ایران و توافق نجات برجام؛ بلاتکلیفی، سیاست تاریخی جمهوری اسلامی

چند روز پس از اینکه «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه خبر داد که طرحی را آماده کرده که می‌تواند آخرین پیش‌نویس توافق نجات برجام باشد، «علی باقری کنی» مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی در حساب کاربری خود در توییتر خبر داده که ایران آماده «جمع‌بندی» مذاکرات است، «اگر طرف مقابل نیز آماده اقدام مشابه باشد.» معنی آنچه باقری کنی می‌گوید، چیست؟

***

توییت مذاکره‌کننده اتمی جمهوری اسلامی چیست؟

علی باقری کنی از خویشاوندان «علی خامنه‌ای» نزدیک به یک سال است که مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی با گروه ۴+۱ و به طور غیرمستقیم با ایالات متحده شده است.

باقری کنی در واکنش به حرف جوزپ بورل که گفته بود نهایت امتیازاتی را که ممکن است به جمهوری اسلامی داده شود، در طرح خود آورده است، نوشته است: «ما ایده‌های پیشنهادی شکلی و محتوایی خود را به‌منظور هموار ساختن مسیر برای جمع‌بندی سریع مذاکرات وین، که با هدف اصلاح یک‌‌ شرایط پیچیده خسارت‌بار ناشی از خروج یک‌جانبه و غیرقانونی آمریکا آغاز شده، به طرف‌های مقابل ارائه دادیم.»

توییت دوم او حاوی نکته اصلی است: «ما به‌صورت نزدیک با شرکای برجامی خود، به‌ویژه هماهنگ‌کننده، به‌منظور ارائه فرصتی دیگر به آمریکا برای نشان‌دادن حسن نیت و مسئولیت‌پذیری خود کار می‌کنیم. ایران‌ آماده جمع‌بندی مذاکرات در مدت زمان کوتاهی است، اگر طرف مقابل نیز آماده اقدام مشابه باشد.»

معنی نهفته در توییت علی باقری کنی چیست؟

باقری کنی نوشته است که جمهوری اسلامی ایده‌های خود را به طرف‌های مقابل داده یعنی طرح پیشنهادی بورل را نپذیرفته و در توییت دوم نوشته است که آماده «جمع‌بندی» مذاکرات است، اگر «طرف مقابل» که منظور از آن ایالات متحده است، در نهایت پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران را بپذیرد.

پیشنهاد مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا چیست؟

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مقاله ای در روزنامه «فایننشال تایمز» نوشته بود که پیش‌نویسی را تهیه کرده که حاوی بهترین توافق برای ایران، اتحادیه اروپا و آمریکا نیست؛ اما ممکن‌ترین توافقی است که همه طرف‌ها از نتیجه آن بهره‌مند شوند.

 بورل توضیح داده بود که این پیش‌نویس تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی و نگرانی از برنامه اتمی آن را برطرف می‌کند؛ اما مطابق انتظارات همه طرف‌ها نیست. مثلا به برنامه موشکی و منطقه‌ای ایران نمی‌پردازد. بورل با اعلام کفایت مذاکرات اتمی نوشته بود که جمهوری اسلامی ایران باید این توافق را بپذیرد یا منتظر دوره تازه‌ای از تنش‌ها بود.

جزییات پیش‌نویسی که بورل تهیه کرده است، همانند دیگر موارد مشابه مربوط به مذاکرات نجات برجام به طور رسمی اعلام نشده؛ اما برخی از منابع گفته‌اند که وی در آن رفع تحریم از چند نهاد مرتبط با سپاه پاسداران را گنجانده تا جمهوری اسلامی را تشویق به پذیرش آن کند. امری که بر اساس توییت علی باقری کنی، در آن ناکام بوده است.

چرا جمهوری اسلامی طرح بورل را به طور رسمی رد نمی‌کند؟

آنچه که باقری کنی در توییت خود به زبان‌های فارسی و انگلیسی نوشته، به معنی رد پذیرش پیشنهاد بورل است.

چند روز پیش از این هم «ابراهیم رئیسی»، رییس‌جمهور ایران گفته بود: «مردم رسما اعلام می‌کنند، می‌توان با مقاومت تحریم را بی‌اثر کرد؛ بنابراین وظیفه خود می‌دانیم به خواست مردم ایستادگی مقابل زیاده‌خواهان و مقابل نظام سلطه را در دستور کار قرار دهیم و از مواضع جمهوری اسلامی عقب‌نشینی نکنیم.»

 معنی اظهارات رئیسی هم چیزی جز ادامه وضع موجود نیست؛ اما جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی شکست مذاکرات برجام را اعلام نمی‌کند. این روشی مرسوم و الگویی پرتکرار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران است که درباره مسائل کلان بین‌المللی خود وضعیتی بلاتکلیف به خود بگیرد و تصمیم‌گیری نهایی را به طور پی در پی به آینده واگذار کند.

 به غیر از خودداری از تصمیم‌گیری درباره توافق نجات برجام، جمهوری اسلامی اقدام مشابه دیگری در این ابعاد در سال ۱۳۶۶ به مدت یک سال تجربه کرده است: «بلاتکلیف نگه داشتن قدرت‌های جهانی و طرف‌های مذاکره خود درباره پذیرش یا رد قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد».

شورای امنیت در اوایل تابستان ۶۶ این قطعنامه را با هدف اعمال آتش‌بس و پایان جنگ بین ایران و عراق صادر کرده که «صدام حسین»، رهبر وقت عراق آن را فورا پذیرفت؛ اما مقام‌های جمهوری اسلامی خواهان اضافه شدن مفادی به این قطعنامه بودند و اعلام می‌کردند در صورت اضافه شدن خواسته‌هایشان قطعنامه را خواهند پذیرفت. امری که غیرممکن بود. امکان اضافه شدن مفاد جدید به قطعنامه‌ای که تصویب شده وجود ندارد؛ مگر اینکه پیش‌نویس تازه‌ای تهیه شود که با توجه به وضعیت بین‌المللی جمهوری اسلامی، هیچ بختی در این زمینه نداشت.

در نهایت زمانی که ایالات متحده آماده می‌شد تا پیش‌نویس قطعنامه‌ای را در محکوم کردن جمهوری اسلامی ایران به دلیل نپذیرفتن قطعنامه ۵۹۸ در شورای امنیت مطرح کند، ایران نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل ارائه کرد که در آن آمده بود، مفاد آن یادداشت به «مثابه» پذیرش قطعنامه ۵۹۸ است.

«محمدجواد ظریف»، از اعضای دفتر نمایندگی جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد در نیویورک در خاطرات خود گفته است که مفتخر است که او متن این نامه را نوشته و مدت‌ها در لغتنامه به دنبال کلمه‌ای می‌گشته که نه به معنی پذیرش قطعنامه ۵۹۸ باشد، نه به معنی رد آن؛ تا اگر لازم شد، پذیرش قطعنامه را منکر شود و در صورتی که خطر صدور قطعنامه‌ای در محکومیت جمهوری اسلامی جدی شد، آن را به معنی پذیرش قطعنامه اعلام کند. در نهایت او کلمه عبارت «به مثابه» پذیرش را در این یادداشت درج کرده است.

جمهوری اسلامی ایران از همین روش در مذاکرات نجات برجام استفاده می‌کند. نه پیش‌نویس را می‌پذیرد و نه قدرت رد آن را دارد. احتمال برگزاری دور تازه‌ای از مذاکرات وین بین طرف‌ها منتفی نیست؛ اما حاکمان ایران گفته‌اند توافقی را که در آن پرونده پیدا شدن اورانیوم در سه مرکز غیراتمی مختومه نشود، آمریکا برای باقی ماندن در برجام تضمین ندهد و اگر برای راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها راهی وجود نداشته باشد، ایران هم آن را نمی‌پذیرد.

در این میان، یکی از شروط پیشین جمهوری اسلامی حذف شده است و آن خارج شدن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان‌های تروریستی ایالات متحده است. «جو بایدن»، رییس‌جمهور آمریکا گفته حتی به قیمت فروپاشی کامل برجام، سپاه را از این فهرست خارج نمی‌کند.

جمهوری اسلامی  تا زمانی که اطمینان نداشته باشد، نمی‌تواند مفاد تازه‌ای در پیش‌نویس توافق بگنجاند، به روش خود در بلاتکلیف نگه داشتن طرف‌ها ( نه رد و نه قبول توافق) ادامه می‌دهد. یعنی با پیش‌نویس توافق نجات برجام «به مثابه» قطعنامه ۵۹۸ رفتار می‌کند.