زنان تاثیرگذار ایران: پروین اعتصامی

تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهره ها گره خورده است، هر یک خشتی گذاشته اند تا سقفی پدیدار شده، خشت هایی که گاه به قیمت زندگی و جان شان تمام شده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریده اند. در این میان، زنان ایرانی در این گذار طولانی، نویسنده برگ های بسیاری از کتاب تاریخ دویست سال اخیر ما بوده اند. 

تاثیر مهم آنها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعی شان، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژه های علمی، سیاست ورزی، موسیقی، سینما و ... یک لیست پر و پیمان فراهم کرده است. مجموعه ای که از امروز ایران وایر منتشر می کند، یک مقدمه است. افرادى كه اسمشان در اين فهرست آمده، نماينده ميليون ها زن ايرانى هستند كه هر روز در ايران و كشورهاى ديگر بر زندگى خانواده و اجتماع خود تاثير مى گذارند. بديهى است همه فعاليت ها و یا تمام افراد حاضر اين مجموعه مورد تائيد ایران وایر نيستند، اما تاثير گذارى هيچ يك از افراد اين ليست را نمي شود كتمان كرد. اين ليست اولين سرى سلسله بیوگرافی های زنان تاثیرگذار ایران است که به مرور تکمیل می شود. مخاطبان ایران وایر پیشنهادات خویش برای غنای این مجموعه را با در میان بگذارند.

-------------------------

در مشهورترین عکسی که از «پروین اعتصامی» موجود است، روسری به سر دارد و موهایش به شکل چتری از زیر روسری بیرون آمده است. نام او در شناسنامه «رخشنده» بوده اما خودش بعدها که تخلص «پروین» را انتخاب می‌کند، نام شناسنامه‌ای خود را هم تغییر می‌دهد.

پروین اعتصامی از شاعران مشهور ایرانی است و شعرهای زیادی در قالب مناظره دارد؛ مثل «مناظره سیر و پیاز» یا «مناظره نخود و لوبیا».

او اسفند 1285، در یک خانواده اهل نوشتن متولد شد. پدر پروین اعتصامی نویسنده و مترجم بود و مادرش فرزند یک شاعر به نام «عبدالحسین مقدّم العداله».

پروین اعتصامی پیش از رفتن به مدرسه، عربی و انگلیسی را از پدرش آموخت و وزن‌های شعری را یاد گرفت. پدر پروین نماینده مردم تبریز در مجلس شورا بود و به همین دلیل پروین از کودکی با مشروطه خواهان و چهره‌های فرهنگی آشنا می‌شود.

او به مدرسه امریکایی «ایران کلیسا» می‌رود و شعرهای کودکانه را برای دوستان اهل شعر پدرش می‌خواند و مورد تشویق قرار می‌گیرد.

سال‌ها است که نمونه‌هایی از شعرهای پروین در کتاب‌های ادبیات مقطع دبستان و راهنمایی تدریس می‌شود. روحیه ظلم ستیزی و مبارزه با ستم‎گری و در عین حال حمایت و همراهی با محرومان در شعرهای او به خوبی دیده می‌‌شود.

او در جشن فارغ التحصیلی خود در سال ۱۳۰۳ درباره بی خبری و بی سوادی زنان جامعه گفته بود: «روی بیماری مزمن شرق، منحصر به تربیت و تعلیم است. تربیت و تعلیم حقیقی که شامل زن و مرد باشد و تمام طبقات را از خوان گسترده معرفت مستفید نماید. امیدواریم به همت دانشمندان و متفکرین، روح فضیلت در ملت ایجاد شود و با تربیت نسوان، اصلاحات مهمه اجتماعی در ایران فراهم گردد. در این صورت، بنای تربیت حقیقی استوار خواهد شد و فرشته اقبال در فضای مملکت سیروس و داریوش بال گشایی خواهد کرد. »

او شعری هم به نام «زن ایران» سروده که حکایت ظلم‌ها و محدودیت‌هایی است که در آن روزگار بر زنان ایران رفته است. چهار بیت پایانی این شعر که معنی آن این است که مسلمانی به چادر نیست و عفاف باید در دل باشد، از چاپ چهارم این کتاب به بعد سانسور شده است.

پروین خود از کسانی بوده که محدودیت زنان را در آن زمان تجربه کرده است. «مهناز بهمن» که زندگی نامه پروین را نوشته است، به مخالفت پدر او با انتشار دیوان اشعارش قبل از ازدواج اشاره می‌کند و می‌نویسد: «"یوسف اعتصامی" پیش از ازدواج پروین، با چاپ مجموعه اشعار او مخالف بود و این کار را با توجه به اوضاع و فرهنگ روزگار، نامناسب می‌دانست. او فکر می‌کرد دیگران چاپ اشعار یک زن جوان را راهی برای پیداکردن همسر به حساب آورند.»

پروین در 28 سالگی با پسرعموی پدر خود که رییس شهربانی کرمانشاه بوده، ازدواج می‌کند. اما از آن جا که روحیه نظامی همسرش با روحیه لطیف و شاعرانه پروین سازگار نبوده، 9 ماه بعد جدا می‌شود.

پس از جدایی، پدر اجازه چاپ دیوان پروین را می‌دهد و شعرهای او با استقبال چهره‌های ادبی روبه رو می‌شوند.

چندی بعد پروین به عنوان شاعر از سوی دربار برای دریافت مدال لیاقت دعوت شد اما از پذیرفتن این مدال و رفتن به دربار خودداری کرد. برادرش در کتاب زندگی‏نامه او گفته است که اعتقاد پروین برای ایستادگی در برابر استبداد، به او  اجازه حضور در چنین مکان‌هایی نمی‌داد.

این روحیه پروین یکی از دلایل دل‎بستگی حاکمان جمهوری اسلامی به این شاعر است. در سال‌های بعد از انقلاب، دیوان پروین بارها تجدید چاپ شده، کتاب های زندگی‌نامه‌اش به چاپ رسیده و شعرهایش به کتاب های ادبیات مدرسه ها راه پیدا کرده اند. جشنواره‌های فیلم و جایزه ادبی به نام او راه‌اندازی شده و بارها درباره نقدهای بی جای شعر پروین در زمان حیاتش صحبت شده است. آخرین این صحبت‌ها از زبان آیت الله خامنه‌ای بوده است. سال گذشته که سیدعلی خامنه‌ای در بیمارستان بستری شد و عده‌ای از اهالی فرهنگ و هنر به عیادت او رفتند، او بیتی از یک شعر را خواند و از حضار پرسید این شعر از کیست؟ هیچ‌کدام از حاضران جواب را نمی‌دانستند. خودش نام پروین را به میان آورد و بعد به مقایسه‌ پروین اعتصامی با شاعرانی مانند «فروغ فرخزاد» پرداخت و از کسانی که پروین را «شاعر نخود و لوبیا» می‌دانند، انتقاد کرد.

او هم‎چنین پروین را «شاعری که سعی می‌شود چهره‌اش پوشانده شود» معرفی کرد و گفت که منتقدان برای بالا بردن جایگاه ادبی فروغ فرخزاد، پروین را کنار زدند.

پروین اعتصامی، فروردین 1320، در 35 سالگی بر اثر بیماری حصبه در گذشت. او و فروغ هر دو در جوانی در گذشتند، هر دو مدت کوتاهی زندگی مشترک را تجربه کردند و حالا  با هم مقایسه می‌شوند.

-------------------------

شاعران زن تاثیرگذار

فروغ فرخزاد

سیمین بهبهانی

پروین اعتصامی

طاهره قره العین