ششمین اجلاس روسای جمهوری کشورهای ساحلی دریای خزر هشتم تیرماه در عشق آباد پایتخت ترکمنستان برگزار شد. در این اجلاس هم «ابراهیم رئیسی» که سال گذشته دوره ریاستجمهوری خود را آغاز کرد، حضور داشت و هم «ولادیمیر پوتین» که رییسجمهور روسیه که چهار ماه است به اوکراین حمله نظامی کرده است. این نشست چه نتیجهای در پی داشته و چه پیامی درباره وضعیت ایران در دریای خزر داشته است؟
**
دستور کار نشست ششم روسای جمهوری دریای خزر چه بود؟
نشست روسای جمهوری کشورهای ساحلی دریای خزر قرار سال گذشته برگزار شود؛ اما به دلیل شیوع ویروس کرونا به تعویق افتاد و تیرماه امسال برگزار شد. اجلاس سران کشورهای خزر به طور معمول قرار است، در مرداد ماه برگزار همزمان با روز بینالمللی دریای خزر برگزار شود؛ اما احتمالا همه روسای جمهور خصوصا روسیه که وارد جنگ با اوکراین شده، در این ماه فرصت حضور نداشتهاند.
نشست بدون دستور کار مشخصی بود؛ اما از آنجا که مهمترین مساله باقیمانده در تعیین تکلیف نظام حقوقی دریای خزر، تعیین «خط مبدا» در دریا است، احتمال داده میشد، طرفها به توافق ابتدایی در این زمینه دست پیدا کرده باشند و بخواهند در نشست عشقآباد آن را رسمی کنند. اما اظهار نظر روسای جمهور شرکتکننده نشان داد که هیچ توافقی در این باره در دست نیست. اظهارات «ابراهیم رئیسی» در نشست و پس از آن نشان میداد که وی نه تنها از قبل از نشست به طور دقیق توجیه و در این باره موضوعات فنی آگاه نشده که حتی پس از نشست هم مسائل ابتدایی آن سر در نیاورده است.
خطای رئیسی درباره مسائل خزر چه بود؟
رئیسی در بازگشت از اجلاس خزر در تهران گفت: «خط مبدأ میتواند بهرهبرداری عادلانه را از دریای خزر برای کشورهای مختلف به ویژه جمهوری اسلامی ایران که در حوزه ساحلی دارای مشکلاتی است، فراهم کند. حتما برای دستیابی به یک نظام حقوقی عادلانه باید خط مبدأ ترسیم شود و این نکتهای بود که بر آن تاکید کردم.»
آن نظام حقوقی که رئیسی به آن اشاره کرده چهار سال پیش یعنی در مرداد ۱۳۹۷ به امضا رسیده است و معطل ترسیم خط مبدا نشده است. آنچه که اتفاق افتاده این است که اجرای کنوانسیون نیازمند ترسیم خط مبدا در دریای خزر است. یعنی تا زمانی که خط مبدا خزر مشخص نشده، کنوانسیون خزر که این دریا را میان پنج کشور ساحلی تقسیم می کند، قابل اجرا نیست.
خط مبدا چیست؟
خط مبدا یک خط فرضی در طول ساحل کشورهاست که پشت این خط فرضی را آبهای داخلی کشور تشکیل میدهد. در دریای خزر ۱۵ مایل دریایی پس از این خط، دریای سرزمینی کشورها خواهد بود که به منزله خاک آن کشور محسوب میشود. ۱۰ مایل دریایی پس از پایان دریای سرزمینی هم منطقه انحصاری ماهیگیری است که هیچ دولتی به جز همان دولت ساحلی اجازه صید منابع زنده دریا را ندارد؛ مگر اینکه چنین اجازهای را از پیش به یکی از دولتهای ساحلی خزر داده باشد.
تا زمانی که خط مبدا در دریای خزر ترسیم نشده باشد، امکان مشخص کردن دریای سرزمینی و منطقه انحصاری ماهیگیری وجود ندارد. دریای خزر قرار است در کف آن هم میان پنج دولت ساحلی تقسیم شود. این تقسیم هم معطل ترسیم خط مبدا است.
مهمترین اتفاقی که در ششمین نشست دریای خزر افتاد، چیست؟
در جریان ششمین اجلاس روسای جمهوری دریای خزر که بدون دستور کار مشخصی شکل گرفته بود، آنچه که «اتفاق نیفتاد» اهمیت دارد. از زمان اجلاس پنجم، روسیه از منطقه خزر خاک یک کشور ثالث یعنی اوکراین را هدف حمله نظامی قرار داده است. موشک کروزی که روسیه از منطقه خزر آن را به سوی اوکراین شلیک کرد به یک مرکز تعمیر واگنهای قطار در نزدیکی کییف اصابت کرد که مطابق قوانین بینالمللی نباید هدف نظامی قرار گیرد.
دولتهای ساحلی دریای خزر هیچکدام به طور رسمی و علنی به اقدام روسیه در استفاده از دریای خزر که مشترک میان چهار کشور ساحلی دیگر هم هست اعتراض نکردند و این موضوع حتی در بیانیه پایانی ششمین نشست روسای جمهوری حتی به صورت غیرمستقیم هم مطرح نشد.
پیش از آن جمهوری آذربایجان اعتراض کرده بود که در درگیریاش با ارمنستان در سال ۱۴۰۰، روسیه با عبور دادن سلاح از فراز دریای خزر آن را به نیروهای ارمنستان رسانده بود. روسیه پیش از امضای کنوانسیون خزر هم با شلیک ۱۸ فروندن موشک کروز از مناطق جنوبی دریای خزر و از روی کشتیهای جنگی خود مواضعی در سوریه را هدف قرار داده بود و با این اقدام برای اولین بار از زمان فروپاشی شوروی، از دریای خزر استفاده نظامی کرده بود. دولتهای ساحلی خصوصا جمهوری اسلامی ایران که باید مخالف چنین اقداماتی در خزر باشد، هرگز برای متوقف کردن تحرکات نظامی روسیه در خزر علیه کشورهای ثالث، حتی در حد انتشار بیانیه که ناخرسندی احتمالی آن را ثبت کرده باشد، انجام نداده است.
نکته مهم بیانیه اجلاس ششم روسای جمهور خزر چه بود؟
بیانیه روسای جمهور خزر در پایان نشست ششم، در مجموع مرور مواضع گذشته آنهاست اما در این بیانیه بندی آمده است که میتواند منعکسکننده نظر روسیه باشد و احتمالا منظور از آن جمهوری اسلامی ایران است.
بیانیه با فهرست کردن موضوعاتی ۱۷ گانه که فعالیت کشورهای ساحلی در دریای خزر باید بر اساس آن باشد یکی از موارد را «تضمین موازنه پایدار تسلیحات کشورهای ساحلی در دریای خزر و توسعه تواناییهای نظامی در حدود کفاف معقول با توجه به منافع همه کشورهای ساحلی، بدون لطمه به امنیت یکدیگر» عنوان کردهاند.
این برای اولین بار است که کشورهای ساحلی دریای خزر در بیانیه روسای جمهور، به موضوع میزان تسلیحات این کشورها پرداخته و برای آن حدی معین کرده است که گرچه عینی نیست؛ اما به صراحت میگوید، باید «در حدود کفاف معقول» باشد.
اجلاس ششم دریای خزر اولین نشست این گروه پس از فروپاشی شوروی است که در آن روسیه به طور فراگیر خاک یک کشور دیگر یعنی اوکراین را هدف حمله قرار داده و در دولتهای همپیمان اوکراین در دفاع از این کشور به آن تسلیحات دادهاند. به نظر میرسد که روسیه با تجربه در بیانیه پایان خواستار گنجانده شدن این بند شده باشد که در یک نتیجه فراگیر میتوان آن را شامل تسلیحات دیگر از جمله تسلیحاتی احتمالی اتمی هم دانست که جمهوری اسلامی مشکوک است که متمایل به کسب آمادگی لازم برای ساخت آن باشد.
به این ترتیب ششمین اجلاس روسای جمهوری دولت های کرانه دریای خزر که هیچ دستاورد مشخصی برای تعیین خط مبدا در دریا نداشت، مطالبات نظامی روسیه را که ناشی از حمله آن به اوکراین است، برآورده کرد. سفر «ولادیمیر پوتین» به ترکمنستان میزبان نشست خزر و قبل از تاجیکستان اولین خروج وی از خاک روسیه پس از تجاوز نظامی به اوکراین بود.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر