از سال ۱۳۹۴ که آیتالله «علی خامنهای»، رهبر جمهوری اسلامی ایران در یکی از سخنرانیهای خود گفت: «یک سرود زیبای اثرگذار درست کنید؛ طوری که وقتی بچهها از خانه به مدرسه میروند، آن را زمزمه کنند.» تا این روزها که تبلیغات گسترده حکومتی برای همهگیر شدن سرود نظامی «سلام فرمانده» به صورت پیگیر انجام میشود، سرودخوانی کودکان با ترانههای خوانندگان موسیقی پاپ در مدارس ایران برای آموزش و پرورش ایران دردسرهای بسیاری داشته است. اما «سلام فرمانده» که رسانههای حکومتی تلاش در محبوب نشان دادن آن داشته و مدعی شدهاند، این سرود جایی برای زمزمه موسیقی خوانندگان پاپ در مدارس باقی نمیگذارد و آن را «نخستین نماهنگ قرن» معرفی میکنند، خط قرمز کنوانسیونهای بینالمللی حقوق کودک را رد کرده و مورد انتقاد شماری از جامعهشناسان و فعالان حقوق کودک قرار گرفته است.
در این گزارش «سعید پیوندی»، جامعهشناس و «عباس میلانی»، مورخ از زوایای مختلف به سلام فرمانده نظر کردهاند.
***
رسانههای حکومتی و ذوقزدگی از سلام به فرمانده
در مدت انتشار این نماهنگ از تلویزیون رسمی، گردهمایی بزرگی با استفاده از دانشآموزان در شهرهای مختلف از جمله تهران، شیراز، اصفهان، همدان و بندرعباس برگزار شده است و سازمانها و گروههای مذهبی، برنامههایی جهت برگزاری اجتماعات برای اجرای این نماهنگ با حضور جمعی از کودکان و نوجوانان ترتیب دادهاند. روزنامه همشهری، رسانه نزدیک به سپاه پاسداران در ایران، روز ۳۱ اردیبهشت از برگزاری اجتماعی بزرگ در ورزشگاه ۱۰۰ هزار نفری آزادی خبر داد. روزنامه حکومتی کیهان نیز که مدیر آن مستقیما از سوی آیتالله علی خامنهای انتخاب میشود، طی روزهای گذشته به طور پیوسته از برگزاری اجتماع بزرگ سلام فرمانده در شهرهای مختلف ایران حمایت کرده است. کیهان در شماره ۳ خرداد ۱۴۰۱، در سرمقاله خود با انتقاد از منتقدان به نماهنگ و شعر این سرود نوشت: «استقبال و اثرگذاری این سرود تا حدی بوده است که دشمنان و معاندان را به واکنشهای توام با عصبانیت و دستپاچگی کشانده است؛ دشمنانی که سالهاست با انواع و اقسام ابزار رسانهای از قبیل ماهواره، اینستاگرام و انواع دیگر شبکههای اجتماعی، انیمیشنهای هدفمند، ترانههای مبتذل، بازیهای رایانهای مخرب، تبلیغ سند ۲۰۳۰ و ... از هر آنچه برای اثرگذاری منفی در ذهن و روح فرزندان این سرزمین میتوانستهاند، دریغ نکردهاند. این گربههای عابد شده، حال که اثرگذاری مثبت و سازنده یک سرود را شاهد هستند، تاب و تحمل از دست داده و با انواع تحلیلهای سست و بیپایه، سرود پیونددهنده قلب کودکان و نوجوانان با مولای غایبشان را برای آنها مضر میخوانند.»
منتقدان سلام فرمانده چه کسانی هستند؟
آنچه سرود سلام فرمانده را از حیث یک سرود معمولی که کودکان زمزمه کنند، خارج کرده و دغدغه خانوادهها و فعالان حقوق کودک را بر میانگیزد، تبلیغ بخشی از پروپاگاندایی است که طی چهار دهه از حکومت جمهوری اسلامی ایران، همواره علیه حقوق کودک در کشور اعمال کرده است. عمده منتقدان نماهنگ سلام فرمانده را با سوءاستفادههای مشابه در زمان ارتش نازی در آلمان مقایسه میکنند. برخی هم با ترکیب تصاویری از فقر و کودکان کار نماهنگهای متفاوتی با اثر سلام فرمانده تولید کرده و در فضای مجازی پخش کردند. این ویدیوها فرمانده را که سید علی خامنهای است، مورد خطاب قرار داده و او را مسئول مستقیم زندگی ویران کودکان آسیبدیده دهه نود معرفی میکنند.
از سالهای آغازین پیروزی انقلاب اسلامی در ایران دانش آموزان به اجبار در مراسم صبحگاهی وادار به بیان طوطیوار شعارهای ایدئولوژيک و بعضا سیاسی میشدند؛ از جمله «مرگ بر آمریکا»، یا آرزو برای طول عمر بنیانگذار جمهوری اسلامی؛ «خدایا خدایا تا انقلاب مهدی خمینی را نگه دار، خدایا خدایا تا انقلاب مهدی از نهضت خمینی محافظت بفرما، از عمر من بکاه و بر عمر رهبر افزا!» شعارهایی که کودکان بدون درک عمیق از معنای آن با صدای بلند هر روز صبح مجبور به تکرار آن بودند.
استفاده ابزاری از کودکان به اشکال مختلف طی ۴ دهه گذشته توسط حکومت ایران صورت گرفته است؛ قهرمانسازی از کودک ۱۳ ساله که نارنجک به خودش بسته و زیر تانک میرود، تا کودکانی که جذب بسیج مدارس و مساجد شده و استفاده از ادوات جنگی را آموزش میبینند. حالا سرود «سلام فرمانده» هم بخشی از همان استفاده ابزاری است.
سلام فرمانده؛ نماد ورشکستگی زیبایی و سیاسی حکومت
دکتر «عباس میلانی»، مورخ، ایرانشناس، پژوهشگر و نویسنده ایرانی و مدیر برنامه مطالعات ایرانی و استاد علوم سیاسی در دانشگاه استنفورد آمریکا به ایرانوایر میگوید: «سلام فرمانده نشان ورشکستگی سیاسی، اخلاقی و زیباییشناختی رژیم است.» این استاد دانشگاه توضیح میدهد که حکومت در ماههای آخر به بسیج کودکان و نوجوانان توسل جسته است.»
دکتر «سعید پیوندی»، جامعهشناس و استاد دانشگاه «لورن» فرانسه هم میگوید، ما با حکومتی سر و کار داریم که به کودکان و نسل جوان فقط با اهداف و مصلحتهای خودش نگاه میکند و هیچ یک از اصول و مصلحتهایی را که برای نسل جوان در همه دنیا مهم است، در نظر نمیگیرد. این موضوع فراتر از همه پیامهای ایدئولوژيک در این ویدیو است.
عباس میلانی مورخ، استاد علوم سیاسی و ایرانشناس با بیان اینکه سلام فرمانده نماد ورشکستگی سیاسی حکومت جمهوری اسلامی ایران است، میگوید: «در عین تظاهر به داشتن پایههای کودکانه، مادران و پدران این کودکان را با قشونکشی آتش به اختیار تهدید میکنند و در عین حال هشدار هم میدهند که در صورت نیاز به متحدان استیجاری خود در عراق و لبنان هم برای سرکوب مردم ایران بهره خواهند جست.»
عباس میلانی میگوید، این سرود ورشکسته اخلاقی است؛ چون استفاده از کودکان و نوجوانان به عنوان سرباز و تلاش برای شستوشوی مغزی این کودکان در همه جهان متمدن محکوم است. البته در کار این شستوشوی مغزی مثل همه برنامههای دیگر اسلامی کردن جامعه شکست خواهند خورد.» به گفته این مورخ، ۴۳ سال است انحصار آموزش در اختیارحکومت است و جامعه امروز ایران بیشتر از هر زمان معتقد به نیاز برانداختن استبداد مذهبی است.
سعید پیوندی، جامعهشناس و استاد دانشگاه نیز همراستا با عباس میلانی، اسلامی و انحصاری کردن آموزش در نظام جمهور اسلامی را دارای قدمتی ۴۳ ساله عنوان میکند و میگوید: «از زمانی که اسلامی کردن نظام آموزشی در ایران مطرح شده این بحث بوده که تاثیر واقعی آن بر جوانان کدام خواهد بود؟ وقتی اعضای اولین ستاد انقلاب فرهنگی به دیدار آیتالله خمینی رفتند، مطرح کردند که مطمئن باشید که خیلی سریع اقدامات شما نتیجه خواهد داد و ما از این به بعد در ایران شاهد نفوذ فرهنگ غرب نخواهیم بود و اسلامی شدن جامعه به سرعت عملی میشود. قبل از انقلاب حتی به شاه میگفتند، دو ساعت رادیو را دست ما بسپارید، ببینید چطور جامعه را اسلامی میکنیم.»
عباس میلانی، مورخ، سرود سلام فرمانده را از لحاظ زیباییشناختی نیز ورشکسته میداند و توضیح میدهد: «چون سلام فرمانده روایت باسمهای همه فیلمهای تبلیغاتی رژیمهای توتالیتر است، وقتی میخواهد حماسهورزی باشد، کمدی است و وقتی چهرههای کودکان قربانی را به زور نور و موسیقی مثلا روحانی نشان میدهد، تراژيک است.»
«سلام فرمانده» بازتولید تبلیغات آلمان نازی است
سعید پیوندی، جامعهشناس و استاد دانشگاه «لورن» فرانسه از چند وجه به این ویدیو نگاه کرده و میگوید: «این ویدیو شباهت عجیبی به نوع تبلیغاتی دارد که در بسیاری از حکومتهای بسته و توتالیتر وجود داشته یا هنوز دارد. اگر تبلیغات کره شمالی، چین و کوبا را بررسی کنید؛ نظیر چنین تولیدات فرهنگی تبلیغاتی را میبینید. در گذشته هم در کشورهای سابق سوسیالیستی حتی در حکومت نازی قابل رویت بود و این شکل از تاثیرگذاری بر جوانان بسیار رایج بوده است.»
به گفته این استاد دانشگاه و پژوهشگر، دومین مشکل این ویدیو را تفاوتهای عمیق آن با واقعیتهای جامعه عنوان میکند و توضیح میدهد: «شکاف عمیق بین واقعیتهای اجتماعی و آنچه در این ویدیو مطرح میشود، خیلی به چشم میآید. در جامعه ملتهبی که الان مساله اصلی آن گرانی و کم شدن قدرت خرید مردم و حتی زندگی بخور و نمیر است، این ویديو طوری برخورد میکند که گویی ما با یک جامعه خوشبخت و پویا و در مسیر سازندگی سر و کار داریم که بچههای آن بسیار به عنوان نماد امید و آینده در حال صحبت کردن در مورد آینده خودشان هستند و از کسی که منتظرش هستند، دعوت میکنند که بیاید.»
این استاد جامعهشناسی همچنین میگوید: «مساله بعدی شکاف عمیق فرهنگی است که به صورت اساسی بین جوانان در جامعه ایران و حکومت وجود دارد که با وجود همه نظام تبلیغاتی، ایدئولوژیک و شستوشوی مغزی در مدارس، حکومت نتوانسته روح جوانها را آنطور که میخواسته تسخیر کند. در حالی که پیام این ویدیو این است که جوانها متعلق به این حکومت و پروژه این حکومت هستند. اینجا هم ما با یک شکاف عمیقی بین این ویدیو و واقعیت مواجه هستیم.»
به گفته این جامعهشناس جنبه دیگری که در این ویدیو خیلی به چشم میآید، پس زمینه و لحن نظامی آن و استفاده ابزاری از کودکان در چنین اموری است. پیوندی توضیح میدهد: «اینجا هم چون خود کلمه فرمانده و لحن نظامی شعر و نماد سردار سلیمانی که در این شعر مطرح میشود یا نماد جنگ کردن و خود را قربانی کردن در راه فرمانده؛ همه فراخوانی است که برای کسی که با حقوق کودکان و میثاقهای بینالمللی و با اصول آموزشی که برای نوجوانان و جوانان بسیار مهم است، آشنا است، میتواند شگفتیآور باشد؛ چون دعوت آشکار به چیزی است که ممنوع است؛ فعالیتها و فراخوان نظامی و جنگ تا حدودی وجود دارد.»
آیا سلام فرمانده ویدیویی نمادین تلقی میشود؟
سعید پیوندی، جامعهشناس میگوید: «این ویدیو در جایی تهیه و ضبط شده که پیام نمادین خیلی مهمی دارد و گفته میشود، تعداد افرادی که در ویدیو حضور دارند، قرار بوده همراهان امام دوازدهم شیعیان در زمان ظهور باشند.» این استاد دانشگاه به حاشیههای دیگر این ویدیو هم اشاره میکند؛ از جمله اینکه برخی کودکان را بدون اجازه والدین از مدارس برای اجرای برنامه بردهاند و استفاده ابزاری از کودکان صورت گرفته است.
سلام فرمانده چه تاثیری میتواند بر آینده کودکان داشته باشد؟
سعید پیوندی میگوید: «تمام دستگاههای تبلیغاتی، نظام آموزشی، محتوای کتابهای درسی، برنامههای آموزشی و اشکال دیگر تبلیغاتی مثل پروژههای راهیان نور در تمام این سالها به این خاطر نتوانستند موفق عمل کنند که به چند مورد اساسی آموزش بیتوجه بودند؛ اول اینکه آموزش یک انتقال ساده یک محتوا به افراد منفعل نیست، آموزش روند بسیار پویایی است که در آن فرد یادگیرنده در رابطه با تجربه و محیط زندگیاش به به طور فعال مشارکت میکند. اگر یکی از آن اگر دائما باز اسلامی کردن یا بازتولید این اسلامی کردن در حکومت با ابتکارات مختلف جواب نداده، به این دلیل است که همیشه یک شکاف بسیار عمیق بین روح زمانه که کودکان در آن زندگی میکنند و پیام و گفتمانی که این افراد برای کودکان و جامعه ایران مطرح میکنند، وجود داشته است. این نخستین و مهمترین دلیل است که تا امروز موجب شده این شکاف دايم بین نسل جوان و حکومت باقی بماند. هرچند اقلیتی جذب این افکار میشوند که در طول زمان ریزش میکند؛ ولی اکثریت بزرگ جامعه به صورت خودآگاه جذب این تبلیغات نمیشوند هرچند میتواند بر رفتار افراد تاثیر بگذارد؛ ولی به این معنا نیست که کاملا مجذوب یا غرق در فرهنگ اینها میشوند. مساله مهم تاثیرگذار دیگر روشهایی است که برای تبلیغات خود استفاده میکنند که روشهایی بسیار آمرانه است که با روح آموزش سالم تناقض دارد؛ چون این روشهای آمرانه خود به خود در بچهها واکنش منفی و مقاومت ایجاد میکند. چیزی که تا امروز در ایران مشهود و مطرح بوده است. نمونه آن درک شعری که برای کودکان دشوار است. ممکن است زمزمه کنند ولی معنای شعر بسیار دشوار است؛ چون پر از واژههای نمادین است و درک آن برای یک کودک آسان نیست. کودک میتواند تکرار کند، بدون اینکه متوجه عمق پیام این شود. عین مطالب درسی که همین اتفاق رخ میدهد.»
سلام فرمانده چقدر جذاب است؟
سعید پیوندی میگوید با وجودی که سعی کردند، این اثر را مدرن و امروزی تولید کنند. با این وجود بعید است بتواند خیلی تاثیرگذار باشد. به ویژه در متن جامعهای که به شدت سرخورده و عصبانی است و حتی امروز به صورت افراطی خشمگین است. این جامعهشناس توضیح میدهد که این متن نمیتواند اثرات پردامنهای داشته باشد؛ چون کارنامه حکومت در حوزههای مختلف بسیار منفی است. اگر حکومت کارنامه مثبتی داشت و کشوری پویا و رو به رشدی بودیم و مردم از وضع اقتصادی خود راضی بودند و یک کشور نیمه توسعهیافته میشدیم و چیزهایی برای افتخار کردن داشتیم، شاید میتوانست تاثیرگذار باشد؛ همانطور که در چین تاثیر میگذارد.
جمهوری اسلامی در این بیش از چهار دهه بدون کارنامه است و خیلی سخت است که بتواند نسل جوان خود را از طریق تهییج و سرود سرپا نگه داشته و به خودش نزدیک کند و جزو سربازان خودش کند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر