"مشکلات کشورهای مسلمان در بی عدالتی و ظلم ریشه دارد"

این روزها که دنیای اسلام درگیر اتفاقات ناخوشایندی چون جنگ های خاورمیانه و آشفتگی و ویرانی در کشورهای مسلمان است، انتخاب «دونالد ترامپ» به عنوان رییس جمهوری امریکا، بحث را درباره احتمالات موجود برای آینده خاورمیانه افزایش داده است.  
«محمدتقی فاضل میبدی»، روحانی نواندیش، محقق، پژوهش گر دینی و عضو «مجمع  محققین و مدرسین حوزه علمیه قم» اما معتقد است بیش تر از نگرانی برای نقش سیاست های ترامپ در این زمینه، باید نگران برداشت های متفاوت مسلمانان از اسلام و اختلافات آن ها بود. او درس خارج اصول را برای شش سال نزد آیت الله «ناصر مکارم شیرازی» و درس خارج فقه را در یک دوره شش ساله، نزد آیت الله «حسینعلی منتظری» آموخته است. «ایران‎وایر» از او درباره این احتمالات و آینده جهان اسلام پرسیده است.

بحثی این روزها رایج است که رشد گروه های افراطی و بنیادگرا از شکاف و اختلافات بین شیعه و سنی نشات گرفته اند. نظر شما در این باره چیست؟

• شیعه و سنی دو تفسیر متفاوت از اسلام دارند. افتراق فکری در تاریخ هم وجود داشته و در مذاهب و ادیان، اختلاف فهم و درک همیشه بوده است اما اگر این تفاوت به تخاصم و جنگ با هم‎دیگر بیانجامد، نام آن را دیگر نمی شود اسلام گذاشت. به باور من، گروه بنیادگرا در جوامعی نفوذ کرده و مبانی اشتباه را ترویج می کند که دین خدا را درست نشناخته باشد. شیعه و سنی که دو فرقه مهم اسلامی هستند، در حال تخاصم و تکفیر هم‏دیگرند. زورشان برسد، سر هم‏دیگر را می برند؛ همان طور که در زمان عثمانیان و صفویان در طول تاریخ هم شاهد این رفتارها بوده ایم. برای این است که هیچ کدام از طرفین فهم درستی از اسلام ندارند. چه طور ممکن است اسلامی که پیامبر آن منادی وحدت و هم‎زیستی مسالمت آمیز در کنار هم‏دیگر بوده، به این روز کشیده شود؟ این نتیجه عدم فهم درست است.

پیرو سوال اول، گروهی در این زمینه، دخالت خارجی در خاورمیانه را مطرح می کنند.

• در گذشته و بنا به مناسبت های روزگار قدیم، برخی کشورهای موسوم به «استعماری» بین کشورهای اسلامی تفرقه می افکندند تا حکومت کنند اما این مساله مربوط به قرون گذشته است. نه این که وجود ندارد بلکه امروزه مساله مداخله بیرونی به قوت سابق نیست و این جا است که خود مسلمانان باید به فکر راه چاره ای برای برون رفت از این مشکلات باشند. این روزها، از اسلامی که برای نجات بشریت آمده به عنوان توجیه گر قدرت های حاکمی استفاده می کنند که به نام دین، بر مسند قدرت نشسته اند. طبیعی است از آن نوع اسلام، بنیادگرایی و تکفیر و شمشیر به وجود می آید و آن «رحمت اللعالمین» گم می شود. 

در بحث مداخله خارجی، نگرانی هایی در رابطه با پیروز شدن آقای ترامپ هم مطرح است و این که آینده سیاست خارجی امریکا چه تاثیری در خاورمیانه برجای خواهد گذاشت؟

• به نظرمن، پیش از آن که بخواهیم نگران امریکا و ترامپ باشیم و این که آن جا قرار است چه بگذرد، باید نگران آن چه که در حال رخ دادن در کشورهای اسلامی است باشیم. بر این باورم که اگر آسیب های موجود را از درون شناسایی و ترمیم کنیم، از بیرون صدمه ای نخواهیم خورد. اما متاسفانه اختلافاتی که در بدنه کشورهای اسلامی وجود دارد، ما را به شدت ضربه پذیر خواهد کرد. من آینده آقای ترامپ و شرایط امریکا یا جهان را نمی توانم پیش بینی کنم چون اندیشه سیاسی چندان ورزیده ای ندارم اما خوب می دانم وضعیت مسلمانان به سامان نیست.

شما به عدم فهم از اسلام پیامبر به عنوان یک مولفه در اختلافات موجود بین مسلمانان اشاره کردید؛ به نظرتان این عدم فهم چه پیامدهایی داشته است؟

• آن چیزی که الان به عنوان حاکمیت اسلامی وجود دارد با آن چیزی که زمان پیامبر وجود داشته است، فاصله معناداری دارد. طبیعی است وقتی که اخلاق و عدالت و ایمان از جامعه تهی شد، جای آن را منازعه، جنگ، خون ریزی و تکفیرمی گیرد. می توان گفت همه این ها نتیجه جهل و کم عمقی نگاه برخی مسلمانان به اسلام است. یک جور جهل دینی سراسر جامعه اسلامی را فرا گرفته و روز به روز این جهل نامیمون به شکل خرافات، تعصب، پیش‎روی عقاید بنیادگرا و یا اشکال دیگر گسترده تر می شود. بسیاری از رسانه های فعال در کشورهای اسلامی هم بر این جهلِ به اصطلاح مقدس دامن می زنند تا توجیه گر قدرت و حکومت باشند. این ها عواملی است که زندگی مسلمانان جهان را دشوار کرده است. حاکمان کشورهای اسلامی با هم‎دیگر سرِ جنگ دارند. امروز می بینیم بین همه کشورهای اسلامی درگیری هست؛ بین عربستان و سوریه و ایران و عراق و ترکیه و کشورهای مهم اسلامی تفاهمی وجود ندارد. پیش از این، کشورهای اسلامی در مقابله با اسراییل و منازعاتش با فلسطین، بر اساس هم‏دلی دینی، برای مساعدت به فلسطینی ها می شتافتند اما امروزه می بینیم که این کمک ها دارند به حاشیه کشیده می شوند. هم اکنون شاهد وضعیت کشور سوریه و این فلاکتی که درگیر آن شده است یا شرایط عراق و سایر ممالک اسلامی هستیم. ما اگر هراسی داریم، باید بدانیم این هراس از سوی امریکا یا ترامپ نیست. هراس از درون جامعه اسلامی ریشه می دواند و نیازمند چاره است.

متاثر از همین مسایلی که گفتید، شاهد رشد اسلام هراسی هستیم؟

• نه؛ به نظرم اگر در جایی مثل پاریس، عده ای، افرادی را می کشند، واقعا نباید به حساب اسلام گذاشت. اسلامی که ما می شناسیم، انسان را منفجر نمی کند و حرکت انتحاری را اساسا نمی شناسد. تصور نمی کنم مردم هیچ کشوری نسبت به اسلام نگاه حذفی داشته باشند. تصور می کنم از همین مردم امریکا اگر نظرسنجی شود، آن ها تمایلی به اخراج مسلمانان ندارند. عامه مردم این نگاه افراطی را قبول ندارند.  

خطربنیادگرایان افراطی بیش تر است یا بی عدالتی که شما به وجود آن در حاکمیت کشورهای اسلامی اشاره کردید؟

• این که چرا گروه های افراطی در کشورهای اسلامی در حال قدرت گرفتن هستند و چرا اصلا زاده شده اند، نیازمند بررسی است. به باور من، اگر در کشورهای اسلامی، حاکمان و علما توانسته بودند اخلاق دینی و عدالت اجتماعی را نهادینه کنند، گروه های بنیادگر افراطی رشد نمی کردند. این گروه ها در صورتی در یک جامعه قد می کشند که زمینه اش فراهم باشد. یکی از زمینه هایی که ممکن است وجود چنین تفکراتی را ترویج کند، زمینه ظلم و ستم و بی عدالتی است که در جوامع اسلامی وجود دارد. مردم می گویند ما از این وضع موجود شاکی هستیم و عدالت و آسایش وجود ندارد و ممکن است این گروه جدیدی که سر بلند کرده است، موجبات آسایشی فراهم کند.

شاید بشود گفت بخشی از این پیامدهایی که شما اشاره کردید، ناشی از دینی شدن حکومت است. شما به حکومت دینی باور دارید؟  

• در این که دین در مسایل اجتماعی حرف هایی برای گفتن دارد، شک ندارم اما این که حکومت داری را از متن دین بجوییم را قبول ندارم. اما در دنیای امروز، شکل حکومت مترقی متکی به آرای مردم است. شیوه ای که علی بن ابی طالب در کوفه و عراق راه اندازی کرده بود، در دنیای امروز پاسخ گو نیست. حکومت، سیاست و این ها از مقوله خرد جمعی و تجربه های بشری است. باید به هوش باشیم که بشر در تجربه های تاریخی خود در حوزه سیاست، اقتصاد و کاهش ظلم در جامعه و ایجاد عدالت چه مسیری را طی کرده است و ما همان مسیرها را طی کنیم. امروز مساله وجود مطبوعات آزاد، احزاب آزاد، حقوق مدنی و حقوق بشر از مسایل مدرن و مترقی هستند. یکی از نکاتی که ما از آن غافل هستیم، توجه اسلام به عقل و عقلانیت است. این نیست که همه چیز را باید در وحی جست وجو کرد بلکه همین وحی بسیاری از مسایل را به عقل بشریت واگذار کرده است؛ مثلا پدیده ای به نام حقوق بشر برای مبارزه با احجاف و بی عدالتی ابداع شده، یا پدیده ای به نام سازمان ملل برای کنترل قدرت ها درست شده است و ما نباید با آن مخالفت کنیم. باید ببینم خرد جمعی چه می گوید و به آن متوسل شویم. نمی شود ما در پدیده های اجتماعی، «نص محور» باشیم. این اشتباه است. همان نص بسیاری مسایل را به عقل جمعی بشریت واگذار کرده است.