بحرانی دیگر برای مطبوعات ایران؛ گرانی کاغذ

روزنامه «شرق» در روزهای گذشته ناچار شده است به دلیل گرانی کاغذ، از تعداد صفحاتش کم کند. تعداد صفحات این روزنامه چهار صفحه کم تر شده است. «مهدی رحمانیان»، مدیرمسوول شرق در این باره به روزنامه دولتی «ایران» گفته است: «با این شیوه، بدون هیچ دردسری خیال مسوولان از این عنصر مزاحم در جامعه راحت می‌شود و دیگر نیازی به این همه تذکر هیأت نظارت و برخورد قضایی و دادگاه هم نیست.»

«محمدتقی روغنی‌ها»، مدیرعامل «مؤسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران» که روزنامه ایران و مجموعه نشریه های زیر مجموعه آن را منتشر می‌کند، گفته است گرانی کاغذ در هفته‌های اخیر از یک طرف در پی ترک بازار از سوی برخی تجار کاغذ بوده و از طرف دیگر، شنیده‌ها حاکی از آن هستند که دو کارخانه بزرگ تولید کاغذ در چین و کره جنوبی که بخش عمده‌ای از کاغذ وارداتی ایران را تامین می‌کرده‌اند، تعطیل شده‌اند.

در هفته‌های گذشته مدیران مطبوعات غیردولتی کشور از کمبود کاغذ که به گرانی آن در بازار منجر شده است، گلایه داشتند. گفته می‌شود قیمت این محصول هم اکنون در بازار حتی تا ۷۰ درصد بالا رفته است؛ این یعنی هزینه کاغذ مطبوعات تقریبا دو برابر شده است. بعضی از مدیران مطبوعات از تعداد صفحه‌هایشان کم کرده‌اند تا بتوانند هم‌چنان به انتشار نشریه های خود ادامه دهند. برخی هم اعلام کرده‌اند که فعلا به طور کلی چاپ نشریه‌ خود را متوقف و آن ها را تنها به شکل دیجیتال منتشر می‌کنند تا زمانی که دوباره توان مالی برای خرید کاغذ پیدا کنند و روی دکه بیایند.

محمدتقی روغنی ها خرید عمده کاغذ از سوی یکی از موسسات مطبوعاتی عمده ایران را نیز از عوامل دیگر کم‌شدن کاغذ در بازار و افزایش قیمت آن بر شمرده است. او نامی از این موسسه نبرده اما در هفته‌های گذشته شایعه‌هایی در این باره مطرح شده بود که موسسه «همشهری»، وابسته به شهرداری تهران حجم زیادی کاغذ خریده و بازار به همین دلیل دچار تلاطم شده است. این موسسه، روزنامه همشهری و نشریات زیرمجموعه آن را منتشر می‌کند.

«نسرین ظهیری»، روزنامه‌نگاری که این‌ روزها برای روزنامه «جامعه فردا»، از مطبوعات مستقل ایران می‌نویسد، در روزهای گذشته در این باره توییت کرده بود: «همشهری شش هزار تن کاغذ مطبوعات را خریده و احتکار کرده است. مطبوعات خصوصی به خاطر گرانی ناگهانی کاغذ تعطیل می‌شوند. چه کسی به مدیران همشهری اطلاع داده بود کاغذ گران خواهد شد؟ حالا همشهری هر کیلو کاغذ را هزار تومان گران‌تر به مطبوعات می‌فروشد.»

اما «پدرام الوندی»، معاون سردبیر روزنامه همشهری در توییتر نوشت: «همشهری یک سوم کاغذ مطبوعات ایران را مصرف می‌کند و ذخیره راهبردی کاغذ برای یک بنگاه در ابعاد همشهری کاملا طبیعی است. البته مدیر بازرگانی همشهری گفته است ما وارد بازی دلالی نشدیم و اگر هم شده‌اند، غلط و‌ نادرست است. ولی ذخیره کاغذ یک رویه متداول است در همشهری. سال‌ها است که انجام می‌شود.»

در همین حال، مدیر عامل مؤسسه ایران گفته است عامل دیگری که جو روانی بازار کاغذ روزنامه را در ایران آشفته‌تر کرده، شایعه افزایش تعرفه کاغذ است.

دولت ایران اخیرا با عدم تخصیص ارز رقابتی برای واردات کاغذ تحریر، یارانه ارزی را از کاغذ مورد استفاده در بازار لوازم تحریر حذف کرد. در پی این تصمیم، برخی به تصور این‌که این اتفاق برای کاغذ روزنامه هم خواهد افتاد، کاغذ‌های روزنامه موجود در بازار را خریدند.

روز چهارشنبه هفته گذشته(۲۲ آذر ماه)، «حسین انتظامی»، معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر داد که بانک مرکزی ارز دولتی به واردکنندگان کاغذ داده است تا یک محموله ۱۰ هزار تنی کاغذ وارد کشور کنند و این محموله حالا منتظر ترخیص از گمرک است. او هم‌چنین گفت دولت فعلا از افزایش تعرفه واردات کاغذ منصرف شده است تا التهاب بازار کاغذ مطبوعات هم رفع شود. با این حال، برخی مدیران مطبوعاتی مانند «حسین عبدالهی»، مدیر مسؤول روزنامه «آرمان امروز»، چنین تصمیم‌هایی را موقتی و راه‌حل کوتاه‌مدت می‌دانند.

«جلال فیاضی»، رییس هیأت مدیره «خانه مطبوعات» استان خراسان رضوی در این باره به روزنامه ایران گفته است: «هنوز تولید کاغذ داخلی ما، به ویژه در زمینه کاغذ روزنامه، به کیفیت لازم نرسیده است. هرچند همیشه تأکید بر این است که از کاغذ داخلی استفاده شود. کاغذ داخلی که در مورد روزنامه‌ها متمرکز بر کاغذ تولید کارخانه مازندران است، هنوز کیفیت لازم را ندارد.»

او گفته است راه‌کار بلندمدت برای مشکل کاغذ مطبوعات ایران، برنامه‌ریزی درازمدت دولت و بخش خصوصی در زمینه سرمایه‌گذاری جهت تولید کاغذ در داخل کشور و بهبود کیفیت آن است.

ماجرای کمبود کاغذ مطبوعات ایران به مجلس شورای اسلامی هم کشیده شد. روز ۲۸ آذر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جلسه کمیسیون فرهنگی حاضر شد و در آن برخی اعضای این کمیسیون درباره مشکل کاغذ و لزوم بهبود کیفیت کاغذ تولید داخل ایران حرف زدند.

با توجه به این‌که سیاست‌گذاری درباره نرخ ارز اختصاصی برای واردات کاغذ، یعنی به عبارت روشن‌تر، میزان یارانه‌ای که به کاغذ وارداتی اختصاص داده می‌شود با دولت است، این وضعیت عملا ابزاری را در اختیار دولت قرار می دهد تا بتواند با استفاده از آن، بر مطبوعات منتقد فشار بیاورد.

هرچند در بحران کنونی هنوز به نظر نمی‌رسد ناشران مطبوعات در این باره دولت حسن روحانی را متهم کرده باشند که قصد اعمال فشار بر منتقدانش را دارد ولی این اهرم در دست دولت‌های قبلی هم بوده است.