در هنگام بازداشت موقت و بازجویی، چه باید کرد؟

در صورت بازداشت توسط ضابطین دادگستری ، آیا می توانید به بازداشت خود اعتراض کنید؟

در صورت ورود به منزل و تفتیش از چه حقوقی برخوردار هستید؟

در زمان تفهیم اتهام از چه حقوقی برخوردار هستید؟ 


یکی از اتفاقاتی که معمولا در مرحله تحقیقات مقدماتی برای متهمین سیاسی می افتد، صدور قرار بازداشت موقت است. این قرار در صورتی صادر می شود که شواهد و دلایلی، احتمال مجرم بودن متهم را افزایش دهد یا بیم فرار او وجود داشته باشد. در این شرایط قرار بازداشت موقت در مرحله تحقیقات مقدماتی صادر می شود. هر چند اغلب بدون وجود قرار بازداشت با مراجعه به محل زندگی یا کار متهم سیاسی، او را با رفتارهای غیر قانونی و اخلاقی بازداشت می کنند. 
بازداشت موقت، مهم ترین وشدیدترین قرار تامین کیفری است که به موجب آن به منظور تضمین دسترسی به متهم در مواقع لزوم، آزادی رفت و آمد او به طور موقت سلب می شود. این قرار که به آن (توقیف احتیاطی) هم می گویند، موثرترین وسیله برای دستیابی به متهم و تضمین اجرای مجازات وی محسوب می شود. با صدور این قرار، متهم در بازداشتگاه نگهداری می شود و هر زمان به حضور او نیاز باشد با اعلام روز و ساعت حضور او به مقامات بازداشتگاه تحت الحفظ نزد مراجع قضایی حاضر می شود. 
احترام به آزادی افراد، مهم ترین موضوعی است که باید در مرحله تحقیقات مقدماتی مورد توجه قرار گیرد. قرار بازداشت موقت حق آزادی را سلب می کند، آن هم زمانی که هنوز ثابت نشده که متهم واقعا مجرم است یا خیر، بنابراین برای جلوگیری از سوء استفاده از این قرار و امکان بازبینی تصمیم مرجع قضایی در سلب آزادی شما در صورت بازداشت توسط ضابطین دادگستری و یا مامورین لباس شخصی از حقوقی برخوردار هستید که باید از آن مطلع باشید: 
شما طبق ضرورت عقلی حق دارید از مأموری که قصد جلب شما را دارد، بخواهید مدارک شناسایی خود و نیز دستور قضایی متضمن دستگیری شما را نشان دهد. طبق بند ۵ ماده واحده قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی، شما حق دارید از مأموران بازجو بخواهید در اولین فرصت به خانواده تان اطلاع دهند تا از سرنوشت شما مطلع شوند و در صورت لزوم برای آزادی شما وثیقه یا کفیل آماده کنند. 
همچنین بر اساس ماده ۳۳ و تبصره ماده ۱۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری و قسمت دوم بند (ن) ماده ۳ قانون احیای دادسرا شما حق دارید ظرف ۱۰ روز به قراربازداشت خود اعتراض کنید تا مرجع بالاتر بلافاصله و در وقت فوق العاده به آن رسیدگی کند.
قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری حق اعتراض متهم به  قرار باز داشت موقت را ظرف مدت ۱۰ روز پذیرفته و اعلام کرده این قرار قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدید نظر استان است. در برخی موارد قرار صادره، قطعی است و قابلیت تجدید نظر ندارد، مانند قرار بازداشتی که از سوی دادگاه تجدید نظر استان صادر می شود و حداکثر مدت قرار بازداشت موقت، یک ماه است تا تحقیقات مقدماتی پایان پذیرد. ناگفته نماند هر گاه ظرف مدت یک ماه تحقیقات لازم انجام شود و کماکان متهم در زندان باشد، قرار از مصادیق بازداشت غیر قانونی خواهد بود. 
از سوی دیگر بر اساس تبصره ماده ۱۳ و ماده  ۱۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری، چنانچه قرار التزام یا کفالت یا وثیقه برای شما صادر شد، حق دارید با التزام یا معرفی کفیل متمکن و یا تودیع وثیقه حسب مورد بلافاصله آزاد شوید.
هیچ یک از ضابطین دادگستری بدون مجوز قضایی و بدون رعایت ترتیبات قانونی مجاز نیستند وارد منزل شده و آنجا را بازرسی و تفتیش کنند. ماده ۱۳۹ لايحه جديد آيين دادرسي كيفري نيز در اين خصوص مقرر داشته: "چنانچه تفتيش و بازرسي با حقوق اشخاص در تزاحم باشد، در صورتي مجاز است كه از حقوق آنان مهمتر باشد."
تفتيش منازل بايد در روز به عمل آيد، ورود به منزل افراد به هنگام شب فقط در موارد «ضروري» امكان پذير است و قاضي بايد جهات ضرورت را در صورت جلسه قيد کند (ماده ۱۰۰ همان قانون). مطابق تبصره ماده ۱۴۰ لايحه جديد آيين دادرسي كيفري، روز از طلوع آفتاب تا غروب آن است. 
بر اساس اصل ۳۲  قانون اساسی و ماده ۱۲۷ قانون آیین دادرسی کیفری، شما حق دارید حداکثر ظرف ۲۴ ساعت از اتهام و دلایل آن مطلع شود. مرجع قضایی مکلف است ظرف مهلت مذکور آن را به شما تفهیم کند.
بر اساس ماده ۲۴ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری، اول: تحقیقات و بازجویی از شما (بازداشت شده یا آزاد) باید در چارچوب موضوع اتهام باشد؛ دوم: باید تفهیم اتهام و بازجویی با ذكر دلیل و حتما كتبی باشد. برای مثال اگر نزد بازپرس یا دادگاه هستید موظف نیستید به هر پرسشی پاسخ دهید. ابتدا باید بپرسید اتهام من چیست؟ سپس هر سئوالی كه خارج از موضوع اتهام بود را نفی كرده و می گویید ربطی به اتهام ندارد و پاسخ نمی دهم؛ سوم: صرف طرح اتهام نیز كافی نیست بلكه باید اتهام را كتبا در برگه بازجویی بنویسند و شما نیز كتبی پاسخ دهید و می توانید به سئوالات شفاهی جوابی ندهید؛ چهارم: صرف نوشتن اتهام كافی نیست و قانون صراحت دارد كه اتهام باید با ذكر دلیل باشد. بنابراین اگر فرضا اتهامی نظیر ارتباط با یك گروه و جریان متوجه شما است، بر فرض اینكه چنان ارتباطی بر اساس قانون، جرم باشد بعد از اینكه بازجو یا قاضی سئوال را نوشت، ذیل آن پاسخ می دهید "طبق قانون باید اتهام با ذكر دلیل باشد." او مجبور به ذكر دلیل می شود و مثلاً می نویسد: « فلان فرد در بازجویی های خود چنین اعتراف كرد.» و اگر متهم بنویسد صحت ندارد بازجویی تمام است. اصل نیز بر پاسخ كوتاه است نه پاسخ  با نوشتن جزییات.
طبق بخش نامه رئیس قوه قضائیه و نظریه اداره حقوقی این قوه برای قضات لازم الاجرا است و طبق نظریه۱/۱۱/۵۹۱۶۴۶/۷ و ۱۹/۵/۲۴۷۷۶۲/۷ اداره حقوقی شما می توانید به هزینه خود یك نسخه كپی از پرونده تان را از شعبه مربوط بگیرید. بر اساس ماده ۱۳۱ قانون آیین دادرسی کیفری و بند ۱۲ ماده واحده قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی، شما حق دارید اوراق صورت جلسه تحقیقات خود را بخوانید و اگر پاسخ های او با تغییر و تحریف در آن قید شده از امضای آن خودداری کنید. هم چنین شما می توانید در صورت تمایل، پاسخ پرسش ها را شخصا بنویسد. توجه به این حقوق به شما کمک می کند مراحل بعدی قضایی را با اطمینان بیشتری طی کنید.