حسن روحانی و مانیفست تغییر

مهدی مهدوی آزاد ، تحلیل گر سیاسی

انتخابات بیست و نهم اردیبهشت نه فقط تکلیف رئیس جمهور بعدی ایران، که تکلیف خیلی چیزها را روشن کرد؛ این که پوپولیسم در ایران آنچنان که پیشتر تصور می شد زمینه رشد و فراگیری ندارد. این که پیوند میان توده و نخبگان پس از یک دوره فطرت دوباره ترمیم شده است. و نهایتاً این که بخش انتصابی حاکمیت در بهترین شرایط، با میان آوردن تمام امکانات عظیمش و حتی با آویزان شدن به کسی مثل امیرتتلو هم قادر نیست چهل درصد شهروندان را با خود همراه کند.

حسن روحانی با این رای سنگین، حالا در موقعیتی تاریخی قرار گرفته است. او بر خلاف سال 92 که تنها و سرگشته بود، حالا اکثریت پارلمان و تقریبا تمام شهرداری های کشور را هم در کنار خود دارد. بخش اعظم نخبگان ایرانی از منتهی الیه راست در جناح علی لاریجانی گرفته تا منتهی الیه چپ یعنی حزب کمونیست کارگری در خارج کشور نیز از سر رضایت یا بر مبنای منطق «بد و بدتر» از او حمایت می کنند. شرایط اقتصادی و سیاسی کشور هم به مراتب از سال 1392 بهتر است و حجم عظیمی از امید و انرژی به جامعه تزریق شده است. نظیر چنین شرایطی البته در سال 1380 نیز برای خاتمی اصلاح طلب وجود داشت. با این حال روحانی دو برگ برنده مهم دیگر دارد که خاتمی نداشت. یکی تجربیات آموزنده سال های اصلاح طلبی پارلمانی را و دیگر، مردمانی که نه فقط توقعات خود را کاهش داده اند که عملاً بی توقع شده اند. خشم رهبری نظام و کارشکنی جناح تندرو البته قابل انکار نیست. با این حال شرایط آن قدر مناسب هست که توقع تحولات تدریجی و ساختاری را داشته باشیم. در واقع همه چیز به همین «توقع» باز می گردد.

مواضع حسن روحانی در چهار سال گذشته مخصوصا در هفته آخر منتهی به انتخابات نشان می دهد او معتقد به تغییر رفتار جمهوری اسلامی و خواستار اصلاح بنیادین کانون های بحران زای داخلی است. به عبارات کلیدی او در روزهای آخر توجه کنید: «نهادهای انقلابی باید به جای خود (پادگان ها؟) بازگردند، صدا و سیما باید بیانگر خواست اکثریت مردم باشد، با توسعه زیر ساخت های مخابراتی انحصار تبلیغاتی موجود را خواهم شکست، قوه قضاییه باید از پوسته جناحی و قانون گریز فعلی خود خارج شود، درباره حقوق شهروندی دیگر عقب نشینی نخواهم کرد، نهادهای وابسته به رهبری باید شفاف باشند و مالیات بدهند، سپاه پاسداران را به پای میز حساب خواهم کشاند، کسی حق ندارد سلایق خود را بر جوانان تحمیل کند، و تعامل با جهان غرب برای حذف مابقی تحریم ها یک ضرورت است». این جملات ساده یک مانیفست اساسی برای تغییر است. حالا نوبت گام برداشتن در این مسیر است.

این که آیت الله خامنه ای و جناح راست افراطی از تمام توان خود برای کارشکنی استفاده خواهند کرد، نیازی به پیشگویی ندارد. آنچه نیازمند پیشگویی است، واکنش شخص آقای روحانی به این سنگ اندازی ها و نیز رویکرد افکار عمومی در چهار سال آینده است. تجربه برجام نشان داد اراده جدی و سطح بالای دولت در کنار فشارهای سنگین بدنه اجتماعی؛ عملا قادر است حاکمیت را به عقب نشینی های جدی و نرمش های قهرمانانه و غیرقهرمانانه وادار کند. حالا شرایط بی­نظیری ایجاد شده که این ترکیب در سایر موضوعات مورد استفاده قرار گیرد.

لیست مسایل موجود بسیار طولانی است. از روابط بحرانی ایران و آمریکا گرفته تا نقش جمهوری اسلامی در منطقه، دوگانگی های ساختاری در سیاست خارجی، مداخلات سپاه پاسداران در منازعات سیاسی داخلی، انسداد فضای سیاسی، سختگیری های ایدئولوژیک فرهنگی و اجتماعی و ده ها مساله دیگر. حل و فصل این مجموعه پیچیده، در نگاه اول آن هم در ساختار فعلی نظام غیر ممکن به نظر می رسد. با این حال اگر قرار است از یک زنجیره تحولات خونین و ویرانگر جلوگیری شود، تنها راه موجود ورود فوری به این حوزه است. زمان تنگ است و راه دیگری وجود ندارد؛ حسن روحانی باید به استحضار آرای سنگینش و با اتکا به تجربیاتش هر چه سریع تر وارد این مسایل ساختاری شود.