آخرین ساخته جعفر پناهی در اینستاگرام

تماشا در یوتیوب

چند ساعت پیش جعفر پناهی دقایقی از آخرین ساخته‌اش را در صفحه اینستاگرامش قرار داد و چند خطی هم درباره اش نوشت.

جعفر پناهی پس از بازداشت در جریان اعتراضات به انتخابات 88 بنابر حکم دادگاه غیر از شش سال حبس تعزیری او بیست سال از فیلمسازی محروم شده، با این حال او بارها با دوربین موبایل حال و روز خودش و جامعه ایران را به تصویر کشیده است.

در حکم قضایی که علیه او صادر شده، او بیست سال از سفر به خارج از ایران هم محروم شده اما بارها آثارش  در جشنواره‌های بین المللی به نمایش درآمده، مثل همین فیلم اخیرش که چند روز پیش در افتتاحیه نمایشگاه عکس‌ها و اثارش در موزه هنری ژرژ پمپیدوی پاریس به نمایش درامده است. این فیلم روایت رفتن او به مزار کیارستمی است. او فیلمسازی را با دستیاری عباس کیارستمی آغاز کرده و بارها در گفت‌وگوهایش اعلام کرده بیشتر از هر چیز سینما را مدیون کیارستمی و نگاهی است که از او آموخته است.

اشک‌های او در فرودگاه هنگام رسیدن تابوت کیارستمی عکس‌هایی پر از دردند و خبر از فقدانی بزرگ در وجودش می‌دهند، بسیاری از هنرمندان و شاگردان  کیارستمی پس از مرگ او  درباره او، آثارش و نگاهی که به فیلمسازی و زندگی داشت، حرف زدند اما پناهی  اجازه گفت وگو نداشت. در حکمی که پر از ممنوعیت‌های بیست ساله برای اوست از مصاحبه با رسانه‌ها هم به مدت بیست سال محروم شده است.

با این وجود او در شبکه‌های اجتماعی حضور فعال دارد و خودش تبدیل به رسانه خودش شده است. پناهی درباره همین چند دقیقه فیلمی که در اینستاگرامش به اشتراک گذاشته، نوشته: «رفتن بر سر مزار  عزیزان همواره برایم دشوار بوده و هست به خصوص رفتن بر مزار کیارستمی. سرگردان بین حقیقت و واقعیت. دنبال بهانه‌ای بودم تا بار دیگر بتوانم بروم. به هنگام خاکسپاری مجید برزگر در ایران نبود. صبح روزی که از فستیوال ارمنستان بازگشت، تصمیم گرفتیم با هم به دیدار استاد برویم. دوربین‌های موبایل را روشن کردیم و به راه افتادیم. حاصل این سفرنامه، فیلمی بیست دقیقه‌ای شد که چند روز پیش برای اولین بار در افتتاحیه نمایشگاه عکاسی و مرور آثارم در بزرگترین موزه هنر مدرن جهان یعنی مرکز هنری ژرژ پمیدوی پاریس به نمایش عموم درآمد.»

این اولین بار نیست که او در دوران محرومیتش با کم‌ترین امکانات فیلمسازی کرده است. اولین فیلمی که او  در این دوران ساخت، «پرده» نام  دارد. داستان «پرده» حکایت مردی است که از ترس مأموران همیشه سگ خود را در ساک دستی‌اش پنهان می‌کند و برای فرار از سگ کشی، به همراه سگش به ویلایی در شمال پناه برده و پرده‌های خانه اش را بسته است.

او این فیلم را با همراهی کامبوزیا پرتویی ساخت و با دوربین شخصی‌اش در ویلایی در شمال فیلمبرداری کرد. این فیلم خرس نقره‌ای بهترین فیلم‌نامه جشنواره برلین را از آن خود کرد، جایزه‌ای که کامبوزیا پرتوی در نبود پناهی آن را دریافت کرد اما پاسپورت کامبوزیا پرتویی هم هنگام بازگشت به ایران توقیف شد.

«این فیلم نیست» دومین فیلمی است که پناهی در دوران محرومیتش از فیلمسازی ساخت. او این فیلم را با همراهی مجتبی میرطهماسب، دیگر مستندسازی که در جریان اعتراضات 88 دستگیر شده بود، یک روز از زندگی خودش را به تصویر می‌کشد.

«این فیلم نیست» در جسنواره کن، فستیوال فیلم نیویورک و جشنواره بین المللی فیلم ورشو به نمایش درآمد. دو سال پیش هم او مستند «تاکسی» را ساخت. پناهی دوربین را جایی تعبیه کرده بود و در نقش راننده تاکسی به گفت وگو با مسافرانش می‌پرداخت. گفت وگوهایی از دل جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند.

نسرین ستوده، حقوقدان و از فعالان مشهور مدنی ایران یکی از مسافران او در تاکسی است. تاکسی موفق شد خرس  طلای جشنواره برلین را از آن خود کند. او باز هم اجازه خروج از کشور نداشت و این بار جایزه‌اش خواهرزاده هشت ساله‌اش که  در فیلم یکی از مسافران پناهی است، دریافت می‌کند. رئیس  جشنواره برلین در مورد فیلم تاکسی گفته بود: « جعفر پناهی به جای اینکه در هم بشکند و تسلیم شود، به جای اینکه بگذارد خشم و نومیدی او را در بربگیرد، نامه‌ای عاشقانه به سینما ساخته است. فیلم او پر از عشقش به هنر، به جامعه و کشورش و عشق به مخاطبانش است»

به جز دو فیلم اول پناهی یعنی «بادبادک سفید» و « آینه »، هیچ یک از فیلم‌هایی که او قبل از محرومیت از فیلمسازی ساخته، هم در ایران به اکران درنیامده‌اند، «دایره« و «طلای سرخ» و «آفساید»، با برچسب سیاه نمایی قبل از اکران به محاق توقیف رفتند.