زنان تاثیرگذار ایرانی، فرنگیس یگانگی

تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهره ها گره خورده است؛ هر یک خشتی گذاشته اند تا سقفی پدیدار شود؛ خشت هایی که گاه به قیمت زندگی و جان شان تمام شده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریده اند. از سوی دیگر، در تاريخ جهان بسيارى از زنان و مردان دیگر به دليل استعداد شگرف آن ها براى تخريب و نابودى ساخته هاى ديگران، «تاثيرگذار» نام گرفته اند.

زنان ایرانی نویسنده، برگ های بسیاری از کتاب تاریخ 200 سال اخیر ما بوده اند؛ چه به دليل تاثير مثبت بسيارى از آن ها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعی شان، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژه های علمی، سیاست ورزی، موسیقی، سینما و چه به دليل تاثير بعضى از آن ها در تشويق به خشونت، گسترش جهل و جزم انديشى و سوء استفاده از قدرت مالى و اقتصادى در جهت منافع خود.

مجموعه «زنان تاثیرگذار» «ایران وایر» يک مقدمه است. افرادى كه نام‎شان در اين فهرست آمده، نماينده برخی اقشار جامعه هستند كه هر روز در ايران و كشورهاى ديگر بر زندگى خانواده و اجتماع خود تاثير مى گذارند. بديهى است همان طور كه اشاره كرديم، همه فعاليت ها و یا تمام افراد حاضر در اين مجموعه، مورد تایيد «ایران وایر» نيستند اما تاثير گذارى هيچ يك از افراد اين ليست را نمي شود كتمان كرد.

 اين ليست، اولين سرى سلسله بیوگرافی های زنان تاثیرگذار ایران است که به مرور تکمیل می شود. از مخاطبان «ایران وایر» درخواست دارمی تا پیشنهادات خویش را برای غنای این مجموعه با ما در میان بگذارند.

-------------------------

فرنگیس یگانگی، مادر صنایع دستی ایران

طاهره تسليمى، شهروند خبرنگار

با آن که برای پا گرفتن «شورای عالی زنان ایران» و حق رای آن ها تلاش زیادی کرد اما تلاش برای حفظ و معرفی صنایع‌دستی و هنرهای ایرانی، نام «فرنگیس یگانگی»(شاهرخ) را در تاریخ ثبت کرده است. بی‌دلیل نیست که بنیان‏گذار «سازمان زنان زرتشتی» را به عنوان مادر صنایع دستی وهنرهای ملی ایران می‌شناسند.

فرنگیس یگانگی در خانواده‌ای سیاسی و فرهنگی به دنیا آمد. مادرش، «فیروزه فرهی» بود و پدرش، «ارباب کیخسرو شاهرخ»، مشروطه‌خواهی آزادی‌خواه و نماینده تاثیرگذار ۱۰ دوره از مجلس شورای ملی.

ارباب کیخسرو 30 سال داشت که انقلاب مشروطه رخ داد و در مجلس دوم بود که به عنوان نماینده زرتشتیان، وارد مجلس شد. او در مجلس چهارم از مخالفان قرارداد ۱۹۱۹ به شمار می رفت و از جمله کسانی بود که با رویه قراردادهای نفتی مخالفت می کرد. ارباب کیخسرو هم‏چنین بنیان‏گذار کتاب‏خانه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی بود.

فرنگیس ۲۱ اردیبهشت ۱۲۹۵، زمانی که پدرش ریاست اداره تلفن ایران را به دست گرفته بود، به دنیا آمد و از همان کودکی در جریان فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی پدر قرار گرفت. او تحصیلات مقدماتی را تا کلاس نهم در مدرسه «ایرج» که متعلق به زرتشتیان بود، به پایان برد و به کالج امریکایی‌های دخترانۀ تحت نظرِ خانم «پارک جردن» رفت و دیپلم گرفت. او با مدرک کارشناسی ادبیات از دانشگاه تهران به امریکا رفت و کارشناسی ارشد خود را در رشته مددکاری گرفت. در بازگشت به ایران، با «اردشیر یگانگی» که از فعالان فرهنگی و اقتصادی بود، ازدواج کرد. چند سالی از ازدواج او نگذشته بود که ارباب کیخسرو شاهرخ در تصادفی مشکوک در خیابان «کاخ» تهران کشته شد.

اردشیر یگانگی، همسر فرنگیس که حدود ۱۶ سال از او بزرگ تر بود، نخستین کارخانه چرم مدرن ایران را در همدان بنیان گذاشت. او  در سال ۱۳۱۴، بعد از ازدواج با فرنگیس نخستین کارخانه برق «هیدرولیک» را که با نیروی آب کار می‌کرد، بر روی تپه عباس‌آباد همدان دایر کرد. سهام‏دار عمده این شرکت که «برق الوند» نام داشت، مردم شهر همدان بودند.
اردشیر یگانگی نخستین کارخانه بستنی و «آلاسکا» سازی را نیز با خرید سردخانه‌های مدرن و سایر تجهیزات مورد نیاز از شوروی، در ایران راه‌اندازی کرد. دو خیابان اصلی شهر همدان هم به نام «ابن سینا» و «عباس‌آباد» پس از جنگ جهانی دوم توسط او بازسازی شدند.

اردشیر و فرنگیس بعد از ازدواج در تهران ساکن شدند. آن ها با سه فرزند به نام‌های «پرویز»، «فیروزه» و «کامبیز»، هم‎زمان با فعالیت‌های اقتصادی، در حوزه فرهنگی هم فعالیت می کردند. هرچند در این راه، فرنگیس بیش تر از او فعالیت داشت و انجمن‌های زیادی را بنیان گذاشت.

فرنگیس یگانگی در زمانی که فرزندانش کوچک تر بودند، وقت خود را برای آن‌ها می گذاشت اما در همین زمان، کتاب «در جست وجوی راستی‌ها» را نوشت. در کنار این، وارد فعالیت‌های جنبش‌های برابری‌خواهی زنان ایران شده بود و برای کمک به دخترانی که علاقه به آموختن داشتند، اقداماتی انجام می‌داد. یکی از کارهای او، تشکیل «کانون زنان زرتشتی» بود که از انجمن‌های پیش‏رو زنان در زمینه مطالبات برابری‌خواهی به شمار می رفت.  فرنگیس یگانگی بعد از فوت ناگهانی همسرش در دی ماه ۱۳۳۲ در نیس فرانسه، تصمیم گرفت وقت خود را وقف کمک به زنان و توانمندسازی آن‌ها کند. بهبود زندان زنان و آموزش مددکاران برای کمک به زنان بزه‌کار در ایران از کارهای مهمی بود که او انجام داد.

تلاش بی‌دریغ فرنگیس یگانگی برای کسب حقوق برابر زنان به جایی رسید که در سال ۱۳۳۵ به عنوان یکی از اعضای اصلی «شورای عالی جمعیت زنان ایران» درآمد. این شورا در پی سیاست هماهنگ کردن فعالیت‌های سازمان‌ها و جمعیت‌های زنان، با تشویق «اشرف پهلوی» تشکیل شد. دکتر «احمد متین دفتری» اساس‏نامه شورا را با هم‏فکری و مشورت زنان نوشت و 100 نفر از زنان جمعیت‌های مختلف، عضو موسس  شورای عالی جمعیت زنان ایران شدند. در جلسه‌ای با حضور اشرف پهلوی، دکتر «منوچهر اقبال»، دکتر احمد متین دفتری و «اسدالله علم»، این اساس‏نامه به تصویب رسید. این شورا البته به خاطر ناکارآمد بودن و عدم رضایت اشرف پهلوی از عملکرد آن، منحل شد. پس از آن، تشکلی به نام «سازمان زنان ایران» تشکیل شد؛ سازمانی که با حضور زنان فعال، همراه با سایر تشکل های بانوان توانستند حق رای را برای زنان ایران بگیرند.

فرنگیس یگانگی هرچند هم‎چنان از اعضای فعال سازمان زنان ایران بود اما ترجیح داد در زمینه صنایع دستی و کمک به حفظ میراث هنری و معرفی آن‌ها وقت بگذارد. به همت او، هفته‌ انجمن‌ فرهنگی ایران باستان در تالار «فرهنگ»، در زمان نخست وزیری «علی منصور» برپا شد. او هم‏چنین احیا کننده هنرها و صنایع دستی ایران بود و بسیار او را مادر صنایع دستی ایران می‌دانند.

فرنگیس یگانگی در ماموریتی شش ماه، به سراسر ایران سفر کرد و از روستاها و شهرها نمونه‌هایی از هنر صنایع دستی مردم را جمع‌آوری کرد. این سفر شش ماهه، دست‎آورد بسیار زیادی داشت. یکی از کارهایی که بعد از این سفر انجام شد، برگزاری نمایشگاه بزرگی از تولیدات صنایع دستی ایران شامل خورجین، کیسه حمام، پوستین رودوزی شده، سفال، شیشه و باتیک تبریز و بلوچ و سایر سوزن‌دوزی‌ها در موزه قلعه «واکایاما» در ژاپن، در سال ۱۹۶۳ بود که شهرت چشم‏گیری برای ایران به دست آورد و جو مساعدی برای تأسیس سازمان صنایع دستی توسط فرنگیس یگانگی ایجاد کرد. این مرکز در سال ۱۳۴۵ خورشیدی (۱۹۶۶) با حمایت وزیر وقت اقتصاد، «علینقی عالیخانی»، به همراه یک مرکز تجاری وابسته به نام «مرکز صنایع دستی» راه افتاد.

فرنگیس یگانگی که مانند پدر خود در حوزه فرهنگی فعال بود، در سال ۱۳۳۷، یعنی پنج سال پس از فوت همسرش، کتاب‎خانه‌ای را با هزینه خود برای استفاده عموم به نام «کتاب‏خانه اردشیر یگانگی» بنا کرد که هم‏چنان هم فعال است. کتاب‎خانه یگانگی ۲۵۰ متر مربع مساحت دارد و بر روی زمینی که متعلق به انجمن زرتشتیان تهران است، احداث و به آن انجمن واگذار شده است. در آغاز، این کتاب‏خانه محل «انجمن فرهنگ ایران باستان» نیز بود. در کتاب‏خانه اردشیر یگانگی، علاوه بر کتاب های دست‌نویس خطی و نشریات جامعه زرتشتی، بیش از ۱۴ هزار جلد کتاب وجود دارد و یکی از مراجع تخصصی برای پژوهش‎گران دین زرتشتی است و منبع خوبی برای فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی محسوب می‌شود. بسیاری از نویسندگان مشهور ایرانی و غربی مانند «ابراهیم پورداوود» (نویسنده، ایران‌شناس، استاد فرهنگ ایران باستان و زبان اوستایی در دانشگاه تهران ونخستین مترجم فارسی اوستا) و «مری بویس»(استاد دانشگاه کالیفرنیا و پژوهش‎گر در رشته مطالعات زرتشتی) طی سالیان متمادی از این کتاب‏خانه بازدید داشته‌ و آثار خود را به آن اهدا کرده‌اند. برخی از این کتاب ها به دلیل قدمت و محتوا، بسیار ارزشمند بوده و نسخه دیگر آن ها بعد از کتاب خانه یگانگی ممکن است تنها در کتاب خانه مجلس یافت شود.

او بعد از انقلاب از ایران به امریکا رفت. فرنگیس یگانگی به ‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران و نخستین رییس و عضو هیات امنای «مرکز زرتشتیان» در کالیفرنیای جنوبی، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی (۱۹۹۴) به دلیل کارهای بسیاری که در طول عمر خود انجام داد، به عنوان زن شایسته سال برگزیده شد و طی مراسمی در دانشگاه لوس‌آنجلس(UCLA) مورد تقدیر قرار گرفت.

او در سال ۱۳۷۵ (۱۹۹۶) از سوی «اتحادیه انجمن‌های زرتشتی قاره امریکای شمالی» (FEZANA) به‌عنوان یک زن زرتشتی با خدمات عالی، موفق به دریافت لوح تقدیر شد. این زن فعال و پیش‏رو در ۲۴ بهمن ۱۳۸۸، در سن ۹۳ سالگی در لس‌آنجلس در حالی درگذشت که تا چند ماه پیش از فوت هم‏چنان در حوزه کمک به زنان و شناخت فرهنگ ایرانی فعالیت می‌کرد.