«علی سلاجقه»، معاون رییسجمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، روز ۱۲ خرداد ۱۴۰۱ پس از بازگشت از سفری به عراق و سوریه، مدعی شد: «دشمن با تروریسم محیط زیستی، به جنگ علیه کشورهای منطقه روی آوردهاند». او گفته است: «ما میبینیم گرد و غباری که از سوریه بلند میشود و کشور ما را تحت تأثیر قرار میدهد، در مناطقی است که تروریستها در آنجا حاکم هستند و دائم رزمایشهای نظامی برگزار میکنند. از طرفی اجازه داده نشده که زمینهای کشاورزی و مراتع، چندین سال رطوبت ببینند و سبزینگی زمین حفظ شود و این امر باعث شده زمین کاملاً پودر شود و با کمترین وزش باد، حتی با سرعتهای پایین، ذرات خاک اوج بگیرند و مناطق مختلفی را تحت تاثیر قرار دهند. در عراق و یمن که ایادی بیگانه حضور دارند، این رد پا را میبینیم، اینها همه محاسبه شده و دشمن با استفاده از ظرفیتهای محیط زیستی به جنگ کشورهای منطقه آمده و سعی کرده با سوءاستفاده از این ابزار، نارضایتی عمومی ایجاد و مردم و کشورها را با مشکل روبرو کند».
فایل ویدیویی این گفتوگو که خبرگزاری فارس منتشر کرده را اینجا میتوانید ببینید.
علی سلاجقه معاون رییسجمهور و رییس سازمان حفاظت از محیط زیست سال گذشته نیز در بیست و ششمین اجلاس آب و هوایی گلاسکو، «تروریسم اقتصادی» را یک تهدید نوظهور علیه توسعه پایدار دانسته و گفته بود: «تروریسم اقتصادی منجر به گرمایش جهانی زمین شده است.»
آیا دشمنان با تروریسم محیط زیستی، به جنگ کشورهای خاورمیانه آمدهاند؟ آیا اگر حضور نیروهای خارجی در منطقه وجود نداشت، این منطقه عاری از طوفانهای گرد و غبار بود؟ آیا فرسایش خاک و ایجاد ریزگردها به دلیل حضور عناصر خارجی در این منطقه است؟ آیا در سایر نقاط دنیا طوفان گرد و غبار وجود ندارد؟
«ایرانوایر» در این گزارش میکوشد به این پرسشها پاسخ دهد.
تروریسم زیست محیطی یا اکوتروریزم
تروریسم یا ایجاد رعب و وحشت میان مردم و به خطر انداختن امنیت روانی و جسمی آنها، به اشکال مختلف میتواند رخ دهد، که تروریسم زیست محیطی یا اکو تروریزم، یکی از این راههاست. بنابراین اینکه تروریسم زیست محیطی در دنیا به عنوان شکلی از تروریسم شناخته شده، محل تردید نیست. «علیرضا میرکمالی»، استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی تهران و همکاران در سال ۱۳۹۷ مقالهای با عنوان «تروریسم زیست محیطی در حقوق کیفری فرانسه» منتشر کردند. آنها در این مقاله به تفصیل به چگونگی به رسمیت شناخته شدن عنصر مجرمانهای به نام تروریسم زیست محیطی در دنیا و تصویب قوانین پیشگیرانه در حقوق کیفری فرانسه پرداختهاند. در این مقاله، از دو اقدام صدام حسین، رییسجمهور سابق عراق در صدور دستور ریزش ۶ هزار بشکه نفت در خلیج فارس و حمله این کشور به منابع نفتی کویت، به عنوان دو اقدام تروریستی زیست محیطی که نگاههای دنیا را به این مساله جلب کرد، یاد کردهاند.
براساس آنچه در این مقاله علمی آمده است: «تخریب محیط زیست یا تهدید به آن زمانی میتواند تروریسم نامیده شود که: ۱- اقدام یا تهدید نقض قوانین ملی یا بینالمللی در زمینه اختلال در محیط، در زمان صلح یا زمان جنگ است. ۲- عمل یا تهدید، ویژگیهای بنیادین تروریسم را نشان میدهد، عمل یا تهدید به خشونت اهداف خاصی دارد و خشونت معطوف به هدف نمادین است».
بنابراین اگر ادلهای وجود داشته باشد که نشان دهد گرد و غبار در سوریه و عراق با هدف تهدید امنیت دولتها و شهروندان، عامدانه ایجاد شده میتوان از این پدیده به عنوان تروریسم زیست محیطی یاد کرد. لذا پرسش این است که آیا ادلهای قابل اثبات برای بروز یک اقدام تروریستی در حوزه محیط زیست علیه کشورهای منطقه خاورمیانه وجود دارد؟ آیا شواهد بر تروریستی بودن این پدیده زیست محیطی دلالت دارد؟
آیا دشمنان با تروریسم محیط زیستی به جنگ کشورهای خاورمیانه آمدهاند؟
هیچ پاسخ قاطعی برای اثبات این ادعا وجود ندارد، اما شواهدی وجود دارد که بیاساس بودن این ادعا را نشان میدهد:
۱- گرد و غبار در ایران تنها منبع خارجی ندارد بلکه عوامل داخلی براساس ادعاهایی، نقش پررنگتری دارد. خبرگزاری ایسنا در بهمن ۱۳۹۳ با انتشار گزارشی به نقل از روزنامه خراسان، با عنوان «افشای پشت پرده گرد و غبار خوزستان» نوشته: «به گفته بسیاری از کارشناسان دلیل ایجاد ۱۰ مورد از ۱۲ مورد بحران ایجاد شده توسط گرد و غبار در خوزستان طی چند ماه گذشته ناشی از منابع داخلی بوده است. تالاب نیمهخشک هورالعظیم که این روزها بیشتر به بیابان و مرداب هورالعظیم میماند، از یک سو و تپههای ماسهای سرزمین فکه از سوی دیگر باعث شدهاند تا با گرم شدن هوا و وزش بادی نه چندان پرسرعت، سرزمین خوزستان در انبوهی از گرد و غبار فرو رود». این گزارش تلاش برای خشک کردن هورالعظیم جهت استخراج نفت را یک عامل تعیینکننده معرفی کرده است.
از سوی دیگر باید توجه داشت که گرد و غبار در ایران محدود به مناطق غربی و جنوبی نیست، سیستان و بلوچستان از استانهایی است که هرساله با پدیده گرد و غبار دست به گریبان است. نقشه زیر دو منطقه بحرانی ایران که مداوم متاثر از طوفانهای گرد و غبار است نشان میدهد:
مرداد ۱۳۹۸ «احد وظیفه»، مدیرکل پیشبینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی در این خصوص با بیان اینکه بادهای ۱۲۰ روزه و وقوع گرد و خاک در سیستان و بلوچستان پدیده دائمی تابستانه است، میگوید: «به دلیل ویژگیهای اقلیمی استان سیستان و بلوچستان از جمله بالا بودن شدت تبخیر، تابش عمودی آفتاب و دریافت نکردن بارش از اواخر اردیبهشت هر سال تا اواخر مهر ماه، شرایط برای وقوع گرد و خاک مستعدتر است.» یعنی بیش از آنکه این پدیده متاثر از عملکرد انسانها باشد، متاثر از عوامل طبیعی و اقلیمی است.
۲- طوفانهای گرد و غبار مختص منطقه خاورمیانه نیست، بلکه پدیدهای جهانی است و ارتباط مستقیم با گرمایش زمین و فرسایش خاک دارد و نهادهای بینالمللی بسیاری طی سالهای گذشته با برگزاری کنفرانسهای متعدد در پی ایجاد یک اجماع جهانی برای کنترل آسیبهای ناشی از طوفان های گرد و غبار بوده و هستند، چراکه این طوفانها همه جای دنیا از جمله اروپا و آمریکا را نیز تهدید میکند. سازمان جهانی هواشناسی (WMO) در گزارش سال ۲۰۲۰ از طوفانهای گرد و غبار به عنوان یکی از خطراتی که بخشهای وسیعی از دنیا را تهدید میکند یاد کرده و آفریقای مرکزی، بخشهای از خاورمیانه، آسیای مرکزی، شمال هند و چین و بخشهایی از استرالیا را کانونهای اصلی آن معرفی کرده و آورده مناطق وسیعی از جهان از مناطق شمالی اقیانوس آتلانتیک، غرب آفریقا، آمریکای جنوبی، دریای مدیترانه، دریای عرب، خلیج بنگال، قسمتهای مرکزی و شرقی چین، کره، ژاپن در معرض این طوفانها قرار دارند.
این گزارش همچنین به طوفانهای گرد و غبار در ایالت تگزاس آمریکا به خصوص شهرهای هیوستن و آستین در ماه ژوئن ۲۰۱۹ اشاره کرده و از مناطق متاثر از طوفانهای برآمده از خلیج مکزیک به عنوان مناطق درگیر با طوفانهای گرد و غبار یاد کرده است. ضمن اینکه طوفانهای شن در آمریکا تاریخی طولانی دارد. یکشنبه سیاه در آوریل سال ۱۹۳۵، یکی از تاریخیترین طوفان های شنی در منطقه کانزاس آمریکا به ثبت رسیده است:
سازمان ملل متحد در ۶ سپتامبر ۲۰۱۹ ائتلافی جهانی با عضویت ۱۵ سازمان بینالمللی برای مقابله با آثار مخرب طوفانهای گرد و غبار تشکیل داده و در تلاش است با تبادل اطلاعات، دانش و امکانات، زمینه مقابله با این پدیده زیست محیطی را ایجاد کند.
برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد با انتشار فکت شیتی اعلام کرده که سالانه بالغ بر ۱۳ میلیارد دلار از تولیدات کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه به دلیل طوفانهای گرد و غبار نابود میشود و هر ساله ۷ میلیون نفر در دنیا به دلیل آلودگیهای ناشی از گرد و غبار جان خود را از دست میدهند. در این گزارش برنامههای کشورهای دنیا از چین و کره تا آفریقا برای مقابله با طوفانهای گرد و غبار مورد اشاره قرار گرفته است.
برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۶ گزارشی از وضعیت طوفانهای گرد و غبار در دنیا منتشر کرد. در این گزارش تاکید شده که در صد سال گذشته ۲۵ تا ۵۰ درصد بر میزان آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار افزوده شده است. مناطقی که در نقشه زیر به رنگ زرد، صورتی و قرمز مشخص شده کانونهای گرد و غبار هستند. این نقشه نشان میدهد که بخش عمده ای از دنیا در معرض آلودگی ناشی از گرد و غبار قرار دارد:
آیا انسان در تشدید ناامنی ناشی از طوفانهای گرد و غبار نقش دارد؟
سازمان ملل متحد در گزارش سال ۲۰۱۶، به این پرسش اینگونه پاسخ داده:
«ادله قطعی بر میزان نقش انسان در ایجاد آلودگیهای ناشی از گرد و غبار وجود ندارد. علت و معلول گرد و غبار از نظر جغرافیایی میتواند متفاوت از هم باشد، در برخی مناطق، در اثر فعالیت انسان رودخانهها، نهرها و دریاچههای شور خشک شده، و منطقه را به کانون گرد و غبار تبدیل کرده است ولی آنچه روشن است اینکه خشکی مهمترین عامل گرد و غبار است.»
نقش انسان در استفاده از منابع آبی و خشک شدن خاک مورد تایید سازمان ملل در برآورد میزان تاثیر انسان بر ایجاد طوفانهای گرد و غبار قرار گرفته، اما در هیچ کجای این گزارش به امکان تروریستی بودن طوفانهای گرد و غبار و یا محصول مانورهای نظامی بودن آن، اشاره نشده است.
سازمان ملل متحد در مطالعهی موردی به گرد و غبار در عراق پرداخته و این پدیده زیست محیطی را از مهمترین بحرانهای زیست محیطی این کشور خوانده است. سازمان ملل موقعیت جغرافیایی عراق و آب و هوای گرم تابستانی این کشور، و قرار داشتن در معرض بادهای شمال و شمال غرب را دلیل اصلی خشکی زمین و از بین رفتن پوشش گیاهی و بروز طوفانهای گرد و غبار دانسته و آورده که به تعداد طوفانهای گرد و غبار در این کشور بین سالهای ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۲ به طور چشمگیری افزوده شده است. این کشور ۲۰ روز در سال با طوفانهای گرد و غبار دست به گریبان است.
بنابراین آنچه روشن است اینکه چه عناصر کشورهای خارجی در سوریه و عراق حضور داشته باشند و چه آنها به حضور خود پایان دهند، معضل گرد و غبارها وجود خواهد داشت، چراکه سوریه و عراق به عنوان یکی از کانونهای گرد و غبار در دنیا شناخته میشوند؛ ضمن اینکه بحران گرد و غبار، بحران چند سال اخیر عراق نیست و این کشورها سالهاست که با این بحران زیست محیطی مواجه است.
از سوی دیگر مقالات متعددی در خصوص تاثیرات مخرب طوفانهای گرد و غبار بر کارکرد نیروها و تجهیزات نظامی در عراق وجود دارد (گزارش ارتش آمریکا)، ولی ما به مقاله یا فکتی که نشان دهد نیروهای نظامی یا مانورهای نظامی در افزایش طوفانهای گرد و غبار موثر بودهاند، دست نیافتیم.
جمعبندی«علی سلاجقه»، معاون رییسجمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، مدعی است: «دشمن با تروریسم محیط زیستی، به جنگ علیه کشورهای منطقه روی آورده». او پیشتر در اجلاس آب و هوایی گلاسکو نیز «تروریسم اقتصادی» را یک تهدید نوظهور علیه توسعه پایدار دانسته و گفته بود: «تروریسم اقتصادی منجر به گرمایش جهانی زمین شده است.»
آیا ادلهای در اثبات ادعاهای رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران وجود دارد؟ ایران وایر این ادعا را بررسی کرد. تروریسم زیست محیطی یا اکوتروریسم در دنیا به رسمیت شناخته شده ولی اینکه طوفانهای گرد و غبار در منطقه را نمونهای از تروریسم زیست محیطی بخوانیم، فاقد هرگونه سند و فکت معتبر است.
طوفانهای گرد و غبار مساله امروز و دیروز منطقه خاورمیانه یا بحرانی منحصر به این منطقه نیست. سالهاست بشر با بحران طوفانهای شنی روبروست و دلیل عمده آن نیز خشکی و وجود بیابانهای بیآب و علف است. از آفریقا تا خاورمیانه و آسیای میانه و شمال هند و چین و بخشهایی در کره و ژاپن و تگزاس آمریکا، کانونهای گرد و غبار وجود دارد و بخش وسیعی از کره خاکی درگیر طوفانهای گرد و غبار است.
گرمایش زمین، فرسایش خاک به عنوان مهمترین دلیل بروز طوفان گرد و غبار از سوی سازمان ملل به رسمیت شناخته شده و تلاشهای جهانی برای مقابله با آن آغاز شده است. سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۹ ائتلافی با ۱۵ نهاد بینالمللی برای مقابله با بحران گرد و غبار تشکیل داده است.
سازمان ملل در یک مطالعه موردی در سال ۲۰۱۶ از عراق به عنوان یکی از کشورهایی که بیشترین طوفانهای گرد و غبار را تجربه میکند یاد کرده و دلیل آن را خشکی این کشور، قرار داشتن در معرض بادهای شمال و شمال غرب و از بین رفتن پوشش گیاهی در این کشور عنوان کرده است.
مقالات متعددی در خصوص تاثیرات مخرب طوفانهای گرد و غبار بر عملکرد نیروها و تجهیزات نظامی در عراق وجود دارد ولی هیچ فکتی یافت نشد که نشان دهد مانورهای نظامی در ایجاد این بحران زیست محیطی در منطقه موثر بوده است.
بنابراین «ایران وایر» به ادعای علی سلاجقه، معاون ريیسجمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، مبنی بر اینکه: «دشمن با تروریسم محیط زیستی، به جنگ علیه کشورهای منطقه روی آورده» نشان «حقیقت ندارد» میدهد.
حقیقت ندارد: اظهار دروغی درباره یک واقعه مشخص تازه یا چیزی که قبلا عدم صحت آن اثبات نشده است، با استفاده از واقعیات و مدارک موجود.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روششناسی راستیآزمایی در «ایرانوایر»، اینجا را کلیک کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر