دوقطبی زودهنگام روحانی - رئیسی

به نظر می رسد حسن روحانی، رییس جمهوری کنونی ایران در انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ که 40 روز دیگر برگزار می شود، یک رقیب جدی پیدا کرده است؛ «ابراهیم رییسی».

ابراهیم رییسی ۵۷ ساله است و در حال حاضر چهار مسوولیت مهم دارد. او متولی آستان قدس رضوی است. این سازمان یک نهاد اجتماعی و اقتصادی بزرگ است که درآمدهای حرم امام رضا، امام هشتم شیعیان را کنترل می کند. ارزش زمین هایی که در کنترل این سازمان قرار دارند، ۲۰میلیارد دلار برآورد شده است. سالانه ۲۵میلیون نفر از شیعیان که بیش تر آن ها ایرانی و عراقی هستند، به زیارت امام هشتم شیعیان می روند و یک صنعت عظیم گردش گری مذهبی را رقم می زنند. متولی سازمان آستان قدس رضوی‌ به طور مستقیم توسط آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی تعیین می شود.

ابراهیم رییسی هم‎چنین دادستان دادگاه ویژه روحانیت است. دادستان این دادگاه که برای رسیدگی به شکایت و تخلفات روحانیت تشکیل شده است، توسط رهبر جمهوری اسلامی منصوب می شود.. انتصاب ابراهیم رییسی در آستان قدس رضوی و دادگاه ویژه روحانیت نشان دهنده اعتماد بالای آیت الله خامنه ای به او محسوب می شود. علاوه بر این، ابراهیم رییسی حدفاصل سال های ۱۳۷۰تا۱۳۸۴ به عنوان شاگرد در کلاس های درس فقهی آیت الله خامنه ای حضور داشته است. این حضور طولانی نشان دهنده وجود یک رابطه قوی فردی بین این دو محسوب می شود. از این نظر، آقای رییسی که اکنون در شهر مشهد خودش کلاس درس برگزار می کند، علاوه بر زندگی سیاسی، زندگی مذهبی اش را نیز مدیون آیت الله خامنه ای می داند.

او هم چنین عضو هیات رییسه مجلس خبرگان رهبری است. این نهاد به طور قانونی مسوول تصمیم گیری و تعیین رهبر آینده ایران است. ابراهیم رییسی که در ۱۱سال گذشته عضو این مجلس بوده، عضو کمیسیون تحقیق آن نیز هست. بنابر اعلام اعضای مجلس خبرگان رهبری، در درون این کمیسیون یک کمیته سه نفره تشکیل شده است که به بررسی افراد واجد شرایط برای رهبر آینده می پردازد تا در هنگامی که ضرورت پیدا کند، این افراد را به همه اعضای مجلس خبرگان رهبری معرفی کند.

ابراهیم رییسی هم‎چنین عضو جامعه روحانیت مبارز است. این نهاد سیاسی که شبیه یک حزب عمل می کند، یکی از دو نهاد سیاسی مهم در ایران است که روحانیون عالی رتبه در آن عضو هستند. با وجود این سوابق سیاسی، ابراهیم رییسی چندان قوی نیست. او در زمینه سیاسی کم تر اظهارنظر کرده و چهره ای کم تر شناخته شده در داخل ایران محسوب می شود.

بیش ترین سوابق ابراهیم رییسی به حوزه قضایی باز می گردد. او از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۹۵، یعنی ۳۷ سال سمت های متعدد قضایی را تجربه کرده و از یک قاضی معمولی در شهرستان های کوچک به معاون اول قوه قضاییه ایران رسیده است. در کارنامه کاری او یک نکته برجسته مشهود است؛ ابراهیم رییسی مامور سرکوب مخالفان حکومت بوده است.

مشهورترین پرونده ای که در این زمینه وجود دارد، به تابستان سال ۱۳۶۷ باز می گردد. در این سال با دستور روح الله خمینی، رهبر سابق حکومت ایران، یک هیات سه نفره برای رسیدگی به وضعیت هزاران زندانی مخالف حکومت تشکیل شد. ابراهیم رییسی عضو این هیات بود و در مدتی کوتاه با محاکمه های غیرقانونی و نمایشی، دستور اعدام مخالفان صادر شد. آیت الله «حسینعلی منتظری» که در آن زمان قائم مقام آیت الله خمینی بود، تعداد افراد اعدام شده را سه هزار و۸۰۰نفر اعلام کرده است. مخالفان حکومت ایران این واقعه را مصداق جنایت می دانند و خواستار محاکمه عوامل آن، از جمله ابراهیم رییسی هستند.

ابراهیم رییسی اما از اقدامات خود در این زمینه دفاع کرده و گفته است که با قدرت، فرمان آیت الله خمینی را اجرا کرده است. او در زمینه دفاع از اقدامات نظام و احکام اسلامی هم کاملا صریح است؛ اجرای فرمان قطع دست مجرمان را یک افتخار می داند، حامی جدی دخالت نظامی ایران در سوریه است، از اعدام معترضان به نتایج انتخابات سال ۸۸ دفاع کرده است و خواهان جهانی شدن آموزه های انقلاب ایران و حمایت از گروه های مذهبی و شبه نظامی شیعه در کشورهای دیگر است.

با وجود چنین سوابق و مواضعی، اعتماد بالا و حمایت ویژه آیت الله خمینی از ابراهیم رییسی باعث شده که او از مصونیت کافی برخوردار باشد. این اعتماد و حمایت ویژه در دوران آیت الله خامنه ای نیز ادامه یافته است.

متاثر از همین حمایت و اعتماد ویژه، از اسفند ۹۴ که ابراهیم رییسی با حکم آیت الله خامنه ای به عنوان تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد، طیف گسترده ای از نظامیان و تندروهای نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی به ابراهیم رییسی پیوستند. علاوه بر دیدارهای علنی فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از جمله سردار «محمدعلی جعفری» فرمانده کل سپاه و سردار «قاسم سلیمانی»، فرمانده سپاه «قدس»، سپاه پاسداران اخیرا همکاری نزدیکی با آستان قدس رضوی داشته است. آن ها یک بنیاد اجتماعی به نام «بنیاد کرامت» تشکیل داده اند که قرار است در روستاهای ایران به توزیع مواد غذایی برای کمک به فقرا بپردازد و با پرداخت پول به جوانان برای ازدواج کمک کند. منتقدان ابراهیم رییسی چنین اقداماتی را دارای اهداف انتخاباتی می دانند ولی برخی دیگر از تحلیل گران می گویند اهداف مهم تری وجود دارد.

به گفته ناظران تحولات سیاسی ایران، ابراهیم رییسی یکی از مهم ترین گزینه های جانشینی آیت الله خامنه ای است. با این وجود، او چهره ای شناخته شده نیست و نزدیکان آیت الله خامنه ای و سپاه می کوشند با اقداماتی چون توزیع پول و مواد غذایی بین اقشار محروم جامعه از طریق بنیاد کرامت، او را به جامعه معرفی کنند.

از این زاویه، کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری ایران نیز بخشی از پروژه معرفی کردن او به جامعه است. ابراهیم رییسی سابقه سیاسی قوی ندارد و حامیان او می کوشند با کسب حمایت همه اصول گرایان، او را شخصیتی سیاسی که پتانسیل رییس جمهوری شدن را دارد، معرفی کنند. در عین حال، اگر همه اصول‎گرایان از رییس جمهوری شدن او حمایت کنند، روشن است که از رهبر شدن وی نیز حمایت می کنند.

این موضوع از این نظر مهم است که پس از مرگ اکبر هاشمی رفسنجانی، مهم ترین چهره ای که از سوی اصلاح طلبان شانس برای جانشینی رهبر دارد، حسن روحانی است. روحانی روی کاغذ هیچ شانسی برای کسب نظر مثبت مجلس خبرگان رهبری را ندارد ولی در عالم واقع، سوابقی قدرتمندتر از ابراهیم رییسی دارد و می تواند یک بازیگر قدرتمند در روزگار پس از خامنه ای محسوب شود. یکی از دلایلی که اصول گرایان را برای شکست دادن حسن روحانی متحد کرده، همین است. آن ها پس از مرگ ناگهانی اکبر هاشمی، نگران تر شده اند زیرا به خوبی می دانند اگر واقعه ای برای علی خامنه ای رخ دهد و حسن روحانی کماکان رییس جمهوری باشد، قدرت نفوذش می تواند خطرناک باشد. بنابراین، بهتر است که نباشد. شکست حسن روحانی می تواند پایان عصر نفوذ حامیان هاشمی رفسنجانی در سطوح بالای حاکمیت ایران نیز باشد.

بدین اعتبار، کاندیداتوری ابراهیم رییسی در مقابل حسن روحانی، علاوه بر این که رقابت دو چهره مدعی رییس جمهوری شدن باشد، به رقابت دو چهره ای تبدیل می شود که سودای رهبری آینده ایران را در سر دارند؛ یک دوئل پیچیده و پر از حادثه.