سهم اندک زنان روزنامه‌نگار از سردبیری مطبوعات

ستاره ۲۳ سال سابقه‌ی روزنامه‌نگاری دارد و حالا دبیر سرویس سیاسی یک ماهنامه است. خودش اما فکر می کند حقش اینجایی که ایستاده نیست:‌ «  «همکارانی که همراه با من یا حتی دیرتر از من کارشان را شروع کرده‌اند و به گواهی دیگران و بر اساس استانداردهای روزنامه‌گاری سطح کارشان یا با من یکسان است یا پایین‌تر حالا هر کدام سردبیر یک نشریه هستند و چند برابر من حقوق می‌گیرند.» دلیل ارتقای همکاران ستاره یک مولفه مهم است: آنها مرد بوده اند.

از مشکلات زنان در محیط‌های کاری زیاد شنیده‌ایم از نابرابری در دستمزد  نسبت به مردان تا مواجه شدن با انواع آزار و فراهم نبودن امکان رشد و ترقی. شاید در نگاه اول این طور به نظر برسد که در محیطی مثل تحریریه که روزنامه‌نگاران مشغول به کارند و شغل‌شان نوشتن و آگاهی‌بخشی است٬ نابرابری و تبعیض علیه زنان وجود ندارد٬ اما وقتی پای صحبت زنان روزنامه‌نگار می‌نشینیم با موارد متعددی از از نابرابری‌ها و مشکلاتی مواجه می شویم که آن‌ها در تحریریه‌ها تجربه کرده‌اند. سلسله گزارش هایی که با عنوان سقف شییشه ای منتشر می شوند، به بررسی این تجربه ها اختصاص دارند.

در سال‌های اخیر شما روزنامه‌نگاران زن و دانشجویان رشته‌ی روزنامه‌نگاری در دانش‌گاه‌ها به طور محسوسی افزایش داشته است. محمد مهدی فرقانی، روزنامه‌نگار با سابقه و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اخیرا گفته است ۳۵سال پیش در تحریریه روزنامه به تعداد انگشتان دست همکار خانم داشتیم و در بسیاری از حوزه های خبری خبرنگار زن راه نمی دادند اما امروزه به استناد آمار می گویم که هشتاد درصد دانشجویان روزنامه‎‌نگاری کشور ما خانم هستند و حداقل بدنه روزنامه‌‎نگاری ما را خانم ها تشکیل دادند و این خوشایند است.

اما چه تعدادی از این زنان روزنامه‌نگار به سمت دبیری یا سردبیری می‌رسند؟ نشریه علمی – تخصصی انجمن روابط عمومی ایران در گزارشی که با همین موضوع منتشر شده بود، از قول دکتر حسینعلی افخمی، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه عالمه طباطبایی آورده: «متاسفانه از آنجا که بسیاری از مدیران مسئول و سردبیران ما بیشتر جنسی سیاسی دارند تا روزنامه نگاری، این مسئله در روزنامه های ما جنبه پررنگ تری به خود گرفته است و مشاهده می‌شود که در تحریریه‌ها به جای این‌که محیطی حرفه‌ای حاکم باشد، سیستمی اداری حاکم است.»

افخمی همچنین سیاست در ایران را امری مردانه می‎داند و بر این باور است که بر طبق همین الگو،در سیاست ایرانی جایی برای زنان نیست و از همین روست که در تحریریه ها نیز در تصمیم گیری های کلان،زنان کمتر دخالت داده می شوند.

فریدون صدیقی روزنامه نگار و مدرس ارتباطات اما در گفت‌وگو با همین نشریه این نوع نگاه را سوغات جامعه به تحریریه ها می داند و می افزاید: «این موضوع ناشی از نگاه عمومی جامعه به نقش زن است و مختص امروز هم نیست و در پیش از انقالب هم وضعیتی مشابه حاکم بوده است و منجر به این شده که هیچ گاه زنان روزنامه نگار جایگاه مناسب خود را نیابند.»

صدیقی البته مسائل خاص زنان را هم در به وجود آمدن این شرایط دخیل می داند: «برخی از روزنامه نگاران زن به محض اینکه به موفقیت های شغلی می رسند، ازدواج کرده و احیانا بچه دار می شوند و همین عوامل خود به خود آنان را از شرایط کار حرفه ای دور کرده و آنان را به محیط های دیگری سوق می دهد«.

صدیقی درباره چرایی انتخاب مردان به دبیری سرویس، شورای سردبیری،سردبیر و سایر رده های باالی مدیریتی در روزنامه‌ها نیز می گوید: «سازمان بیشتر روزنامه ها به صورتی است که سردبیران و دبیران سرویس از پیش تعیین می شوند و اصوال دیگر جایی برای زنان نمی داند و مدیران مسئول به جای اینکه ظرفیت های ژورنالیستی را مبنای عمل خود قرار دهند، ظرفیت های سیاسی را حائز اهمیت می دانند و بر پایه آن هم عمل می کنند«.

ستاره هم با این ایده ها موافق است: «وضع برای ما که حوزه‌ی سیاست را پوشش می‌دهیم، بدتر هم هست. اساسا سیاست را موضوعی مردانه می‌دانند هم مدیران مسوول زنان روزنامه‌نگار این حوزه را به اندازه‌ی مردان قبول ندارند برای همین خیلی کم می‌بینیم که زنان در روزنامه‌ها حتی دبیر سرویس سیاسی باشند.»

 البته وضع در مجلات و ماه‌نامه‌ها کمی بهتر است و فضا کمتر جنسیت‌زده است: «شاید چون به نظر مدیران مسوول کار در روزنامه از حساسیت بیش‌تری برخوردار است و نباید یک زن را دبیر سیاسی آن گذاشت و فقط در ماه‌نامه و هفته‌نامه که هم فرصت بیش‌تری برای انتشار مطالب هست و هم از حساسیت کم‌تری برخوردار است می‌توان کار را به زنان سپرد.»

فریدون صدیقی روزنامه‌نگار با سابقه هم ام شرایط سایر رسانه‌ها مثل مجلات را متفاوت از روزنامه ها می‌داند و می‌گوید: «در بسیاری از مجالت تخصصی و ماهنامه ها زنان نقش های به مراتب مهم تری نسبت به روزنامه ها دارند و حتی بر جایگاه های حساسی چون سردبیری هم تکیه زده‌اند اما متاسفانه اصل این است که زنان تابعی از شرایط بیرونی هستند و به باور من مشکل اصلی هم همین‌ جاست«

نقش دولت، وزارت فرهنگ و ارشاد و نهادهای نظارتی در عدم انتخاب زنان به عنوان دبیر و سر دبیر چقدر موثر است؟ ستاره می‌گوید: «شاید بتوانیم بگوییم فضای جنسیت‌زده‌ی مطبوعات هم  تابعی از وضع جامعه است و زنان به طور کلی در ایران با تبعیض مواجه‌اند و بخشی از این به دلیل نگاه و سیاست‌های دولت است اما نمی‌توان بگویم وزارت ارشاد به طور مستقیم در این مقوله موثر است یا دستورالعملی صادر شده که چنین مشاغلی در اختیار زنان قرار نگیرد. مشکل بیش‌تر نگاه جنسیت‌زده مدیران مسوول و یا مردانی است که طاقت نمی‌آورند یک زن مدیرشان باشد.»

ستاره می‌گوید باور ندارد تا پایان سال‌های کاری‌اش بتواند سردبیر یک روزنامه‌ باشد: «این آرزو را با خودم به گور می‌برم. چه عنوان خوبی برای گزارش انتخاب کرده‌اید، سقف شیشه‌ای تحریریه، سقفی که هر چه خواستیم بپریم به زمین کوبیدمان.»