میراث دار فروغ به او پیوست

زهره ذوالقدر، شهروند خبرنگار

«پوران فرخزاد» هم رفت؛ میراث‌دار خاندان فرهنگی و شناخته شده فرخزاد و پژوهش‎گر ادبی و شاعر بعد از یک دوره بیماری در روزهایی که مهم ترین اخبار هنری فرهنگی، خبر درگذشت و تشییع جنازه اهالی این حوزه است، چشم از جهان فروبست.

پوران درست یک روز بعد از آن که «فروغ»، خواهر کوچک ترش ۸۲ ساله می شد، به او و برادرش «فریدون» پیوست.
پوران سومین عضو شناخته شده خانواده فرخزاد بود که همیشه در سایه نام آشنای خواهر وبرادرش قرار داشت و از میراث و نام آن دو دفاع کرد. شاید کم تر کسی بداند که او هم مترجم بود و هم در زمینه ادبی، پژوهش‌های زیادی داشت و کتاب «کارنمای زنان کارای ایران از دیروز تا امروز» را که در سال ۸۱ توسط نشر «قطره» منتشر کرد، یکی از بهترین دایره‌المعارف های شناخت زنان ایرانی به شمار می رود؛ نویسنده ای که آثارش به تیغ ممیزی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفتار شدند و بیش تر آن ها منتشر نشده باقی ماندند.

او اما کم تر از خود گفت و بیش تر از فروغ و فریدون حرف زد. کم تر جایی نامی از فروغ فرخزاد برده می شد که ردی از پوران نباشد. او تا آخرین روزهای زندگی از نام خواهر دفاع و حرف‌ها و داستان‌های اطراف او را رد می کرد؛ داستان‌هایی که پایانی نداشتند و هر از چند گاهی از زبانی تازه روایت می شدند. اما او تا آخرین لحظه‌های هوشیاری دست از تلاش برنداشت و برای آبروی خانوادگی جنگید.

چند روز پیش از آن که به خوابی بی بازگشت فرو برود، در واکنش به انتشار نامه‌ عاشقانه فروغ به «ابراهیم گلستان»، با همان هیجان همیشگی، انتشار آن را کاری «زشت» خواند و گفت:«این که زندگی یک شخص نظیر فروغ را علنی کنیم، بسیار زشت است. وقتی قصد انجام چنین عملی داریم، باید از خودمان بپرسیم آیا قشنگ است و دوست داریم در آینده زندگی خصوصی و اسرار زندگی مان را این گونه و آن هم بدون رضایت خانواده مان منتشر کنند؟ به نظرم کنار زدن پرده ها زیبا نیست. فروغ یک شاعر است و وقتی سخن از او به میان می آید، شعرش مطرح است و زندگی شخصی اش در حاشیه است؛ اما با دامن زدن به این مسایل، شعرش در حاشیه قرار می گیرد.»

البته این بار چون ابراهیم گلستان به عنوان مالک نامه‌ها از انتشار آن جلوگیری نکرده بود، پوران فرخزاد تنها از وجه اخلاقی به آن نگاه کرد و انتشار آن را جلب توجه و نفع مادی دانست و گفت:«همه ازدواج کردیم، طلاق گرفتیم و فراز و نشیب ها و اشتباهات بسیاری در زندگی مان داشته ایم. چه لطفی دارد نامه ای که مثلاً در 15 سالگی به یک پسر نوشته ام، منتشر کنند؟ آدم ها مستمراً تجربه می کنند و ممکن است اشتباه کنند؛ بنابراین، انتشار زندگی خصوصی اشخاص را -آن هم به این شکل- منطقی نمی دانم و تصور می کنم دشمنی با کاراکتر شعری فروغ فرخزاد است. فکر می کنم انگیزه اصلی این است که کاسبی کنند. امیدوارم این تجارت ها را متوقف و زندگی خصوصی فروغ را رها و بر شعرش تمرکز کنند.»

پوران‌ فرخزاد به نوشته خودش در کتاب کارنمای زنان کارای زنان ایران، نخستین دختر خانواده فرخزاد بود که در یکی از سحرگاه‌های نیمه بهمن ۱۳۱۱ در نوشهر به دنیا آمد. پدرش سرهنگ «محمد فرخزاد»، در آن زمان ستوان جوانی از اهالی تفرش بود که با «توران وزیری تبار» در تهران ازدواج کرده بود. فرزند اول این زوج، پوران بود. او دو ساله بود که فروغ به دنیا آمد؛ خواهری که پوران بسیار دوست داشت. آن ها در خانواده پر فرزندی رشد می کردند. به قول پوران، هر سال فرزندی در آن به دنیا می آمد. فریدون شش سال بعد از او به دنیا آمد.

پوران در دبستان «ژاله» تهران و بعد «سروش» درس خواند. از همان کودکی علاقه‌مندی به ادبیات در او مشخص بود. در این زمان بود که شروع به نوشتن داستان، شعر و نمایش‏نامه کرد. در ۹ سالگی به معلمان خصوصی سپرده شد تا زبان انگلیسی را بیاموزد. بعد از مدتی نیز به کلاس های «انجمن فرهنگی پروین» و بعد «انجمن ایران و امریکا» رفت و زبانش را کامل کرد. او درباره خود نوشته است که خواندن زبان و ترجمه راهی برای فرار از خانه ای بسته و مقرراتی بود.

او در جست وجوی محبتی که کم تر از پدر دیده بود، در نوجوانی دل به یک خواستگارش بسته و در ۱۷ سالگی با «سیروس بهمن»، مدیر مجله «آسیای جوان» ازدواج کرد؛ راهی که فروغ هم خیلی زود در پی گرفت و با «پرویز شاپور» ازدواج کرد تا از خانه قانون زده فرار کند.

این ازدواج باعث شد تا پوران خیلی زود مسوولیت بخش‌های ادبی و فرهنگی مجله را به دست گیرد. ترجمه هایش به اسم «پوران بهمن» منتشر می شدند. اما این ازدواج خیلی زود به طلاق منجر و پوران با وجود دو دختر، از بهمن جدا شد. او بعد از آن، با نام پوران فرخزاد فعالیت خود را در زمینه ادبی و فرهنگی ادامه داد و در نشریات و رادیو و تلویزیون به نوشتن مشغول شد. «داستان‌ شب»، نمایش‌های صبح و بعد ازظهر رادیو و ترجمه شاهکارهای بزرگ جهان و تهیه کنندگی و گویندگی برنامه‌ فرهنگی و ادبی «آدینه» از کارهای پوران فرخزاد بود.
او بعد از طلاق، در دوره آزاد ترجمه دانشکده علوم ارتباطات تحصیلات خود را تکمیل و در مجلات «سیاه و سفید»، «‌فردوسی»، «‌تهران مصور» و «بانوان» فعالیت کرد و به عنوان ژورنالیست ادبی معروف شد. او هم‎چنین در زمینه انتشار کتاب هم دستی داشت و نخستین کتابش با عنوان «دیداری در پاییز» را در سال ۱۳۵۰ منتشر کرد.

پوران شعر هم می گفت اما به خاطر این که نامش در حاشیه نام فروغ بود، از اشعارش کم تر کسی خبر دارد. برخی از اشعارش به زبان انگلیسی در «ایران نیوز»، «ایران دیلی» و «آلیک» و به زبان‌های ارمنی، ایتالیایی، کردی و انگلیسی منتشر شده است. اما مجموعه اشعارش با عنوان «باران دیگر آبی نیست» و کاری پژوهشی درباره میتراییسم با عنوان «مهره مهر» نتوانستند مجوز بگیرند.

فروغ مهم ترین شخصیت زندگی پوران بود. او جایی گفته بود از خواهر فروغ بودن خسته نمی شوم:«نه، خسته نمی شوم چون فروغ را خيلی دوست دارم. وجودش برای من يك غرور است اما هميشه به اين موضوع فكر می كنم كه چرا ديگران نمی توانند ما را از هم جدا كنند. درست 40 سال از مرگ فروغ می گذرد. فروغ ما جوان رفت و من الان وارد فصل آخر زندگی ام شده ام. در اين 40 سال تجربه هايی اندوخته ام كه فروغ موفق نشد اين تجربه ها را كسب كند. بنابراين، شخصيت ما دو نفر در اين سال ها از يك‎ديگر جدا شده است. در آغاز جوانی خيلی شبيه به هم بوديم با اين تفاوت كه فروغ بسيار گستاخ و شلوغ بود و من بسيار آرام و كم سخن.»

پوران در پاسخ به حرف های جنجالی «مسعود کیمیایی» که گفته بود فروغ را غسل داده است، گفت:«با کمال احترامی که برای آقای کیمیایی قائلم، گفته‌هایشان را تکذیب می‌کنم و متاسفانه تمام این ها که گفته‌اند، داستان است. ایشان هیچ نقشی در غسل فروغ نداشت و من یادم نمی‌آید اصلاً ایشان را دیده باشم. تصاویر این تشییع جنازه نیز ثبت شده و مشخص است که جایگاه‌ها چه گونه بوده است.»

حالا پوران فرخزاد هم رفت؛ مدافع سرسخت فروغ و آخرین کسی که از نام او دفاع می کرد.