتخابات سال ۸۸ کشته شدن مردم را توسط نیروهای جمهوری اسلامی در سازمان ملل مطرح کرد. اما جمهوری اسلامی نه تنها اموال او را ضبط و حراج کرد بلکه همسر او تحت فشار به اعتراف علیه وی مجبور شد و خواهرش نیز برای تحت فشار قرار دادن وی مدت سه هفته را در بازداشت بود.

عبادی اما طی این سالها ضمن ریاست کانون مدافعان حقوق بشر و مرکز حامیان حقوق بشر٬ گزارشهای ماهیانه ای را به دو زبان در خصوص موارد نقض حقوق بشر در ایران منتشر میکند. او همچنین تریبون آزاد وکلا را تاسیس کرده که در آن جمعی از وکلا به صورت داوطلبانه گرد هم آمده اند و در مواردی که کانون وکلا از وکیل تحت فشار یا زندانی حمایتی نمیکند٬ با انتشار بیانیه و مکاتبه با سازمانهای بین المللی از آن وکیل حمایت میکند. عبادی طی سالهای اخیر با نوشتن مقالاتی در مورد طرحها و لوایح در آستانه تصویب به اطلاع رسانی در خصوص حقوق مردم میپردازد و وورکشاپها و سمینارهای آموزشی در این خصوص برگزار میکند. او همچنین به تدریس دورههای کوتاه مدت در دانشگاهها مشغول است.

عبادی جوایزی چون مدال لژیون دونور٬ انگشتر آزادی بیان٬ حقوق بشر فلیکس ارماکورا و منهای کشور کره را از آن خود کرده است. وی همچنین دارای ۲۵ دکتری افتخاری از دانشگاه های مختلف آمریکا٬ اروپا و آسیا است. ۱۳ کتاب در زمینه های مختلف حقوقی و اجتماعی چاپ و منتشر کرده است که بسیاری از آن ها به زبان های زنده دنیا نیز ترجمه شده اند. او شهروند افتخاری شهر پاریس است و دولت فرانسه در سال ۲۰۱۱ خیابانی را در شهر پوانیه به اسم او تغییر نام داد.

-------------------------

زنان تاثیرگذار ایران در بخش حقوق

شیرین عبادی

مهرانگیز کار