دو نکته درباره سخنان هسته ای سرلشکر باقری

سرلشکر محمد باقری، رئيس ستاد کل نیروهای مسلح ایران با تاکید بر اینکه « این تصمیم جمهوری اسلامی است که محدودیت هایی را در موضوع هسته ای بپذیرد تا تحریم های مرتبط با این حوزه برداشته شود»، گفته است: «اگر تحریم ها به بهانه های دیگری برگردد، تصمیم نظام آن خواهد بود که ماندن در برجام معنایی نخواهد داشت.»

اظهارات این مقام نظامی که عضو شورای عالی امنیت ملی و مجمع تشخیص مصلحت ایران نیز است، از دو زاویه حائز اهمیت است. نخست اینکه او پذیرش محدودیت های هسته ای را «تصمیم جمهوری اسلامی» توصیف کرده، بر خلاف اصولگرایان و برخی نظامیان که مسئولیت امضای برجام را متوجه دولت حسن روحانی می کنند.

نکته مهم تر اما به اشاره او به تحریم های مرتبط با موضوع هسته ای باز می گردد. ۱۶مهرماه۹۶، سردار محمدعلی جعفری، فرمانده کل سپاه در جلسه شورای راهبردی سپاه گفته بود: «ایران اجرای قانون کاتسا را معادل با خروج یک جانبه آمریکا با برجام می داند.» قانون کاتسا که ۱۱مرداد توسط رئیس جمهور آمریکا امضا شد، مربوط به برنامه های موشکی، تروریسم و نقض حقوق بشر است و در راستای اجرایی شدن این قانون بود که وزارت خزانه داری آمریکا کل سپاه پاسداران را تحریم کرد. سرلشکر محمدباقری در اظهارات امروز خود هدف از اجرایی شدن قانون کاتسا را «ایجاد شکاف بین مردم و حاکمیت» دانسته ولی اشاره مستقیم به ارتباط این قانون با برجام یا خروج از برجام نکرده است.

در هفتمین گزارش وزارت امورخارجه ایران درباره اجرای برجام که اول آبان منتشر شد، تحریم کلیت سپاه را نقض برجام دانست ولی اعلام کرد تصویب قانون «مقابله با نقض حقوق بشر و اقدامات ماجراجویانه و تروریستی آمریکا در منطقه» واکنش به این تحریم ها بوده است. بر اساس این گزارش می توان گفت سقف واکنش ایران به تحریم های سپاه همین قانون مصوب مجلس بوده که ۲۲مرداد۹۶ مصوب شد و بر اساس آن باید دولت ۲هزار میلیارد تومان برای توسعه برنامه موشکی و تقویت سپاه قدس بپردازد.

این موضوع از این نظر مهم است که نحوه واکنش دولت به تحریم های تازه آمریکا یک موضوع چالش برانگیز بوده است.

۲۹ مهرماه ۱۳۹۴، آیت الله خامنه ای در نامه ای به حسن روحانی نوشت: «در سراسر دوره هشت ساله [اجرای برجام]، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه ای (از جمله بهانه های تکراری و خودساخته تروریسم و حقوق بشر)‌ توسط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد» و دولت را موظف کرد که «فعالیت های برجام را متوقف کند.»

با استناد به همین نکته، مخالفان دولت روحانی در طول دو سال گذشته بارها با اشاره به وضع تحریم های تازه از سوی آمریکا در حوزه های تروریسم، حقوق بشر و موشکی خواستار توقف اجرای برجام یا خروج از برجام شده اند. در این میان، مقام های ارشد دولت روحانی کوشیده اند که توضیح دهند صرفا وضع و یا بازگشت تحریم های هسته ای است که می تواند به طور صریح ناقض برجام باشد. سخنان امروز رئيس ستاد کل نیروهای مسلح ایران نشان می دهد دولت روحانی توانسته است این برداشت از برجام را تا حدودی جا بیندازد.

تصمیم گیری ایران برای خروج از برجام بر عهده مجلس شورای اسلامی و هیات نظارت بر برجام است که به نظر می رسد اکثریت اعضای این دو نهاد نیز با تفسیر دولت در این زمینه موافق هستند و یا همراه شده اند. چنین فضایی به طور طبیعی کار را برای مدافعان خروج از برجام که به طور عمده جناح تندرو نزدیک به خامنه ای هستند، دشوار می کند.

اظهارات رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران همچنین نشان می دهد در صورتی که تصمیم کنگره آمریکا در هفته های آینده منجر به بروز وضعیتی شود که تحریم های هسته ای بازنگردند، کماکان کفه به نفع هواداران تفسیر دولت سنگینی خواهد کرد.