سایه سنگین شورای عالی انقلاب فرهنگی بر سر کمیسیون آموزش

حسام قناطیر، نمای آینده 

کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس را می‌توان بی‌اختیارترین کمیسیون در این حوزه دانست چرا که عملا بخش عمده‌ای از قوانین مربوط به این بخش در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب می‌شود. این شورا همچنین روسای دانشگاه‌های ایران را انتخاب می‌کند.

«تصويب ضوابط تاسيس موسسات و مراكز علمی، فرهنگی تحقيقاتی، فرهنگستان‌ها، دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالی» و «تصويب ضوابط كلي گزينش مديران، استادان، معلمان و دانشجويان دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتی» از جمله اختیارات شورای عالی انقلاب فرهنگی است.

اعضای این شورا توسط رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شوند و آیت‌الله «علی خامنه‌ای» تاکید کرده که مصوبات این شورا شکل قانون دارد و لازم‌الاجرا است. 

تداخل مصوبات تصویب‌شده در این شورا و مجلس حتی اعتراض نمایندگان اصول‌گرای مجلس را نیز به دنبال داشته است. ازجمله «محمدمهدی زاهدی»، رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، در جلسه با اعضای این شورا گفته بود که «سنجش و پذیرش دانشجو ۹۰ درصد سهمیه‌ها در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب ‌شده است که باید برای اصلاح این سهمیه‌ها یک سازوکار با همکاری دولت و مجلس شورای اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین شود.»

در جلسه نمایندگان مجلس با دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی که «علی لاریجانی»، رییس مجلس نیز حضور داشت نمایندگان مجلس تعدد مراکز تصمیم‌گیری را از مشکلات در حوزه آموزش ذکر کرده بودند.

به‌جز شورای عالی انقلاب فرهنگی، برخی از شوراهای دیگر نیز در حوزه آموزش و تحقیقات اختیارات دارند. «شورای مركزی دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتی» و شورای آموزش‌وپرورش نیز یکی از جمله این شوراها هستند.

کمیسیون آموزش و تحقیقات به دلیل ساختار متفاوت دانشگاه‌های علوم پزشکی در ایران گاهی با تداخل وظایف با کمیسیون بهداشت نیز روبه‌رو است چراکه در ایران برخلاف بسیاری از کشورها دانشگاه‌های علوم پزشکی زیر نظر وزارت بهداشت فعالیت می‌کنند نه وزارت علوم.

ازاین‌رو وزارتخانه‌های علوم و تحقیقات و آموزش‌وپرورش با کمیسیون آموزش و تحقیقات مرتبط هستند. از سوی دیگر مجلس نمی‌تواند نظارت چندانی بر دانشگاه آزاد داشته باشد که یکی از بزرگ‌ترین موسسات آموزش عالی در ایران است. ساختار این دانشگاه به‌گونه‌ای است که بخشی از قدرت مدیریت در دست موسسان آن است و بخشی نیز در اختیار رهبر جمهوری اسلامی. تصمیم‌گیری درباره اساسنامه این دانشگاه نیز توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام می‌شود نه مجلس. از سوی دیگر مصوبه مجلس درباره وقف دانشگاه آزاد در سال ۱۳۸۹ اعتراضات اصول‌گرایان را به دنبال داشت و در نهایت موضوع وقف این دانشگاه توسط رهبر جمهوری اسلامی لغو شد.

مصوبات و اقدامات کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و به‌تبع آن صحن علنی مجلس نیز متاثر از فضای سیاسی در داخل ایران متفاوت بوده است. ازجمله در ابتدای انقلاب که حکومت قصد تصفیه برخی از اساتید دانشگاه و معلمان را داشت مصوباتی دراین‌باره تصویب شد ازجمله «لايحه لغو تعهد خدمت معلمان فارغ‌التحصیل مراكز تربیت‌معلم كه مشمول لايحه پاک‌سازی می‌شوند.» 

در دولت «اکبر هاشمی رفسنجانی» نیز که دولت قصد تشکیل مدارس غیرانتفاعی را داشت این کمیسیون «لايحه تاسيس مدارس غيرانتفاعی» را تصویب کرد. ازاین‌رو این کمیسیون معمولا همراه دولت‌ها بوده و کمتر در مقابل اقدامات مورد نظر آنان برای آموزش عالی و آموزش‌وپرورش مقاومت کرده است.

آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌ها در حوزه‌های انتخابیه اما برای نمایندگان مجلس خیلی مهم است چراکه جمعیت زیادی را تحت پوشش خود دارند و رای آنان تاثیرگذار است. ازاین‌رو نمایندگان حساسیت زیادی روی ادارات آموزش‌وپرورش در حوزه انتخابیه خود دارند و همواره از وزرا درباره اقدامات این ادارات سوال می‌کنند. از همین رو در سال ۱۳۹۷ کمیسیون‌های آموزش، صنایع و انرژی عملکرد بیشتری در رسیدگی به سوالات نمایندگان را داشته‌اند.

کمیسیون آموزش و تحقیقات فعلی در برخی دوره‌های مجلس در قالب دو كميسـيون «آموزش‌وپرورش» و «كميسـيون فرهنـگ و تحقيقـات و تعليمـات عاليـه» فعالیت می‌کرده است.

روسای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس باوجودی که پیش‌ازاین سابقه استادی دانشگاه داشته‌اند اما وجهه سیاسی آنان غالب است. در سال چهارم مجلس دهم محمدمهدی زاهدی، وزیر علوم و تحقیقات دولت «محمود احمدی‌نژاد»، رییس این کمیسیون بود و در سال سوم «محمدرضا عارف»، معاون اول دولت «محمد خاتمی» و رییس فراکسیون اصلاح‌طلبان مجلس. در مجلس ششم نیز «احمد شیرزاد» رییس این کمیسیون بود که نطق او در مخالفت با برنامه اتمی ایران جنجال‌برانگیز شد. 

به دلیل وجود فضای سیاسی در دانشگاه‌های ایران از ابتدای انقلاب مخالفت‌های مجالس مختلف با وزرای علوم نیز بیشتر سیاسی بوده است تا مربوط به موضوعات تخصصی آموزشی. ازجمله مجلس نهم «رضا فرجی دانا»، وزیر علوم دولت «حسن روحانی» را به دلایل سیاسی استیضاح و برکنار کرد. مجلس نهم و حتی مجلس اصلاح‌طلب دهم نیز به‌صورت جدی به موضوع بورسیه‌های غیرقانونی در دولت محمود احمدی‌نژاد نپرداختند و مجلس حتی در زمینه افشای این موضوع نیز نتوانست نقش ایفا کند.

در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و پیش از آن در کمیسیون آموزش‌وپرورش نیز زنان هیچ‌گاه جایگاه ریاست را کسب نکرده‌اند. تنها در برخی مجالس زنان نایب‌رییس این کمیسیون بوده‌اند. ازجمله در مجلس هشتم «طیبه صفایی» و در مجلس هفتم «هاجر تحریری» نایب‌رییس دوم این کمیسیون بود. 

این کمیسیون اما از نظر تعداد نمایندگان زن عضو در دوره‌های مختلف مجلس جایگاه دوم را داشته و ۹ زن عضو آن بوده‌اند.