تهران با بحران آب امسال چه می‌کند؟

تحقیقات نشان می دهند که بیش تر شهرهای ایران امسال برای تامین آب مصرفی ساکنان خود با چالش های جدی مواجه هستند. براساس گزارش وزارت نیرو، ارتفاع کل ریزش‎ھای جوی از اول مھر تا 18 اسفند ماه سال آبی 97-96، بالغ بر87 میلی‏متر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره ھای مشابه درازمدت (154 میلی‏متر)، 44 درصد کاھش نشان می دهد.

این در حالی است که براساس گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، تنها در تهران، سالانه یک هزار و ۳۵ میلیون مترمکعب و به طور متوسط در هر ثانیه ۳۵ هزار لیتر آب مصرف می شود.

بنابراین گزارش، آب مصرفی شهر تهران را از طریق سدها و آب های زیرزمینی تامین می کنند. با این وجود، آب تجدید شونده شهر تهران در سال ۱۳۳۵ بالغ بر یک هزار و ۱۵۷ مترمکعب بوده است. اما این رقم در سال ۱۳۷۵ به ۲۷۰ مترمکعب و در سال ۱۳۸۰ به ۲۵۵ مترمکعب کاهش یافته است. علاوه‌ بر این، در سال ۱۳۷۷ کل آب مصرفی تهران ۸۸۶ میلیون مترمکعب بوده است که با نرخ رشد متوسط سالانۀ‌ حدود ۲۳.۱ درصد، به بیش از ۹۹۰ میلیون متر مکعب در سال ۱۳۸۶ رسیده است.

طبق این گزارش، تهران شاهد روند صعودی مصرف سالانه آب و جمعیت در یک دوره ۱۰ ساله با نرخ رشد نزدیک به هم بوده است. با این وجود، نکته قابل ملاحظه در خصوص سرانه مصرف آب در تهران، سه و نیم برابر شدن آن در یک دوره ۵۰ ساله است؛ به طوری که سرانه آب مصرفی روزانه در تهران از ۹۹ لیتر در روز در سال ۱۳۴۵ به ۳۵۰ لیتر در سال ۱۳۹۲ رسیده است. حال آن که جمعیت تهران هم در این دوره از دو میلیون و 700 هزار نفر به بیش از هشت میلیون نفر افزایش پیدا کرده و متوسط کسری آبخوان های آبرفتی در حوزه عملکرد استان تهران۱۵۰ متر مکعب تخمین زده شده است.

 سدهای تهران هم که روزی با هزینه های بسیار گزاف و با هدف تامین آب شرب تهران بنا شده اند، سال ها است که دیگر کارایی لازم را ندارند. سال 92 اعلام شد که حجم ورودی آب به سدهای تهران به 277 میلیون متر مکعب رسیده و در مقایسه با سال 91، حدود 48 میلیون متر مکعب کم تر شده است. حجم آب ورودی به مخزن سدهای «طالقان»، «ماملو»، «کرج» و «لتیان» دراین سال در مقایسه با سال پیش از آن، به ترتیب 19، 21، 25 و 30 درصد کاهش یافته بودند. بنابراین، با یک حساب سرانگشتی می توان تخمین زد که آب سدهای تهران سالانه حدود 34.4 درصد تقلیل یافته است.

در سال 1393، «حمید رضا جانباز»، مدیر عامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور اعلام کرد که دو سد لار و لتیان به طور کامل خشک شده اند و در صورتی که ساکنان مناطق شرقی تهران آب را درست مصرف نکنند، با قطعی آن مواجه خواهند شد.

آخرین گزارشی که دی ماه سال 96 درخصوص وضعیت سدهای تهران منتشر شد، نشان می دهد که در مجموع یک میلیارد و ۹۳۰ میلیون مترمکعب ظرفیت مخازن پنج سد اصلی تأمین آب شرب کلان‎شهر تهران بوده و ۵۸۵ میلیون مترمکعب آب پشت این سدها ذخیره شده است. این در حالی است که سرانه آب مصرفی سالانه تهرانی ها یک هزار و ۳۵ میلیون متر مکعب است؛ یعنی نزدیک به دو برابر آب ذخیره شده در پشت سدهای تهران!

هم چنین در این گزارش آمده است که سد طالقان اکنون مهم ترین منبع تامین کننده آب مصرفی تهرانی ها به شمار می رود. اما اکنون در مخزن 420 میلیون مترمکعبی آن، 249 میلیون مترمکعب آب وجود دارد.

سد کرج از مجموع حجم 205 میلیون مترمکعبی مخزن خود فقط 101 میلیون مترمکعب، سد ماملو از مجموع حجم 250 میلیون مترمکعبی مخزن خود 179 میلیون متر مکعب، سد لار با حجم مخزن 960 میلیون مترمکعبی خود فقط 27 میلیون مترمکعب وسد لتیان نیز از مجموع حجم 95 میلیون مترمکعبی مخزن خود تنها 29 میلیون مترمکعب آب دارد.گرچه باید در نظر داشت که این رقم در تابستان و با پایان یافتن بارش ها کاهش خواهد یافت و خشکی سدهای لار و لتیان را شاهد خواهیم بود.

حال سوال این جا است که کاهش بارش ها و ظرفیت آب سدهای تهران در سال 97 را می توان طوری مدیریت کرد که تهرانی ها در تابستان با مشکلات جدی مواجه نشوند؟

«محمد درویش»، فعال محیط زیست و رییس پیشین دفتر مشارکت های اجتماعی سازمان حفاظت از محیط زیست ایران می گوید:«تا امروز در حدود 40 درصد از میانگین بارش ها به ویژه در تهران کاهش یافته است و گرچه تهرانی ها در حدود یک میلیارد متر مکعب آب شرب نیاز دارند اما اکنون تنها نزدیک به 60 درصد از این رقم در سدها موجود و نیمی از سال نیز طی شده است.»

با این حال، او بر این باور است که با انجام برخی تمهیدات هم‎چون جلوگیری از آبیاری چمن ها با آب تصفیه شده، جدا کردن کنتور آب مصرفی در واحدهای مسکونی و هم‎چنین با الزام کارواش ها به استفاده از فن آوری نانو به جای استفاده از روش های قدیمی شست‏وشوی خودرو می توان  کم آبی تهران را در سال 97 مدیریت کرد.

راه‎کار بلندمدتی که درویش برای مقابله با بحران آب در تهران پیشنهاد می دهد، کاهش وابستگی به منابع آب و خاک است. او تاکید می کند که برای توسعه نباید به آسمان چشم دوخت و در عوض با استفاده از ظرفیت های موجود می توان بحران را مدیریت کرد.

گفتنی است گرچه مدیریت مصرف آب در تهران به عنوان پایتخت ایران سال ها است در دستور کار قرار دارد اما تاکنون شاهد اجرای برنامه ای نظام مند یا وضع قوانین جدی در این خصوص نبوده ایم. افزایش آماری مصرف آب در تهران گواه آن است که حتی کمپین های بسیاری که برای آموزش صحیح مصرف آب در فضای مجازی شکل گرفتند نیز پس از مدتی به پروژه ای شکست خورده تبدیل شده و هم چون تب زودگذری بودند که با اولین بارش فروکش کرده و از یاد رفتند. بنابراین، به نظر می رسد یکی از مهم ترین دلایل جدی گرفته نشدن کمبود آب در ایران از سوی مردم، نبود آموزش های کافی است. در همین راستا سرمایه گذاری در تولید برنامه های زیست محیطی و به ویژه آموزش روش های صحیح مصرف آب در صداوسیما، تعریف واحدهای درسی در مدارس، مکانیزه شدن شیرهای آب در اداره ها و مدارس، جلوگیری از چمن کاری های گسترده در سطح شهر، مدیریت روان آب ها و پسآب های شهر تهران، استفاده از ظرفیت قنات ها و بسیاری راه‎کارهای دیگر نه تنها می تواند به مرور از تنش های آبی در پایتخت و در تمامی شهرهای کشور بکاهد بلکه از هدر رفت آب نیز جلوگیری و خشک‎سالی را مدیریت کند.

مطالب مرتبط:

بحران خشکسالی در ایرانِ تشنه و حریص

آب شرب "هندیجان" خوزستان از دیروز قطع است

راه حل های یک کارشناس اسرائیلی برای حل بحران آب در ایران