نابرابری دیه زن و مرد در اسلام موضوعی است که بارها مورد بحث روشنفکران، مردم و حقوقدانان قرار گرفته است. زمانی که قانون مجازات اسلامی جدید تدوین میشد، عدهای از فعالان مدنی امیدوار بودند این نابرابری تغییر پیدا کند اما در ماده ۵۵۰ قانون مجازات اسلامی جدید هم این جمله نوشته شد: «دیه زن نصف دیه مرد است.» این قانون که سال ۹۲ به تصویب رسید فقط یک تبصره در نظر گرفته: «تفاوت دیه زن و مرد از صندوق خسارات بدنی پرداخت میشود.» به گفته حقوقدانان برابری دیه صورت نگرفته، چون برخی فقها معتقدند که موضوع تفاوت دیه زن و مرد شرع مقدس است و قابل تغییر نیست.» اخیرا که رئیس دادگستری استان تهران در باره پرونده قتل بنیتا به پرزداخت تفاوت دیه برای اجرای حکم قصاص اشاره کرده، دوباره بحثهایی پیرامون این موضوع شکل گرفته است. با عبدالحمید معصومی تهرانی، روحانی نواندیش ساکن تهران و محمدتقی فاضل میبدی، روحانی ساکن قم درباره ریشه فقهی این موضوع صحبت کردهایم.
چرا در اسلام دیه مرد نصف دیه زن در نظر گرفته شده است؟
عبدالحمید معصومی تهرانی: در فقه سنتی ما این تبعیضها وجود دارد. دلیل عقلی برای این که دیه مرد دو برابر عنوان شده، وجود ندارد اما در یک جامعه مردسالار قوانین به نفع مردها وضع میشوند نه زنها. قبلا ما در یک دنیایی زندگی میکردیم که مردها حاکم بودند و قوانین را خودشان مینوشتند. حتی در یونان باستان هم که دموکراسی وجود داشته و رایگیری میکردند، مردها حق رای داشتند زنها که حق رای نداشتند، بنابراین جامعه جامعه بدوی عرب که شدیدا مردسالار است، حقوق زن را نمی پذیرفت. با نگاه آن وقت، قوانین اسلام خیلی مترقی بوده، چون زن اصلا حساب نمیشده و همینقدر که اسلام در برخی امور مثل مساله ارث، دیه و شهادت دادن نصف حسابش کرده هم خیلی بوده.
محمدتقی فاضل میبدی: این مسائلی که درباره حقوق زنها و مسائل مالی در روایات ما آمده، مربوط به روزگاری بوده که عمدتا مردسالاری بوده، زنها در امور اقتصادی خانواده نقشی نداشتند و مردها عهدهدار امور معیشتی خانواده بودهاند. این است، اما این که ما در امروز هم بگوییم دیه زن و مرد متفاوت است جای سوال پیش میآید، البته الان برخی فقها فتواهای جدید دادهاند مثل آیت الله صانعی که دیه زن و مرد را برابر میدانند
ریشه فقهی این نابرابری کجاست؟ ایا در قرآن عنوان شده؟
معصومی تهرانی: این برداشت فقهی است و در قرآن نیامده. فقه برداشت فقیه است و وحی نیست الان مقدساش کردهاند که نمیشود در آن دست برد. فقه اسلام الان شده حکایت یهودیها که این حرام است و این حلال است. ایراد قرآن به یهودیها این بود که از جانب خدا مینوشتند و حلال و حرام اعلام میکردند.
فاضل میبدی: تفاوت دیه زن و مرد در قرآن به صراحت نیامده. در روایات ما آمده است. در بسیاری کتب در بین ارث زن و شهر اغلب میگویند اگر شوهر فوت کرد، زن از منقولات ارث میبرد نه غیرمنقولات. یعنی از زمین، باغ یا ملک ارث نمیبرد فقط از ماشین و قالی و چیزهایی که بتوانند حرکت شان داد، ارث میبرد. خب این طبیعی است در روزگاری تشریح شده که زن خیلی عهدهدار زندگی نبوده، شوهر عهدهدار زندگی بوده و این زمین و املاک هم ارزشی نداشته اما الان برخی فقها میگویند زن از غیر منقولات هم ارث میبرد.
آیا به لحاظ فقهی امکان تغییر این قانون وجود دارد؟
فاضل میبدی: این بحث قابل تجدیدنظر است، چون مبنای قرآنی صریح ندارد و این فتواها قابل تجدیدنظر است، مثل نابرابری مسئله دیه غیر مسلمان و مسلمان. مثلا اگر شما غیرمسلمانی را با ماشین میکشتید، دیهاش نصف دیه مسلمان بود ولی الان اینها درست شده و هر شهروند ایرانی که کشته شود، دیه برابر دارد. در مورد دیه قتل هم همینطور است. به هر حال از قدیم یکسری احکام وجود داشته که الان تغییر کرده است، مثلا قدیم میگفتند طلاق بر عهده مرد است اما دادگاهها الان موضوع را در دست گرفتهاند و مرد نمیتواند به راحتی و بیدلیل زنش را طلاق دهد.
معصومی تهرانی: فقه که حکم خدا نیست. برداشتی است که فقیه از یک حکم یا یک سوال کرده او بر اساس آیات و روایات استنباط کرده، پس ما نمیتوانیم اسمش را بگذاریم حکم خدا و بگوییم نمیتوانیم تغییرش دهیم، اگر فقه تغییر پذیر نیست، چطور ماهی اوزن برون که اول حرام اعلام شده بود، الان حلال شده یا بازی شطرنج حلال شد. پس میتوان فقه را بر اساس شرایط زمانه تغییر داده. مساله دیه را هم میتوانند تغییر دهند.
پس چرا هنوز با این تغییر قانون دیه مخالفت میشود و حتی در قانون مجازات اسلامی جدید هم این موضوع دوباره به همان شکل سابق بیان شده؟
فاضل میبدی: متاسفانه قانون جزای ما بر اساس فقه قدیم نوشته شده اما همانطور که گفتم الان برخی فقها مثل آقای صانعی نظرشان این است که دیه زن و مرد مسلمان برابر است.
معصومی تهرانی: بارها گفتهام که فقه ما هم درباره اهل سنت و هم درباره مسلمانان ایراد دارد. واقعیت این است که هر عیب و ایرادی است در فقه است و این به آخوندهای جامعه برمیگردد که همیشه چیزهایی را به دین آمیختهاند. به هر حال وقتی دین تبدیل به دکان شود همین میشود دیگر.
مطالب مرتبط:
چرا باید برای قصاص قاتل بنیتا تفاضل دیه پرداخت شود؟
نابرابری دیه زن و مرد، یک دهه نبرد نافرجام
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر